Μιχαήλ Γ' 842-867

"Ὁ βασιλεὺς δὲ Μιχαὴλ ἤδη τὴν παιδικὴν
παραμείψας καὶ τῆς ἀνδρικῆς ἁπτόμενος ἡλικίας
ἱμείρετο τῶν πραγμάτων δι' ἑαυτοῦ ἀντέχεσθαι,
παραθηγόμενος εἰς τοῦτο καὶ παρὰ τοῦ ἐπιτρόπου
καὶ θείου Βάρδα τοῦ τῆς βασιλίδος ἀδελφοῦ.
οὗτος γὰρ ἔρωτα περικαῆ τῆς βασιλείας
ἐσχηκὼς οὐδὲν ἄλλο ἐπραγματεύετο, ἀλλ' ἢ τὰ
πρὸς τὸ σπουδαζόμενον συμβαλλόμενα."

(Ιωάννης Σκυλίτζης)

Γιος του Θεοφίλου. Όταν πέθανε ο Θεόφιλος ήταν 3 ετών, ως εκ τούτου επιτροπεύονταν από την μητέρα του Θεοδώρα, τον Μέγα Λογοθέτη Θεόκτιστο, τον Μάγιστρο Μανουήλ και τον Βάρδα που ήταν Πατρίκιος και αδελφός της Θεοδώρας. Η Θεοδώρα το 843, αφού απομακρύνει τον Πατριάρχη Ιωάννη Γραμματικό και τοποθετήσει στην θέση του τον Μεθόδιο, προχωρά στην αναστύλωση των εικόνων. Έτσι τερματίζεται οριστικά η Εικονομαχία. Η επιστροφή των εικόνω εορτάζεται κάθε χρόνο στην λεγόμενη και "Κυριακή της Ορθοδοξίας". Ο Μιχαήλ είναι περισσότερο γνωστός για τα γεγονότα που συνέβησαν στην εποχή του από την πρωτοβουλία εκείνων που βρίσκονταν είτε στην επιτροπεία του είτε στον κύκλο του ως αυτοκράτορα. Στην αρχή ήταν Η Θεοδώρα και ο Θεόκτιστος, μετά την σκυτάλη την πήρε ο Βάρδας και τέλος ο Βασίλειος, ο οποίος τελικά δολοφόνησε τον Μιχαήλ.

Η Θεοδώρα κυβέρνησε με την βοήθεια του Θεοκτίστου από το 843 έως περίπου το 854. Ο Θεόκτιστος στις στρατιωτικές του πρωτοβουλίες απέτυχε, όπως το 843 με την αποτυχημένη απόπειρα του να ανακαταλάβει την Κρήτη από τους Άραβες. Στην εσωτερική του πολιτική, όμως, ήταν επιτυχημένος αφού κατάφερε να αυξήσει τα κρατικά αποθέματα σε χρυσό μέσω της χρηστής και επιμελημένης διαχειρίσεως του κρατικού θησαυροφυλακίου.

Το 854 ο Βάρδας δολοφονεί τον Θεόκτιστο. Έτσι ξεκινά η περίοδος της δικής του επιρροής στον βασιλικό θρόνο. Το 856 πείθει τον Μιχαήλ ώστε να απομακρύνει την Θεοδώρα και τις κόρες της από το παλάτι, αφού πρώτα απομακρύνει τον Πατριάρχη Ιγνάτιο. Το 846 ανεβαίνει στον Πατριαρχικό θρόνο ο Ιγνάτιος (γιος του παλαιού αυτοκράτορος Μιχαήλ Α’ Ραγκαβέ) ο οποίος είναι ζηλωτής, δηλαδή υπέρ της αυστηρής τήρησης της χριστιανικής ηθικής. Ο ίδιος δεν συμφωνεί με την άσωτη ζωή που κάνει ο Μιχαήλ και ο Βάρδας. Παράλληλα, αρνείται να συμμορφωθεί με τις υποδείξεις του Βάρδα ο οποίος του ζητούσε να κουρέψει την Θεοδώρα και τις κόρες της και να τις στείλει να καρούν μοναχές. Η αντίθεσή του αυτή έχει ως αποτέλεσμα να καθαιρεθεί το 857 από Πατριάρχης και στην θέση του να ανέλθει ο Φώτιος.

Στο στρατιωτικό μέτωπο ο αδελφός του Βάρδα Πετρωνάς στέλνεται το 856 να αντιμετωπίσει τους Παυλικιανούς στην Τεφρική αλλά αποτυγχάνει. Το 863, όμως, ο Πετρωνάς συντρίβει τους Άραβες στις όχθες του ποταμού Λαλακάοντα. Έκτοτε οι στρατιωτική πρωτοβουλία περνά στα χέρια των Βυζαντινών. Την ίδια χρονιά ο Πετρωνάς χτυπά νικηφόρα και τους Παυλικιανούς. Την προηγούμενη χρονιά, το 862, ο Βάρδας χρίζεται Καίσαρας από τον Μιχαήλ. Τέλος, να επισημάνουμε ότι το 860 κάνουν την εμφάνισή τους για πρώτη φορά οι Ρως οι οποίοι επιχειρούν να λεηλατήσουν τα παράλια του Βοσπόρου αλλά αποκρούονται επιτυχώς.

Ο Βάρδας, τέλος, οργάνωσε την περίφημη Σχολή της Μαγναύρας (Magna aula), δίδοντας, εκ νέου, ώθηση στην ανώτατη παιδεία. Για τον σκοπό αυτό κάλεσε τον Λέοντα τον Μαθηματικό, τον οποίο κατέστησε υπεύθυνο της Σχολής.

