Η αρχαιοελληνική θεματολογία των Ποντιακών Ακριτικών τραγουδ

[karipis]

ΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΑΚΡΙΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥΣ ΜΥΘΟΥΣ

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΔΙΓΕΝΗ

Η υπόθεση των τραγουδιών αυτών είναι η εξής: Ο Ακρίτας ή σε άλλες παραλλαγές ο Γιάννες ο Μονόγιαννες πρόκειται να πεθάνει, μεσολαβεί όμως ο προστάτης των Ακριτών Αϊ Γιώργης, πηγαίνει και παρακαλεί το Θεό και κατορθώνει να πετύχει ματαίωση του θανάτου, αρκεί κάποιος άλλος δικός του, πατέρας, μητέρα, σύζυγος, να δεχθεί να του παραχωρήσει οικιοθελώς τα μισά από όσα χρόνια του υπολείπονται να ζήσει ακόμη. Ο Ακρίτας ζητάει τα μισά χρόνια από τον πατέρα του, εκείνος όμως αρνείται, τα ζητάει έπειτα από την μητέρα η οποία επίσης αρνείται, τέλος τα ζητάει από την καλή του και τότε εκείνη αμέσως και με εκπληκτική προθυμία δίνει όχι μόνο τα μισά αλλά, σε μερικές παραλλαγές, και ολόκληρα τα χρόνια που της απομένουν.
Η υπόθεση εξ’ άλλου του αρχαίου μύθου έχει ως εξής: Ο Ασκληπιός, γιος του Απόλλωνος, θνητός όμως ο ίδιος, προχωρεί στο έπακρο σημείο τόλμης και αρχαίας ‘’ύβρεως’’, διότι δεν θεραπεύει μόνον αρρώστους αλλά αρχίζει να ανασταίνει και νεκρούς, παρεμβαίνοντας έτσι σε έργα θεών και όχι μόνο ανθρώπων. Οργισμένος ο Ζευς κατακεραυνώνει τον υβριστή. Ο πατέρας του ο Απόλλων, μη μπορώντας όμως να εκδικηθεί τον Δια, που έριξε τον κεραυνό, νομίζει ότι παίρνει έμμεση εκδίκηση για τον φόνο του γιου του φονεύοντας τους Κύκλωπες, που είχαν κατασκευάσει τον κεραυνό. Ο Ζευς τιμωρεί γι’ αυτό τον Απόλλωνα με το να τον υποχρεώσει σε ενός έτους καταναγκαστικά έργα, με τα οποία θα εξαγνισθεί για τον άδικο φόνο. Ως άγνωστος δούλος οφείλει τώρα ο θεός να υπηρετήσει τον Άδμητο, βασιλιά στις Θεσσαλικές Φέρες, φυλάγοντας τα κοπάδια του.
Ευχαριστημένος ο Απόλλωνας από την συμπεριφορά του προσωρινού του κυρίου και μαθαίνοντας από τις Μοίρες ότι ο Άδμητος πρόκειται πολύ γρήγορα να πεθάνει, τις μέθυσε με γλυκό κρασί και τις κατάφερε να δεχθούν στη θέση του Άδμητου οποιονδήποτε δικό του, που θα δεχόταν να πεθάνει αντί εκείνου. Αφού επληροφορήθει τούτο ο Άδμητος και μόλις έφτασε ο καιρός για να συμβεί το μοιραίο, πηγαίνει να βρει τον αντικαταστάτη. Με τη σειρά του τότε παρακαλεί πατέρα, μητέρα, γυναίκα. Οι δυο πρώτοι αρνούνται, η σύζυγος όμως η Άλκηστη δέχεται με προθυμία και οδηγείται στον τάφο. Ακριβώς τότε περνούσε από εκεί ο Ηρακλής, πηγαίνοντας να πάρει της φοράδες του Διομήδη. Ο Άδμητος τον φιλοξενεί, κρύβοντας την πραγματική αλήθεια του πένθους. Ο Ηρακλής όμως μαθαίνει τα γεγονότα και πηγαίνοντας στον τάφο της Άλκηστης στήνει καρτέρι στον πανίσχυρο Θάνατο, που από ώρα σε ώρα θα ερχόταν να πάρει την ψυχή της ηρωΐδας. Ηρακλής και Θάνατος παλεύουν με πείσμα, και το αποτέλεσμα να νικήσει ο Ηρακλής και να κερδίσει την ζωή της Άλκηστης.
Η καλύτερη σωζόμενη αρχαία διήγηση προέρχεται από τον Ευριπίδη, στο ομώνυμο έργο του ‘’Άλκηστις’’ που εδιδάχθη το 438 π.Χ.

Πηγή: Αρχείον Πόντου, τόμος 17ος, έτος 1952.

[Lionheart]

Ένας άλλος μύθος/θρύλος της ελλάδας στον οποίο αναφέρεται ένα ποντιακό τραγούδι είναι το Γεφύρι της Άρτας. Πολλά είναι επίσης για την άλωση της Πόλης. Αλλά κάθε ένα από αυτά έγινε χρονολογικά μετά τον ξεριζομό. Ίσως αυτά που μιλούν για το βυζάντιο να είναι της εποχής, αλλά τα μετέπειτα είναι σύγχρονα. Του 20ου αιώνα δηλαδή.

[karipis]

Αυτό που λες για το γεφύρι της Άρτας είναι το τραγούδι "τη τρύχας το γεφύρ'" αλλά δεν έγινε μετά τον ξεριζωμό νομίζω (επίσης να ξέρεις πως πανελλήνιο), όπως και όλα τα παραδοσιακά. Επειδή ακριβώς είναι παραδοσιακά και δεν είναι σύγχρονα και η απαρχή τους χάνετε στον χρόνο. Τα Βυζαντινά που λες, και ιδίως τα ακριτικά όπως το παραπάνω, η θεματολογία τους είναι ανάμεικτη με αρχαίους μύθους και επίσης μπορούμε να πούμε πως αν μη τη άλλω έχουν πανάρχαιες ρίζες.

