-Οι 12 μήνες: ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ Αστρονομία και Παράδοση-

[vaskos]

"Οι 12 μήνες: Ιανουάριος"

Στράτος Θεοδοσίου

Aπόσπασμα από την εκπομπή της ΕΡΤ "Οι 12 μήνες" όπου οι καθηγητές Στράτος Θεοδοσίου και Μάνος Δανέζης μας κάνουν μία μικρή εισαγωγή στην ιστορία των ημερολογίων και τους αστερισμούς.
Το απόσπασμα βασίζεται στα βιβλία των δύο καθηγητών:
- "Η Οδύσσεια των Ημερολογίων": http://www.diavlos-books.gr/product/9... (Τόμος Α')
http://www.diavlos-books.gr/product/9... (Τόμος Β')
- "Τα Άστρα και οι Μύθοι τους": http://www.diavlos-books.gr/product/9...

Η σειρά αποτελείται από 12 επεισόδια, ένα για κάθε μήνα, και καταγράφει την αρμονική εναλλαγή του χρόνου, των εργασιών των εθίμων. Παραστάσεις που σχετίζονται ανευρίσκονται από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια σε ψηφιδωτά δάπεδα , σε τοιχογραφίες παλατιών και εκκλησιών, σε μικρογραφίες και κώδικες σε διάφορα μέρη της Ευρώπης και της Ελλάδας. Στα έργα μεγάλων Ελλήνων και ξένων ζωγράφων όπως του Κόντογλου, του Τσαρούχη, του Βασιλείου, σε χαρακτικά του Τάσου κ.ά. στα έργα λαϊκών ζωγράφων... Τα έθιμα που καταγράφονται αναφέρονται στον κάθε μήνα χωριστά, είτε αυτά συνεχίζονται μέχρι σήμερα, είτε έχουν χαθεί στο χρόνο. Θρύλοι, παραδόσεις, τραγούδια, δοξασίες είναι τα έθιμα που αποτελούν τον άξονα της σειράς.

[vaskos]

ΙΑΝΟΣ(Α)

" Αρχή του ιερατικού ενιαυτού ορίσθηκε στους Ρωμαίους ο Ιανουάριος
από τον βασιλέα Νουμά. Για αυτό αξίζει να αναφέρουμε τα σχετικά
περί Ιανού ποιος είναι αυτός και τι πίστευαν για αυτόν οι αρχαίοι "
Ιωάννης Λυδός



Έτσι αρχίζει στο περί μηνών έργο του την παρουσίαση των μηνών, με
πρώτο τον Ιανουάριο, ο Ιωάννης Λυδός, που έζησε στα χρόνια του
Ιουστινιανού (6ος αιώνας).
Σύμφωνα λοιπόν με τον Λυδό, ο Ιανός ήταν θεός δίμορφος και
παριστάνεται πότε με κλειδιά ή με τριακόσιες ψήφους στο δεξί χέρι
και εξήντα πέντε στο αριστερό, όπως οι μέρες του ενιαυτού.
Εκαλείτο δε και Αιωνάριος αντί Ιανουάριος επειδή τον θεωρούσαν
του αιώνος πατέρα. Είχαν μάλιστα ορισθεί δώδεκα πρυτάνεις να
τον υμνούν και υπήρχε δωδεκάβωμον στον ναό του, όσοι και οι
μήνες του έτους. Ακόμη και σήμερα, μας λέει χαρακτηριστικά,
δηλαδή στον 6ο μεταχριστιανικό αιώνα, στην πατρίδα του στην
Φιλαδέλφεια ( Στη Λυδία της Μ.Ασίας) επιβιώνουν οι αρχαίες
λατρείες και "εν τη ημέρα των Καλενδών" περιφέρεται κάποιος
μετασχηματισμένος με διπλό προσωπείο, παριστάνοντας τον Ιανό,
και τον αποκαλούν Σατούρνο, δηλαδή Κρόνο.
Εθεωρείτο μάλιστα προστάτης "των επί πολέμον ορμώντων" και
η μιά του όψη έστελνε σε μάχη το στράτευμα, ή δε άλλη το ανακαλούσε.



Συνεχίζοντας την παράθεση πληροφοριών για τον Ιανό-Ιανουάριο, πολλές
από τις οποίες ελέγχονται για την ακρίβειά τους, ο Λυδός αναφέρει όλες
τις αρχαίες απόψεις που θεωρούσαν τον Ιανό ήρωα, θεό του χάους,
κατασκευαστή ιερών,οίκων και θυρών, και από "από τα ιανούας ο εστι θύρας"
εκλήθη Ιανουάριος. Επειδή δε η πρώτη των Καλενδών ήταν γιορτή σεβασμιωτάτη
για τους Ρωμαίους, οι άρχοντες παρουσιάζονταν στα συνηγμένα στρατεύματα,
μοιράζονταν και ανταλλάσσονταν δώρα και γλυκίσματα και οι ιερείς εθέσπιζαν
να πίνεται, πρωί πρωί πριν από κάθε τροφή ανέρωτο κρασί για την υγεία-
"απογεύεσθαι ακράτου οίνου"

Ηλία Αναγνωστάκη, Ο μπαρμά-Γιάννης Ιανός του Οίνου και του Γενάρη
Ένθετο Καθημερινής, Ιανουάριος

[vaskos]

ΙΑΝΟΣ(Β)

" Πιστεύω λοιπόν, όπως το έχω υποστηρίξει και αλλού, ότι ο
διογενής, δίγονος, διφυής, διθυραμβογένης, διγενής Διόνυσος
μεταμορφώνεται, συγχέεται ή ταυτίζεται με τον δίμορφο
ρωμαϊκό Ιανό του οίνου και τον χριστιανό Ιωάννη, Γιάννο και
Γιάννη στις βυζαντινές παραδόσεις και στα δημοτικά τραγούδια.
Ο απελάτης, ορεσίβιος, κλέπτης των κοριτσιών και θηριομάχος
Γιαννάκης και Ιωαννάκης του Διγενή Ακρίτα σίγουρα πρέπει να
σχετίζεται, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο , μ΄αυτόν τον Janus,
Γιάννο, Γιάν(ν)η και Ιανή των τραγουδιών. Η σχέση του ήρωα
Γιάν(ν)η με τα νερά και το κρασί, την γονιμότητα και καλλιέργεια
της γης, τα δένδρα, τη βλάστηση, τα θηρία, τους δράκους, τον ήλιο,
τον κεραυνό, τις λάμιες και τις νεράιδες, ο κατασπαραγμός του
και η καταστροφή του, διαπιστώνονται μόνο σ΄αυτόν και σε κανέναν
άλλο επώνυμο ήρωα των δημοτικών τραγουδιών και των θρύλων.



Το όνομα Γιάν(ν)ης κατά συνέπεια είναι το αποτέλεσμα παραφθοράς,
σύγχυσης και πιθανής εν τέλει αντικατάστασης (σε διαφορετικές
περιόδους) ονομάτων στις πάμπολλες διαλεκτικές τους μορφές των
ονομάτων Διόνυσος, Ιανός (Διονύς,, Ζονύς, Ιανός-Ιάνης) και Διγενής
(Διενής, Διγιανής, Ιανής κλπ.).
Ακόμη σήμερα σώζονται εκφράσεις όπως το "έγινε Γιάννης το κρασί"
δηλαδή κόρωσε, ξίνισε. Επίσης η έκφραση "έγινε Γιάννης" , για τους
άνδρες, σημαίνει έγινε θηρίο, άναψε, ερεθίστηκε σεξουαλικά και
θεωρούμε ότι προέρχεται από τον θηριώδη (δίμορφος γαρ), θηριακό,
θεριακλίδικο χαρακτήρα του Ιανού και ήρωα Γιάννη , λόγω της άκρατης
οινοποσίας. "


Ηλία Αναγνωστάκη, Ο μπαρμά-Γιάννης Ιανός του Οίνου και του Γενάρη
Ένθετο Καθημερινής, Ιανουάριος

[vaskos]

Horst Hacker (1842 – 1906)


A View of William Street from Mid Quay, Greenock by Patrick Downie (1854–1945)
McLean Museum and Art Gallery

[vaskos]

Κατά μήνα Ποσειδεώνα και Γαμηλίωνα..


Τα Αλώα

" Στην Αττική στις 26 του μηνός Ποσειδεώνος (περίπου αρχές Ιανουαρίου)
εορτάζονταν τα Αλώα, μια από τις αττικές γιορτές προς τιμή της Δήμητρας,
της Κόρης και του Διονύσου.
Οι πληροφορίες μας για την γιορτή προέρχονται από ένα σχόλιο στον
Λουκιανό, κατά τον οποίο επρόκειτο για δρώμενα στην Ελευσίνα τελούμενα
μόνο για γυναίκες. Οι επιμελητές των Μυστηρίων, αφού ετοίμαζαν ένα
τραπέζι με παντός είδους τρόφιμα, εκτός των απαγορευμένων στα Μυστήρια-
ρόδα, μήλα, αυγά, πτηνά και κάποια είδη ιχθύων- αποχωρούσαν.
Ως γνωστό, κατά την παράδοση η Δήμητρα και η Κόρη εδίδαξαν στον
Τριπτόλεμο την καλλιέργεια του σίτου και από εκείνον έμαθαν οι άνθρωποι
να καλλιεργούν τη γη και να θερίζουν το στάρι.

Παράσταση Δήμητρας,Τριπτόλεμου και Κόρης


Ότι τα Αλώα ήσαν εορτή γονιμότητας για την ευκαρπία της γης αποδεικνύεται
από τα ομοιώματα ανδρικών και γυναικείων γεννητικών οργάνων τα οποία
έφεραν οι γυναίκες μαζί τους. Εξάλλου στα τραπέζια υπήρχαν και γλυκίσματα-
ομοιώματα γεννητικών οργάνων. Ενδεικτικό της αρχαιότητας, ιερότητας και
μυστικότητας της γιορτής ήταν ο τρόπος συνεννόησης των γυναικών: Όλα
γινόταν ψιθυριστά. Ψιθυριστά συνομιλούσαν μεταξύ τους, ψιθυριστά συμβούλευε
καθεμιά τους η ιέρεια.
Από τον 4ο π.Χ. αιώνα ο γονιμικός χαρακτήρας των δρώμενων της εορτής
και ο χρόνος τελέσεώς του πιθανότητα κατά την νύχτα- αφού κατά τον ορφικό
ύμνο της η Δήμητρα Ελευσίνια είναι "λαμπαδόεσσα"- αποτελούσε ευκαιρία για
τις γυναίκες ελευθερίων ηθών να συμμετέχουν σε αυτά.
Στα Αλώα τιμούσαν και τον Διόνυσο, που, κατά τον Πίνδαρο, έχει μακριά
και βαθυπλόκαμα μαλλιά και κάθεται δίπλα στην Δήμητρα, που για χάρη της
χτυπούν χάλκινα κύμβαλα. Η λεπτομέρεια αυτή δεν είναι παρά ένας τρόπος
συσχετίσεως του Διονύσου ως "θνήσκοντος" βλαστικού θεού με την Κόρη, τη
σύζυγο του Πλούτωνα, του βασιλέως του κάτω κόσμου, ο οποίος κατά τους
Ορφικούς ταυτίζεται με τον Δία. Τη σχέση Διονύσου και Δήμητρος/Κόρης
ως θεοτήτων της ευκαρπίας της γης βρίσκουμε και σε μικρασιατικές επιγραφές."

Μάρως Κ. Παπαθανασίου
Επικ. καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Αθηνών

[vaskos]

Θεοφάνεια (Α)

" Από την πλευρά του χριστιανικού δόγματος, η βάπτιση του Ιησού έχει
μεγάλη σημασία, γιατί συμβολίζει την παλιγγενεσία του ανθρώπου.
Γι΄αυτό ως τα μέσα του 4ου αιώνα οι χριστιανοί, αντίθετα προς τους
ειδωλολάτρες, ως αρχή του χρόνου γιόρταζαν όχι την 1η, αλλά την
6η Ιανουαρίου. Σε αυτή τοποθετούσαν την βάπτιση του Χριστού και την
θεία Επιφάνεια.
Τα Θεοφάνια -κοινώς, γιορτή των Φώτων- είναι και για τον λαό μεγάλη
γιορτή, θεότρομη, επειδή τότε αγιάζονται τα νερά και φεύγουν τα παγανά.
Για τους χωρικούς ορισμένων περιφερειών της Δ.Μακεδονίας τα Φώτα είναι
η μεγαλύτερη γιορτή του χρόνου και κάθε καινούριο ρούχο " το πρωτοφορούν
τα Φώτα για να φωτιστεί".
Πιστεύουν ακόμη ότι την παραμονή των Θεοφανίων ανοίγουν οι ουρανοί
και ότι ζητήσεις γίνεται, γι΄αυτό και σε μερικούς τόπους

τα κορίτσια αγρυπνούν γύρω εις μιαν γλάστρα βασιλικού. Ο
βασιλικός, ότε ανοίγονται τα ουράνια(περί την πρωία) ανθεί..

Πιστεύουν ότι η θάλασσα γίνεται γλυκιά και πίνεται, ότι των Φώτων βαπτίζονται
οι άνεμοι κι όποιος άνεμος τύχει να φυσάει τότε, ημερώνει κατόπιν, ή αυτός θα
φυσάει όλο τον χρόνο, ότι τα βόδια μιλούν στο στάβλο κ.τ.λ.

Γ.Α.Μέγας, Ελληνικές Γιορτές και Εθιμα της Λαϊκής Θρησκείας

[vaskos]

Θεοφάνεια (Β)

" Στα έθιμα και στις δοξασίες της η χριστιανική πίστη συνδέθηκε στενά
με τις πανάρχαιες αντιλήψεις για το ιερό και το καθημερινό, sacral,
και prophane. Η ονομασία της γιορτής μπορεί να συσχετιστεί με τα
αρχαιοελληνικά θεοφάνια (π.χ. τα δελφικά). Αναφέρονται και οι δύο
στην εμφάνιση του θεού, με την ακμαία φανέρωση του θεϊκού, του ιερού,
που εκδηλώνεται με την μορφή θαυμάτων την νύχτα της παραμονής των
Φώτων. Στους Ελληνες και στους ορθόδοξους Σλάβους ήταν πλατιά
διαδεδομένη η πίστη ότι την νύχτα αυτή η θάλασσα γινόταν γλυκιά και
πίνεται, το νερό στα ποτάμια και τις βρύσες μετατρέπεται σε κρασί,
"ανοίγουν τα ουράνια" και τη στιγμή εκείνη εκπληρώνονται οι ευχές.
Τότε γίνονταν και η έναρξη των θαλάσσιων ταξιδιών: "τώρα αγιάζουν
τα νερά και φεύγουν τα καράβια.."



Κατά την αρχέτυπη αντίληψη τα Θεοφάνια/Φώτα κλείνουν τα ανοίγματα
στο χρόνο της περιόδου των Αβάφτιστων ημερών, του "ιερού χάους" της
αναγέννησης του Χρόνου και του Κόσμου. Η μεγάλη έξοδος από το ιερό
χάος άρχιζε την παραμονή των Θεοφανίων με τον μικρό αγιασμό και το
λούσιμο για πρώτη φορά στις ημέρες αυτές, αφού η παράδοση απαγόρευε
να λουστούν και να πλένουν τα ρούχα στην διάρκεια του ιερού χρόνου
του Δωδεκαήμερου.
Η ανανέωση του κόσμου άρχιζε από την ανανέωση των υδάτων - πρακτικά
με την εκκένωση των αγγείων από το νερό την παραμονή των Θεοφανίων,
συμβολικά με τον αγιασμό των υδάτων με την κατάδυση του σταυρού στο νερό.
Αυτός που έβρισκε τον σταυρό ήταν ο τιμημένος του χωριού και τον περιέφερε
στα σπίτι για προσκύνημα και για χρηματικές προσφορές. Σε πολλά μέρη της
Ελλάδας τον έλεγαν "κουμπάρο" ή "νουνό" στον Πόντο " δεξάμενο" .

Βιτάλη Ζαϊκόφσκι,Τα θεοφάνια, Ενθετο Καθημερινής, Ιανουάριος

ΠΡΩΤΑΓΙΑΣΗ Βλαχέρνα Αρκαδίας https://www.vlaxerna.gr/?p=4273

[vaskos]

Θεοφάνια (Γ)


" Ο αγιασμός των υδάτων γίνεται αρχικά την παραμονή των Θεοφανίων στην
εκκλησία και λέγεται "πρωτάγιαση ή φώτιση". Στην συνέχεια ο παπάς με τον
Σταυρό και την πρωτάγιαση, επισκέπτεται όλα τα σπίτια και αγιάζει ή φωτίζει,
δηλαδή ραντίζει μ΄ένα κλωνί βασιλικού όλους τους χώρους του σπιτιού.
Την πρωτάγιαση την ρίχνουν και στα κτήματά τους και στις βρύσες. Είναι το
ασφαλές μέσο, με το οποίο διώχνονται οι Καλικάντζαροι. Εννοείται ότι οι
γυναίκες και τα κορίτσια επωφελούνται από την περίσταση, για να επιτύχουν
άλλους ειδικούς σκοπούς. Στην Σμύρνη για παράδειγμα,

το κορίτσι που ήθελε να παντρευτεί μέσα στον χρόνο, εφύτευεν
ένα βασιλικό το Μάη κ΄ εφρόντιζε να τον διατηρήση ως τα Φώτα
που έρχονται οι παπάδες κι αγιάζουν. Τότε έκοβε μιά φούντα από
το βασιλικό της, την έδιδε στον παπά κ΄έπαιρνε αυτήν που κρατούσε
αυτός και τη φύλαγε στα εικονίσματα. αν το κατάφερνε θα
παντρευόταν εκείνο τον χρόνο

Στους Γαλανάδες της Νάξου,

την ημέρα των Φώτων η νοικοκυρά κάθε σπιτιού, που επισκέπτεται
ο παπάς, παίρνει ολίγον γέννημα από το δισάκι του παπά, δια να
κλωσσήσουν οι όρνιθές της. Επίσης δια αυτόν σκοπόν τον βάζει
και κάθεται κομμάτι

Την έννοια του καθαρμού και της απαλλαγής από την επίδραση των δαιμόνων
του Δωδεκαημέρου έχουν και μερικές άλλες συνήθειες, όπως να ανάβουν
μεγάλες φωτιές, να σταυρώνουν το σπίτι με τα κεριά των Φώτων κ.τ.λ.

Γ.Α.Μέγας, Ελληνικές Γιορτές και Εθιμα της Λαϊκής Θρησκείας


Πρωτάγιαση στη Βλαχέρνα Αρκαδίας

[vaskos]

Καλαντα Φωτων - Παιδικη Χορωδια Δημητρη Τυπαλδου


ΚΑΛΑΝΤΑ ΦΩΤΩΝ ΚΑΛΥΜΝΟΥ



Ήρθανε τα Φώτα (Κάλαντα Φώτων Ηπείρου)

[doctormarkon]

Η θρησκεία σε συνδυασμο με παραδόσεις και έθιμα που κανουν τη ροη της ξαθημερινοτητας να σπάει και φέρνει τους ανθρώπους κοντά μου αρέσει και πιστευω οτι εχει θετικη επίδραση.
Ομως με βρίσκει απεναντι η σκληροτητα ο αυταρχισμός η στενοκεφαλια ο τρομος οι προσβολές η ξυνιλα.
Το δεύτερο πακετο κυριαρχεί σημερα δυστυχώς

[vaskos]

Θεοφάνια (Δ)

" Στην Σινώπη εσταύρωναν το σπίτι, δηλαδή κολλούσαν τέσσερα κεριά
στους τέσσερεις τοίχους του δωματίου, για να φύγουν οι έξω απ΄εδώ.
Παντού όμως οι γεωργοί δεν παραλείπουν να φωτίζουν με την λαμπάδα
"των Φώτων" και τα ζώα που οργώνουν, για τα οποία ζυμώνουν και τότε
τη λεγόμενη βουδόπιτα όπως και τα Χριστούγεννα και τη Πρωτοχρονιά.
Συνήθεια είναι να μαζεύουν τη στάχτη από την παραστιά και το πρωί,
πριν πάνε στην εκκλησιά, την ρίχνουν ολόγυρα στις τέσσερεις γωνίες του
σπιτιού, επειδή, όπως πιστεύουν, η στάχτη του Δωδεκαήμερου έχει
δύναμη αποτρεπτική και προφυλάγει το σπίτι από τα μαμούδια και όλα αυτά.
Οι γεωργοί την στάχτη αυτή τη βαστούν και την ανακατεύουν στον σπόρο
για να μην βγάζουν τα γεννήματα δαυλό.



Έθιμο της παραμονής των Θεοφανίων είναι και οι αγυρμοί των παιδιών,
που, όπως τη παραμονή των Χριστούγεννων και της Πρωτοχρονιάς, γυρνούν
από σπίτι σε σπίτι και λέγουν τα Κάλαντα.
Σε μερικούς τόπους γυρίζουν και μεγάλοι, μεταμφιεσμένοι με φοβερές όψεις,
δημιουργώντας θόρυβο με τα κουδούνια που κρεμούν επάνω τους. Σκοπός και
της περιφοράς και των θορύβων είναι αρχικά να εκφοβίσουν τους Καλικάντζαρους
που ετοιμάζονται να φύγουν. Κάποτε παριστάνουν και αυτούς τους ίδιους τους
Καλικάντζαρους και περιφέρονται σαν μπαμπούλας για τα παιδιά. Άλλοτε πάλι
παριστάνουν τα πρόσωπα μιμικού δράματος και με τις παραστάσεις αυτές τέρπουν
και διασκεδάζουν τους θεατές, όπως και τις προηγούμενες ημέρες.
Στην Θεσσαλία π.χ. την ομάδα των μεταμφιεσμένων αποτελούν πέντε πρόσωπα:
η νύφη, ο γαμπρός, η πεθερά, ο αράπης και ο γιατρός. Η νύφη άξαφνα πέφτει
λιπόθυμη, φωνάζουν τον γιατρό και μ΄ ένα γιατρικό (μια κουταλιά κρασιού)
την ανασταίνει. "

Γ.Α.Μέγας, Ελληνικές Γιορτές και Εθιμα της Λαϊκής Θρησκείας

[vaskos]

Λαϊκά Δρώμενα των Θεοφανίων
στην Β.Ελλάδα(1/2)

" Στο Μοναστηράκι της Δράμας, ανήμερα των Θεοφανίων, γίνονται οι Αράπηδες,
ντυμένοι με μακριές μαύρες κάπες και υψικόρυφες κωνικές προσωπίδες
(καφαλοστολές) από δέρμα κατσίκας και ζωσμένοι βαριά κουδούνια. Ο
ευετηρικός χαρακτήρας του δρώμενου προβάλει ολοκάθαρα μέσα από ένα
εικονικό όργωμα με μιμητική σπορά.
Αράπηδες γίνονται και στην Νικήσιανη του Παγγαίου, την επόμενη των
Θεοφανίων, του άγιου Ιωάννου, παλαιότερα και την Πρωτοχρονιά.
Στο δρώμενο ενυπάρχει, παράλληλα με εικονικό και εδώ όργωμα και
σπορά, και το δυαδικό σχήμα του θανάτου και της ζωής, μέσα από την
πάλη μεταξύ των Αράπηδων



Στο άλλο χωριό της Δράμας, την Καλή Βρύση, όπου πρόσφατα αποκαλύφθηκε
ιερό του Διονύσου, τα δρώμενα παίρνουν περισσότερη συγκροτημένη μορφή στην
διάρκεια ενός πανηγυρικού τριημέρου με ευρύτερο εθιμολογικό πλαισίωμα, που αρχίζει
με τελετουργικό δείπνο κάθε οικογενείας την παραμονή των Θεοφανίων.
Πρωταγωνιστούν τα "Μπουμπούγερα" άνδρες ζωόμορφα μεταμφιεσμένοι, ζωσμένοι
βαριά κουδούνια και κρατώντας σακουλάκι με στάχτη του Δωδεκαημέρου για το διώξιμο
κάθε κακού. Την λήξη του πανηγυρισμού σηματοδοτεί εύθυμη παράσταση γάμου στις
8 Ιανουαρίου. Η γαμήλια παράσταση, θέαμα συνηθέστερο και αγαπητό στα λαϊκά
δρώμενα, πριν πάρει χαρούμενο χαρακτήρα, αποτελούσε μαγική πράξη, που απέβλεπε
στην πρόκληση γονιμικής δύναμης για την ευκαρπία της γης και των κοπαδιών.

Το έθιμο των δωδεκαημεριτών μεταμφιέσεων μαρτυρείται από τους πρώτους
χριστιανικούς χρόνους ως συνέχεια των παγανιστικών γιορτών, ιδιαίτερα των
Καλενδών, και, παρά τις κατά καιρούς απαγορεύσεις, έφτασε μέχρι τους χρόνους
μας, τονίζοντας την δύναμη της συνήθειας όταν αυτή έχει βαθιές ρίζες και όταν
ανταποκρίνεται σε ενδόμυχες ψυχολογικές ανάγκες- αλλά και σε αρχέγονες
μεταφυσικές ανησυχίες. Οι μεταμφιεσμένοι στην αρχική τελετουργική παρουσία
τους, πιστευόταν ότι παρίσταναν προγόνους ή πνεύματα της καρποφορίας που
μπορούσαν να έρθουν αρωγοί στην ανθρώπινη προσπάθεια για την ευετηρία."


Γεωργίου Ν. Αικατερινίδη
"Αρχή Κάλαντα κι αρχή του Χρόνου.."
Ενθετο Καθημερινής, Ιανουάριος

[vaskos]

Λαϊκά Δρώμενα των Θεοφανίων
στην Β.Ελλάδα(2/2)

Τα Ραγκουτσάρια είναι ένα τριήμερο εκδηλώσεων καρναβαλιού, που ξεκινούν στις 6 Ιανουαρίου
και ολοκληρώνονται στις 8 του μήνα στην Καστοριά. Οι συμμετέχοντες μεταμφιέζονται σε ζώα ή
αλλάζουν φύλλο (οι άνδρες μεταμφιέζονταν σε γυναίκες και οι γυναίκες σε άνδρες). Αμέσως μετά
τον αγιασμό των υδάτων, τα Ραγκουτσάρια ξεχύνονται κατά μπουλούκια στις γειτονιές της πόλης,
τραγουδώντας και χορεύοντας, ενώ οι εκδηλώσεις ολοκληρώνονται με μεγάλη παρέλαση.

Στη Γαλάτιστα της Χαλκιδικής αναβιώνει το έθιμο της "Καμήλας και της Νύφης" το τριήμερο,
5, 6 και 7 Ιανουαρίου. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στα χρόνια της τουρκοκρατίας και βασίζεται στο
γεγονός της αρπαγής μιας πολύ όμορφης κοπέλας, της Μανιώς, από τον Αγά του χωριού με σκοπό
να την κλείσει στο χαρέμι του. Τα παλικάρια του χωριού με επικεφαλής τον αγαπημένο της, μην
μπορώντας να ανεχθούν την αρπαγή και την προσβολή, αντέδρασαν και αποφάσισαν να πάρουν
πίσω την κοπέλα. Σκέφτηκαν λοιπόν το τέχνασμα της Καμήλας, κάτι παρόμοιο με τον Δούρειο Ίππο.



Επίσης στη Χαλκιδική, στο Παλαιόκαστρο, διατηρείται το έθιμο των Φωταράδων, που ξεκινά την
παραμονή των Φώτων. Μία ομάδα καλαντιστών εκλέγει το "βασιλιά" της και όλοι μαζί πηγαίνουν
στην εκκλησία του χωριού. Στη συνέχεια, η ομάδα περιφέρεται τραγουδώντας τα τοπικά κάλαντα,
τα οποία καταλήγουν σε ευχές ξεχωριστές για το κάθε μέλος της οικογένειας. Ανήμερα των Φώτων
, ο "βασιλιάς", ντυμένος με τσομπάνικη κάπα, και οι "Φωταράδες", ντυμένοι με την τοπική ενδυμασία
και κρατώντας μεγάλα ξύλινα σπαθιά, χορεύουν στην πλατεία του χωριού.

Στην Άρνισσα Πέλλας θα αναβιώσουν την ημέρα των Θεοφανίων, τα "Τζαμαλάρια". Επίκεντρο του εθίμου
είναι ο γάμος. Πρωταγωνιστικό ρόλο έχει ένα ζιζάνιο, το "μπουμπάρι", που μπαίνει ανάμεσα στους
νεόνυμφους και τους παρενοχλεί, τους προτείνει άλλο ταίρι. Το έθιμο περιλαμβάνει ατελείωτο γλέντι
στους δρόμους του χωριού.

Στο δήμο Βόλβης, στη Θεσσαλονίκη, ανήμερα των Φώτων θα πραγματοποιηθούν δύο παραδοσιακά έθιμα,
οι Κουδουνοφόροι στον Προφήτη και τα Λουγκατζάρια στο Μόδι. Οι Κουδουνοφόροι Αράπηδες,
μαζί με τους Τσολιάδες, τη Νύφη, τον Παππού και την Μπάμπω, εμφανίζονται στους δρόμους του Προφήτη,
σκορπώντας το κέφι και ξεσηκώνοντας περαστικούς και επισκέπτες.



Επίσης, ανήμερα των Θεοφανείων στο Μόδι του δήμου Βόλβης αναβιώνουν τα Λουγκατζάρια και
μετά τον αγιασμό των υδάτων στο ρέμα του χωριού, το χοιρινό κρέας έχει την τιμητική του.

Στο Ασβεστοχώρι της Θεσσαλονίκης θα αναβιώσει το έθιμο των Φώτων με τα πορτοκάλια.
Από την παραμονή των Θεοφανείων ένα τραπέζι στολισμένο με μεγάλα κλαδιά κυπαρισσιού
και πορτοκάλια, όπου σχηματίζεται ένας σταυρός, τοποθετείται στο κέντρο του Ιερού Ναού
του Αγίου Γεωργίου.

Πηγή: https://www.voria.gr/article/fota-sti-v ... lla-ethima

[vaskos]

Άι-Γιάννης 7 Ιανουαρίου

Στον άι Γιάννη τάζουν για να γιάνει κάποιον. "Είναι για τον άι Γιάννη" λένε
για κάποιον που έχασε τα λογικά του. Σε πολλές περιοχές πιστεύουν πως κι ένας
απλός άνθρωπος, ονόματι Γιάννης, φέρει τις χάρες του αγίου, και είναι ικανός
να γιάνει έναν άρρωστο, αρκεί και μόνο να τον συναντήσει. Για τούτο λέει κι ο
λαός εν είδη παροιμίας:
Σπίτι που δεν έχει Γιάννη
προκοπεί ποτέ δεν κάνει
Αλλά φαίνεται πως η λαϊκή αντίληψη για τις ικανότητες και την ευφυία των
Γιάννηδων διχάζεται, βάση της λαϊκής στροφής:
"Σαρανταπέντε Γιάννηδες ενός κοκόρου γνώση"
Και να φανταστεί κανείς, πως ο κόκορας δεν φημίζεται για την εξυπνάδα του.
Από αυτόν βγήκε και η λέξη κουτός, που σημαίνει βλάκας. Ενώ φαίνεται να
θεωρούν τους Γιάννηδες γκρινιάρηδες και ανικανοποίητους κατά το λαϊκό:
"Τι είχες Γιάννη;- Τι είχα πάντα"
Αλλά και μοναχοφάηδες κατά το : "Γιάννης κερνά και Γιάννης πίνει"
Φράση που βγήκε από των τεραστίων διαστάσεων πρωτοπαλλίκαρο
του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Γιάννη Θυμιούλα , από την Τρίπολη, που
έτρωγε στην καθισιά του ολόκληρο αρνί και σηκωνόταν πεινασμένος.
Σε μιά πολιορκία που κράτησε τρείς ημέρες, υπέφερε φοβερά από την
πείνα, όσπου αποφάσισε να κάνει εξόρμηση αυτοκτονίας, μοναχός του
προς τον εχθρό,όχι από άλλο λόγο, αλλά για την εξεύρεση, βέβαια, τροφής.
Με το θηριώδης σώμα του και την χαντζάρα του τρόμαξε τον εχθρό, που
τράπηκε σε φυγή, κι έτσι οι Έλληνες σώθηκαν. Μετά ο Θυμιούλας κατέβηκε
στο πλησιέστερο χωριό, έσφαξε τρία αρνιά, παρήγγειλε και ένα 20λίτρο
βαρέλι κρασί, κερνώντας όποιον περνούσε. Πέρασε και ο Κολοκοτρώνης,
είδε λαό να χαζεύει το πως έτρωγε ο Θυμιούλας και ρώτησε τον προεστό
του χωριού τι συμβαίνει: " Τίποτε καπετάνιο,Γιάννης κερνά και Γιάννης
πίνει " απάντησε.
Και άτυχους, κατά το "τα καλά του Γιάννη θέλουν, μα τον Γιάννη δεν τον θέλουν"
Η φράση προέκυψε από τα λόγια του πρώτου κυβερνήτη της Έλλάδος
Ιωάννου Καποδίστρια. " Οι Έλληνες θέλουν τα καλά του κυρ-Γιάννη, μα
τον Γιάννη δεν τον θέλουν νάναι κύρης" , όταν είδε ότι είχε επιτυχία στα
πολιτικά σαλόνια της Ευρώπης, αλλά όχι και στην Ελλάδα, όπου πλήρωνε
και από την τσέπη του πολλές φορές, μισθούς και τροφοδοσίες καπεταναίων
Όλα αυτά βέβαια έχουν να κάνουν με το πλήθος λαού που βαφτίζεται Γιάννης και σ΄αυτό
το πλήθος συναντάς διάφορους ανθρώπους. Γι΄αυτό και τους κληρωτούς τους λένε
Γιάννηδες και τους νεοσύλλεκτους φαντάρους " [i]Στραβόγιαννους" [/i].
Για αυτό και το λαϊκό "ακόμη δεν τον είδαμε, Γιάννη τόνε είπαμε"
Ένα ιστορικό ανέκδοτο σχετικά με την φράση αυτή, λέει πως ο Τριπολιτσιώτης
Αγγελάκης Νικηταράς παρήγγειλε στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη νάρθει να
βαφτίσει το καινούριο μωρό του, Γιάννη, ή αν θέλει Θεόδωρο, για να τιμήσει
τον Γέρο του Μωριά. Αλλά ο Κολοκοτρώνης αργούσε και ο Νικηταράς του
παράγγελνε και του ξαναπαράγγελνε. Κάποτε δέησε και βρήκε καιρό από τις
μάχες, κατέβηκε στου Νικηταρά για τα βαφτίσια, αλλά μωρό δεν είδε, μόνο
την γυναίκα του στον μήνα της. Τότε ο Νικηταράς του δικαιολογήθηκε ότι είχε
αρχίσει προ μηνών τα καλέσματα του νονού, γιατί ήξερε πόσο αποσχολημένος ήταν με
την Επανάσταση. Και τότε ο Κολοκοτρώνη είπε το περίφημο: "Ωχού, μωρέ, ακόμα
δεν τον είδαμε, και Γιάννη τον βαφτίσανε!"


Γ.Λεκάκης. Τάματα και Αναθήματα

Αϊ-Γιάννης ξωκκλήσι στην Σκόπελο

[vaskos]

Traditional Orthodox Christmas mass in Russia
Live via R.T.

[vaskos]

Ημέρα της Μπάμπως
8 Ιανουαρίου

Εντελώς αδικημένη, αφού καλύπτεται από γενική αδιαφορία,
η αμέσως επόμενη ημέρα, 8 Ιανουαρίου, γιορτή της Αγίας Δομνίκης
ή Δομνής, περισσότερο γνωστή ως τοπική γιορτή της Γυναικοκρατίας,
όπως τη μεταδίδουν τα δελτία ειδήσεων από χωριά της Β.Ελλάδας,
προβάλλοντας μια νεωτερική μορφή της παλαιότερης λαϊκής γιορτής
της Μπάμπως , λέξη που στο θρακιώτικο ιδίωμα σημαίνει τη γριά
γυναίκα αλλά και τη μαμή.
Δομνή, Δόμνα, Domima, σημαίνει Κυρά, Δέσποινα, Κυρά, Δέσποινα,
Κυρά, οπότε μπορούμε ξανά να υποθέσουμε ότι η γιορτή έλκει τη
μακρινή καταγωγή της από τη λατρεία κάποιας μεγάλης μακρινής
θεότητας, από εκείνες που προσωποποιούν την φύση και τα πλάσματά
της και ήταν ρυθμίστριες της γονιμότητας και της αναπαραγωγής.
Άγνωστη στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδος, η γιορτή ανασύρθηκε
από την αφάνεια, όταν ο λαογράφος Γεώργιος Μελάς, έδωσε την
παραστατική περιγραφή και ερμηνεία των εθίμων της, όπως τελούνταν
σε χωριά της Ανατολικής και της Βόρειας Θράκης με την ονομασία
Μπαμπογκιονού και Μπάμπιντεν.
Η ημέρα της Μαμής ή της Μπάμπως ".. είναι γιορτή και συμπόσιο
γυναικών, αλλά σε αυτή συμμετέχουν μόνο γυναίκες που "τεκνώνουν",
που βρίσκονται, δηλαδή, σε ηλικία που επιτρέπει την απόκτηση παιδιού "
Το τιμώμενο πρόσωπο δεν είναι κάποιος άγιος ή άγια αλλά η μαμμή του
χωριού.

Μιράντας Τερζοπούλου, Η Μέρα της Μπάμπως, Ένθετο Καθημερινής, Ιανουάριος

[vaskos]

[vaskos]

[vaskos]

[vaskos]

[vaskos]

Από http://erevnw.blogspot.com/2014/01/blog-post.html

[vaskos]

Κατά μήνα Ποσειδεώνα και Γαμηλίωνα..

Τα κατ΄αγρούς Διονύσια.

Τον ίδιο μήνα [Ποσειδεώνα] εορτάζονταν στους δήμους της Αττικής
τα κατ΄αγρούς Διονύσια, αλλά σε διαφορετικές ημερομηνίες, αναλόγως
της επιλογής των κατοίκων κάθε περιοχής, έτσι μπορούσαν οι άνθρωποι
να περιέρχονται την ύπαιθρο και να μετέχουν στις εορτές διαφόρων δήμων.
Οι μεγάλες διονυσιακές γιορτές των Αθηνών, τα Λήναια και κατ΄τα άστυ
Διονύσια, προήλθαν από τα "κατ΄ αγρούς", τα οποία, αν και με την πάροδο
του χρόνου δέχθηκαν επιδράσεις από τις μεγάλες αστικές γιορτές, διατήρησαν
ως ένα σημείο πολλά πρωτόγονα χαρακτηριστικά της πρωταρχικής εορτής.



Ο πολύ μεταγενέστερος Πλούταρχος (2ος αιώνας μ.Χ.) περιγράφει την
αρχαία λιτή τελετουργία, αντιδιαστέλλοντάς την με το φανταχτερό και
πολυδάπανο θέαμα, όπως αυτή είχε καταντήσει στην εποχή του.
Προηγείται κάποιος με μια στάμνα κρασί και κλήμα, έπειτα άλλος
με έναν τράγο, ακολουθεί τρίτος με ένα κάνιστρο σταφίδες, και τέλος
έρχεται ο φαλλός. Πρόκειται δηλαδή για πομπική μεταφορά του φαλλού
(φαλληφορία) από όλα τα μέλη του υποστατικού- αφού στις αγροτικές περιοχές
κύριοι και δούλοι εργάζονταν μαζί στα χωράφια-, κατά την οποία ψάλλονταν
και τα φαλλικά άσματα. Μάλιστα ο φαλλός των κατ΄αγρούς Διονύσια
προσωποποιείτο σε ξεχωριστόν φαλλικόν δαίμονα , τον Φαλήν ο οποίος
ταυτιζόταν με τον Διόνυσο. Οι εορτάζοντες, βαμμένοι και μασκαρεμένοι
επάνω σε άμαξες, περιέπαιζαν τους άλλους ( σκώματα εξ αμάξης ).
Ο εορτασμός περιελάμβανε και παραδοσιακά αγροτικά παιχνίδια.

Μάρως Κ. Παπαθανασίου
Επικ. καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Αθηνών

[vaskos]

Wolf moon: 1st full moon of 2020 accompanied by lunar eclipse
( Το φεγγάρι του Λύκου: Η πρώτη πανσέληνος του 2020
συνοδεύεται απο σεληνιακλη έκλειψη)

2020's first full moon will be extra special!
The so-called "wolf moon" will illuminate the sky the night of Jan.
10 and will be accompanied by a lunar eclipse, according to AccuWeather.
(Η πρώτη πανσέληνος του 2020 θα είναι ιδιαίτερα ξεχωριστή!
Το λεγόμενο "φεγγάρι του λύκου" θα φωτίσει τον ουρανό τη νύχτα της 10ης
Ιανουαρίου και θα συνοδεύεται από μια σεληνιακή έκλειψη, σύμφωνα με το AccuWeather.)
.......
The wolf moon eclipse will be visible in Europe, Australia, Asia and Africa.
Every month has special names to describe the full moon.
The names originate from Native American folklore, according to AccuWeather,
and the most widely used name for January's moon is the "wolf moon.
" That's because wolves tend to howl more often in the winter.
(Η έκλειψη της Σελήνης του Λύκου θα είναι ορατή στην Ευρώπη,
την Αυστραλία, την Ασία και την Αφρική.
Κάθε μήνας έχει πάρει ειδικά ονόματα για να περιγράψει την πανσέληνο του.
Τα ονόματα προέρχονται από τη λαϊκή αμερικανική λαογραφία, σύμφωνα με το
AccuWeather, και το πιο διαδεδομένο όνομα για το φεγγάρι(πανσέληνο) του Ιανουαρίου
είναι το "φεγγάρι του λύκου". Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι λύκοι τείνουν να
ουρλιάζουν πιο συχνά το χειμώνα.)




https://abc7.com/5826646/

[vaskos]

Ιεροφάνειες, Τόποι και Σύμβολα

Η Σελήνη

Όλα αυτά τα σύμβολα, οι ιεροφάνειες, οι μύθοι, τα τελετουργικά,
τα φυλακτά κλπ., που μπορούμε μ΄ένα πρόσφατο όρο να αποκαλέσουμε
σεληνιακό, συνιστούν ένα όλο στην συνείδηση του αρχαϊκού ανθρώπου.
Συνδέονται με αντιστοιχίες, αναλογίες, συμπράξεις, όπως ακριβώς ένα
κοσμικό "δίκτυο", ένα τεράστιο πλέγμα που όλα συνδέονται και τίποτε
δεν είναι απομονωμένο.
Αν αναζητήσουμε να συνοψίσουμε σ΄ένα μοναδικό τύπο την πολλαπλότητα
των σεληνιακών ιεροφανειών , μπορούμε να πούμε ότι φανερώνουν την
ζωή που επαναλαμβάνεται ρυθμικά.
Όλες οι κοσμολογικές, μαγικές και θρησκευτικές αξίες της σελήνης
ερμηνεύονται από τον τρόπο ύπαρξής της δηλ. από το ότι είναι "ζωντανή"
και ανεξάντλητη μέσα στην αναγέννηση της.



Δεν έχει σημασία να αναζητήσουμε αν, στις άπειρες σεληνιακές παραδόσεις,
έχουμε να κάνουμε μα λατρεία του ιδίου του άστρου ή μιας θεότητας που
κατοικεί στην σελήνη ή μιας μυθολογικής προσωπικότητας της σελήνης κλπ.
Η λατρεία ενός κοσμικού ή γήινου αντικειμένου για αυτό-καθαυτό δεν απαντάται
ποτέ στην ιστορία των θρησκειών. Ένα ιερό αντικείμενο, όποια και αν είναι η
μορφή και η ουσία του, είναι ιερό γιατί αποκαλύπτει την υπέρτατη αλήθεια ή γιατί
συμμετέχει σ΄αυτή.
Κάθε θρησκευτικό αντικείμενο "ενσαρκώνει" πάντα κάτι: Το ιερό.
Το ενσαρκώνει χάρη στην ιδιότητα της ύπαρξης του - όπως π.χ. ο ουρανός, ο ήλιος,
η σελήνη, η γη κλπ.- ή από την μορφή του (δηλ. από το σύμβολο: π.χ. ο σπίραλος-
σαλίγγαρος) ή ακόμη από μιά ιεροφάνεια (κάποιος τόπος, κάποιο λιθάρι κλπ.)....

... Επομένως ούτε και η σελήνη λατρεύτηκε ποτέ για τον εαυτό της αλλά για αυτό που
αποκάλυπτε από την ιερότητα, δηλ. για την δύναμη που συγκεντρώνεται μέσα της,
για την αλήθεια και την αστείρευτη πηγή που εκδηλώνει.


Mircea Eliade, Πραγματεία πάνω στην Ιστορία των θρησκειών, εκδ. Ι.Χατζηνικολή, Αθήνα 1992
(υπογραμμίσεις δικές μου)

[vaskos]