Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ

Β. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ

1. Το εμπόριο

α) Η χαμηλή εμπορική κίνηση οφείλεται κυρίως:
- στα μικρά οικονομικά μεγέθη της χώρας,
- στο μικρό πληθυσμό,
- στην περιορισμένη αγοραστική δυνατότητα,
- στην απουσία παραγωγικών μονάδων μεγάλου μεγέθους(=βιομηχανικών μονάδων).
β) Μόνον προς το τέλος του 19ου αιώνα παρατηρείται μικρή εμπορική κίνηση, κυρίως εισαγόμενων καταναλωτικών προϊόντων.

γ) Το εμπόριο συνδέεται με το εξωτερικό μέχρι το 1913.
δ) Αυτό ήταν μόνιμα παθητικό: η Ελλάδα αγόραζε πολύ περισσότερο από όσα πωλούσε.
ε) Βασικό πρόβλημα το ισοζύγιο πληρωμών: σχέση ανάμεσα στην αξία εισαγωγών και εξαγωγών.
στ) Το εμπόριο, ωστόσο:
- συμβάλλει στην αντιμετώπιση του επισιτιστικού προβλήματος (ανεπάρκεια βασικών ειδών διατροφής, κυρίως σιτηρών).
- αποτελεί την πλέον αξιόπιστη πηγή εσόδων για τα δημόσια ταμεία (τελωνειακά έσοδα).

ζ) Με την προσάρτηση των Ιονίων και τη Θεσσαλία το εξωτερικό εμπόριο και τα εθνικά οικονομικά μεγέθη βελτιώνονται.

η) Τα κυρίως εξαγώγιμα προϊόντα είναι τα αγροτικά προϊόντα. Περισσότερο από 2/3 του συνόλου. Τη δεκαετία 1900 – 1910 φτάνει στα ¾ .
- πρώτη θέση κατέχει η σταφίδα με ποσοστό ½ των εξαγωγών.
- ακολουθούν το ελαιόλαδο και το κρασί.

θ) Εξάγονται:
- φυτικά προϊόντα για βιομηχανική επεξεργασία (βαμβάκι, καπνός, κατεργασμένα δέρματα: μέχρι το 1880).
- μεταλλευτικά προϊόντα. Έφταναν το 1/5 των εξαγωγών κατά το τέλος του 19ου αιώνα.
- οι εξαγωγές βιομηχανικών προϊόντων ήταν ασήμαντες.

ι) Εισάγονται:
- τα αγροτικά είδη αντιπροσωπεύουν το 1/3 τ0υ συνόλου. Πρώτη θέση κατέχουν τα δημητριακά, για ανάγκες κάλυψης επισιτισμού.
- βιομηχανικά προϊόντα (υφάσματα, νήματα, ορυκτά, ξυλεία, χημικά προϊόντα, μηχανήματα).

κ) Χώρες συναλλαγών αποτελούσαν κυρίως:
- δυτική Ευρώπη (Αγγλία, Γαλλία, Βέλγιο).
- μικρές συναλλαγές και με Οθωμανική αυτοκρατορία.

λ) Ισχυροί ελληνικοί εμπορικοί οίκοι του εξωτερικού ήταν:
- Νότια Ρωσία.
- Παραδουνάβιες χώρες.
- Κωνσταντινούπολη.
- Σμύρνη.
- Αλεξάνδρεια.

μ) Ανταγωνίζονταν τους εγχώριους εμπόρους, αλλά και της Δύσης.

2. Η εμπορική ναυτιλία

α) παράγοντες που συνέβαλαν στην ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας κατά το 18ο αιώνα:
- Έξοδος της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα.
- Συνθήκη Κιουτσούκ Καιναρτζή. Τα ελληνικά πλοία υπό ρωσική προστασία.
- Η Γαλλική Επανάσταση και οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι.
- Η διάσπαση του ηπειρωτικού αποκλεισμού που είχε επιβάλει το αγγλικό ναυτικό στα γαλλικά λιμάνια.
- Η εξαφάνιση γαλλικών πλοίων από την Ανατολική Μεσόγειο.

β) η κάμψη λόγω της Ελληνικής Επανάστασης:

- Κατά την Ελληνική Επανάσταση ο ελληνικός εμπορικός στόλος μετατρέπεται σε πολεμικό.
- Η παρακμή των παραδοσιακών ναυτικών κέντρων (Ψαρά, Γαλαξίδι).
- Η προδιάθεση για τη θάλασσα και η γνώση των ναυτικών υποθέσεων απομένει.

γ) νέα κέντρα ναυτιλίας και παράγοντες ανάπτυξής τους

- Εμφάνιση νέων κέντρων, εκ των οποίων αναδεικνύεται περισσότερο η Σύρος λόγω των προσφύγων που δέχεται από τη Χίο και λόγω της στρατηγικής θέσης που έχει.
- Παρατηρείται δυναμική δραστηριότητα των ελληνικών παροικιών στα εμποροναυτικά κέντρα (λιμάνια Νότιας Ρωσίας, εκβολές του Δούναβη, στην Κωνσταντινούπολη, στην Σμύρνη, στην Αίγυπτο).

δ) η άνοδος της ναυτιλίας κατά το 19ο αιώνα:

- Παρά τις περιόδους κρίσης και αστάθειας και
- παρά τον ανταγωνισμό των υψηλού κόστους και τεχνικών απαιτήσεων των ατμόπλοιων
• αυξάνει ο αριθμός των πλοίων,
• αυξάνει η χωρητικότητα,
• για χάρη της ναυτιλιακής δραστηριότητας προωθούνται δημόσια έργα: κατασκευάζονται λιμάνια και συστήματα φάρων.

ε) πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη ατμοπλοΐας:

- Μετά τα μέσα του 19ου αιώνα οι προσπάθειες εντείνονται για την είσοδο της ελληνικής ναυτιλίας στην εποχή του ατμού.
- Τα κεφάλαια που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή ή την αγορά και συντήρηση ατμόπλοιων ανατρέπουν τις παραδοσιακές εφοπλιστικές σχέσεις.
- Οι τράπεζες – κυρίως η Εθνική – ομογενείς αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες προς αυτή την κατεύθυνση.
- Η ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας, ωστόσο, αναστέλλεται εξαιτίας
α) της περιορισμένης διαθεσιμότητας κεφαλαίων
β) του αυξημένου επιχειρηματικού κινδύνου.
- Η ελληνική ατμοπλοΐα κάνει αισθητή την παρουσία μόλις την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα.

στ) ύφεση εξαιτίας του Α΄Παγκοσμίου πολέμου:

- Τα δεινά του πολέμου, οι οικονομικοπολιτικές αλλαγές στα κράτη του Εύξεινου Πόντου μεταβάλλουν τα δεδομένα (το 1919 υποδιπλασιάζεται ο ελληνικός στόλος σε σχέση με το 1914).

3. Η διανομή των εθνικών κτημάτων

α) Τα εθνικά κτήματα ως σημαντικό πρόβλημα:

- Τα κτήματα αυτά περιήλθαν στον έλεγχο του ελληνικού κράτους από τους Οθωμανούς.

β) Η αξιοποίηση των εθνικών κτημάτων από τις ελληνικές επαναστατικές κυβερνήσεις:

- Οι περιοχές αυτές περιήλθαν στην κυριότητα του ελληνικού κράτους «ελληνικω δικαίω».
- Απετέλεσε το πρώτο και, ουσιαστικά, το μόνο κεφάλαιο στη διάρκεια του πολέμου.
- Χρησιμοποιήθηκαν ως υποθήκες για τη σύναψη δανείων.
- Εκποιήθηκαν ως μέσα εξασφάλισαν εσόδων.
- Η έκταση τους υπολογίζεται περί τα 4.000.000 – 5.000.000 στρέμματα εξαιτίας του περίπλοκου καθεστώτος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας για την έγγεια ιδιοκτησία.

γ) Προβλήματα προκύψαντα για τη διανομή των εθνικών κτημάτων:

- Πολλοί καλλιεργητές των κτημάτων πριν την επανάσταση είχαν δικαιώματα εκμετάλλευσης .
- Δυσκολία για το κράτος να ζητήσει την εξαγορά τους από τους μέχρι τότε καλλιεργητές έναντι υψηλού τιμήματος.
- Οι τίτλοι ιδιοκτησία δεν ήταν ξεκάθαροι.

δ) Περαιτέρω προβλήματα για τη διανομή των εθνικών κτημάτων:

- Τμήμα των κτημάτων στη Στερεά Ελλάδα πέρασε άμεσα στους ιδιώτες από τους Οθωμανούς ιδιοκτήτες.
- Το κράτος έχασε τη δυνατότητα της διαμεσολάβησης και της αποκόμισης προσόδων.
- Καταπατήθηκαν εδάφη στα οποία δεν απεδείχθησαν ικανοποιητικά τα πιστοποιητικά ιδιοκτησίας.
- Οι διαφορές οθωμανικού και βυζαντινορωμαικού δικαίου στην έγγεια ιδιοκτησία δημιουργούσαν περιπλοκές και ατασθαλίες.

ε) Τα αίτια και οι συνέπειες του πολυτεμαχισμού της γης:

- Πολυτεμαχισμός των κτημάτων αντί η συγκέντρωση μεγάλων κτημάτων στα χέρια ολίγων κεφαλαιούχων.
- Η έλλειψη κεφαλαίων και η τάση απόκτησης γης στα αστικά κέντρα ενίσχυσαν τον τεμαχισμό.
- Οι μικρές ιδιοκτησίες έρμαιο οικονομικών και φορολογικών πιέσεων.
- Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί σύστημα πολιτικής προστασίας από τοπικούς πολιτευτές.

στ) Η οριστική επίλυση του προβλήματος (1870 – 1871) – οι νομοθετικές ρυθμίσεις:

- Προτεραιότητα δόθηκε στην εξασφάλιση των ακτημόνων χωρικών.
- Το κράτος απεκόμιζε μέσω της εκποίησης τα μέγιστα δυνατά έσοδα.
- Συντελέστηκε πολυτεμαχισμός της γης με ανώτατα όρια στην έκταση της αγοράς.

Διαπιστώσεις: Κατά τα 1870 – 1871 έγινε η μέγιστη διανομή των κτημάτων σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Μόνον το 50% περίπου του αντίτιμου των κτημάτων πληρώθηκε στο κράτος από τους αγοραστές της εθνικής ιδιοκτησίας.