[Lionheart]

Ναι είναι το "Της τρίχας το γεφύρ'".
Και έτσι είναι όπως τα λες, γιατί στα παραδοσιακά τραγούδια ισχύει ο κανόνας των "παραλλαγών" (αυτό σημαίνει ότι διάφορες περιοχές έχουν ίδια τραγούδια ή τραγούδια με ίδιο στίχο και διαφορετική μελωδία ή τραγούδια με ίδια θεματολογία αλλά διαφορετικό στίχο και μελωδία. Η θεματολογία εδώ, δεν είναι πχ. Θέμα: Οι Ακρίτες, αλλά την ίδια ακριβώς ιστορία των Ακριτών.
Αλλά για το γεφύρι της Άρτας/τη τρίχας το γεφύρ' είμαι 80% σίγουρος ότι έγινε μετά τον ξεριζωμό. Μπορείς να πεις ότι ρώτησα παππούδες και έμαθα. Το σίγουρο είναι ότι πρωτοτραγουδήθηκε πολύ μετά ή πολύ πριν το 1922.

[karipis]

Δεν νομίζω και δεν είναι ακριβώς τραγούδι του ξεριζωμού αλλά μάλλον χρησιμοποιήθηκε μετά από αυτόν όπως και πολλά άλλα. Για να σου δώσω ένα κλασικό παράδειγμα παρόμοιας περίπτωσης, δες την περίπτωση του τραγουδιού "εκάεν και το Τσάμπασιν". Το Τσάμπασιν λοιπόν ήταν ένα πανέμορφο δάσος και "παρχαρότοπος" το οποίο κάποια στιγμή (πολύ-πολύ πριν την καταστροφή) είχε καεί ολοσχερώς. Για τον λόγω όμως ότι ήταν ευρύτερα γνωστό στον Πόντο το θρήνησαν όλοι και έγινε ένα κλασικό παραδοσιακό τραγούδι. Μετά την καταστροφή, και, στα πλαίσια του γενικού θρήνου και της ανάγκης να εκδηλωθεί αυτός (ο θρήνος) μέσα από τα τραγούδια επιλέχθηκε και το συγκεκριμένο, ακριβώς για να καλύψει αυτές τις ανάγκες (το "εκάεν και το Τσαμπασίν"). Αυτό το γεγονός όμως δεν του αφαιρεί την παραδοσιακότητα και την παλαιότητά του.

[Lionheart]

Έτσι ακριβώς, όπως τα λες είναι. Άλλο ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το "Ναηλί εμάς" που μιλά για την άλωση της Πόλης. Αυτό το τραγούδι δεν υπήρχε πριν το 1800+. Δημιουργήθηκε πολύ αργότερα. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι δεν αναφέρεται σε γεγονότα πολύ παλιότερα. Έτσι δεν αποκλείεται πολλά τραγούδια να έχουν ίδιο χαρακτήρα.

[karipis]

Κοίταξε λίγο για να συννενοηθούμε κιόλας.
α)Είναι κάπως δύσκολο να προηγηθεί ένα τραγούδι το γεγονός το οποίο εξιστορεί....
Δηλ. παράδειγμα: Πήρε φωτιά η Θεσσαλονίκη το 2010, είναι δυνατόν να κυκλοφορεί τραγούδι που να εξιστορεί το γεγονός από το 1996???
β)Λογικό είναι όταν δεν υπάρχει καταγραφή για ένα παραδοσιακό τραγούδι, να αγνοούμ και το πρωτάκουσμά του. Π.χ. "τι τρύχας το γεφύρ' " δεν είναι σε κάποιο παλαιό βιβλίο καταγεγραμένο γι΄αυτό το κατατάσσουμ στα "παραδοσιακά". Αν βρούμε ένα βιβλίο του 1905 που το περιλαμβάνει μέσα δεν σημαίνει ότι το κομμάτι αυτό είναι του 1905 (ακόμη και αν δεν το θυμούνται οι παππούδες, οι πρόππαπούδες και οι προπροπαππούδες μας παλιότερα).

Και ένα ερώτημα. Πως γνωρίζεις ότι το "να ηλεί εμάς" δεν είναι τραγουδισμένο πριν το 1800 και γιατί 1800 και όχι 1750?

[Lionheart]

Το είχε αναφέρει σε μία διάλεξή του, ο πρόεδρος του συλλόγου ποντίων πτολεμαΐδας. Υποθέτω ότι έκανε την απαραίτητη έρευνα. Βέβαια σε αυτά τον εμπιστεύομαι γιατί αν και δεν είναι ο ίδιος πόντιος έχει ψάξει πολλά.

α)Είναι κάπως δύσκολο να προηγηθεί ένα τραγούδι το γεγονός το οποίο εξιστορεί....

Δεν είναι δύσκολο, είναι ακατόρθωτο εκτός κι αν μιλάμε για ένα γεγονός που είναι σίγουρο ότι θα συμβεί όπως ο θάνατος, ή η γέννηση.

Αυτό όμως δε σημαίνει ότι δεν αναφέρεται σε γεγονότα πολύ παλιότερα

Αυτό που είπα εδώ ήταν εκφραστικό λάθος που τώρα πρόσεξα. μπορείς να το πάρεις έτσι: Αυτό όμως δε σημαίνει ότι δεν μπορεί αναφέρεται σε γεγονότα πολύ παλιότερα