Το 866 ο Βάρδας δολοφονείται από τον Βασίλειο τον παρακοιμώμενο, τον μετέπειτα αυτοκράτορα. Ο Βασίλειος μετά από αυτό υιοθετείται από τον Μιχαήλ (άτεκνος ων) και στέφεται συμβασιλέας. Ο Μιχαήλ όλη την ζωή του την πέρασε στα συμπόσια και τις διασκεδάσεις κατασπαταλώντας τα κρατικά χρήματα. Γεγονός πάντως είναι ότι ο Μιχαήλ κάποια στιγμή άλλαξε στάση έναντι του Βασιλείου και επιχείρησε να τον δολοφονήσει ανεπιτυχώς, αποφασιμένος να στέψει συμβασιλέα κάποιον άλλον ευνοούμενο του. Ο Βασίλειος, τελικά, τον πρόλαβε και τον δολοφόνησε τον Σεπτέμβριο του 867.

Το Φωτίειον Σχίσμα: Το 863 είναι η επίσημη έναρξις του Σχίσματος του Φωτίου. Είχε προηγηθεί η αποστολή αντιπροσωπείας της Εκκλησίας της Ρώμης στην Κωνσταντινούπολη το 861 με σκοπό, αφενός μεν την επιστροφή του ιλλυρικού στην παπική εκκλησιαστική εξουσία (είχε αφαιρεθεί από τον αυτοκράτορα Λέοντα Γ’ τον προηγούμενο αιώνα), αφετέρου δεν την επανεξέταση της καθαίρεσης του Ιγνατίου από τον πατριαρχικό θρόνο, κατά την οποία η ρωμαϊκή Εκκλησία διαπίστωσε ότι έγινε αντικανονικά. Ὁ Πάπας Νικόλαος Αʹ, μή δυνάμενος νά δεχθεῖ τήν ἧττα του, προχώρησε στήν καθαίρεση τοῦ Πατριάρχου Φωτίου, ἀποφασίζοντας, παράλληλα, τήν ἐπάνοδο τοῦ Ἰγνατίου στήν πατριαρχία, σέ σύνοδο πού συνεκάλεσε στή Ρώμη. Το 867 η ρήξη στίς σχέσεις Ἀνατολικῆς καί Δυτικῆς Ἐκκλησίας μέ ἀφορμή τήν ἀνάδειξη τοῦ Φωτίου σέ Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως συνεχίζεται. Σέ σύνοδο πού συνεκλήθη στήν Κωνσταντινούπολη ἀφορίστηκε ὁ Πάπας Νικόλαος, καταδικάστηκε ἡ προσθήκη τῶν δυτικῶν, τοῦ λεγόμενου καί filioque (ἐκπόρευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ), στά ἄρθρα τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως ἐνῶ ἀποφασίστηκε νά μή δίνει λόγο ἡ Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως σέ ἐκείνην τῆς Ρώμης γιά τά τοῦ οἴκου της. Λίγο μετά, τήν ἴδια χρονιά, ἀναλαμβάνει αὐτοκράτορας ὁ Βασίλειος. Ἀξίζει νά σημειωθεῖ ὅτι ὁ Βασίλειος, στά πλαίσια τῆς ἐξομάλυνσης τῶν σχέσεων τοῦ Βυζαντίου μέ τήν Παπική Ἐκκλησία, καθήρεσε τόν Φώτιο ἀπό Πατριάρχη ἐπαναφέροντας στό ἴδιο ἀξίωμα τόν Ἰγνάτιο.

Εκχριστιανισμός των Σλάβων: Το 863, επί βασιλείας του Μιχαήλ Γ’, ο ηγεμόνας των Σλάβων της Μοραβίας Ρατισλάβος ζήτησε τον εκχριστιανισμό του ιδίου και των υπηκόων του. Ο Φώτιος άδραξε την ευκαιρία και έστειλε τους αδελφούς Κωνσταντίνο και Μεθόδιο. Ο Κωνσταντίνος όταν εκάρη μοναχός μετωνομάσθη σε Κύριλλο. Οι ίδιοι επινόησαν ένα νέο αλφάβητο το οποίο ανταποκρίνονταν την σλαβική. Το αλφάβητο αυτό ήταν το Γλαγολιτικό. Με βάση το Γλαγολιτικό αλφάβητο δημιουργήθηκε η Κυριλλική Γραφή όπου μεταφράστηκε η Αγία Γραφή. Είναι γεγονός ότι ο Πάπας πιάστηκε στον ύπνο από την ταχύτατη ανταπόκριση του Φωτίου στο αίτημα του Ρατισλάβου. Η αντίδρασή του εκδηλώθηκε με το να καλέσει σε απολογία τους Κύριλλο και Μεθόδιο για την παραβίαση του Τριγλωσσικού, δηλαδή την τέλεση της Θείας Λειτουργίας στα Εβραϊκά, τα Ελληνικά και τα Λατινικά.

Βάπτισις του Βόρη και των Βουλγάρων: Το 864 ο Φώτιος βαπτίζει χριστιανό τον ηγεμόνα των Βουλγάρων Βόρη, δίδοντας το όνομα του αναδόχου του Μιχαήλ (από τον Μιχαήλ Γ’). Ο Φώτιος για να νουθετήσει τον Βόρη-Μιχαήλ έγραψε ένα κείμενο που μετωνομάσθη αργότερα Ηγεμών. Και σε αυτή την περίπτωση ο Φώτιος πρόλαβε τον Πάπα έχοντας μία ακόμη «διπλωματική» επιτυχία, δεδομένου ότι συμπεριέλαβε την νεοσύστατη βουλγαρική Εκκλησία στην δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως.