ΦΟΙΝΙΚΗΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ - ΕΝΑΣ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΔΥΟ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ

[TEUTAMOS]

Ακολουθεί ένας φανταστίκός διάλογος μεταξύ δυο καθηγητών που σ΄αυτόν βλέπει κανείς πόσες πτυχές μπορεί να έχει ένα ζήτημα σαν αυτό με τα Φοινικήια Γράμματα. Βεβαίως αποτελεί μόνο ίχνος ενός τέτοιου διαλόγου που στην πραγματικότητα θα είχε την δική του σφραγίδα και όχι αυτή του γράφοντος τον παρόντα διάλογο.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α:Πολύ ενδιαφέρον το θέμα με τα «Φοινικήια» Γράμματα και μάλιστα όταν αυτό επιβεβαιώνεται και από την σύγχρονη έρευνα.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Β: Πιστεύετε δηλαδή ότι θα πρέπει να δώσουμε δίκιο στον Ηρόδοτο;
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α: Μα ασφαλώς και έχει δίκιο, και δεν το αναγνωρίζω μόνον εγώ, αλλά σχεδόν όλη η επιστημονική κοινότητα.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Β: Πρέπει όμως να παραδεχτούμε ότι υπάρχουν κάποια προβλήματα, μικρά ή μεγάλα αδιάφορο, για τον τρόπο παραλαβής του αλφαβήτου από τους Φοίνικες, όπως και για το πού και το πότε αυτό παρελήφθη.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α: Καλά βέβαια, όσο γι’ αυτό δεν έχετε άδικο, αλλά όπως και να έχει η ουσία δεν αλλάζει.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Β: Ας δούμε λοιπόν μαζί τι ακριβώς λέγει ο Ηρόδοτος (5.58):
«Οι δε Φοίνικες ουτοι οι σύν Κάδμωι απικόμενοι, των ησαν οι Γεφυραιοι, άλλα τε πολλά οικήσαντες ταύτην την χώραν εισήγαγον διδασκάλια ες τους Έλληνας και δή και γράμματα, ουκ εόντα πρίν Έλλησι ως εμοί δοκέειν, πρωτα μέν τοισι και άπαντες χρέωνται Φοίνικες· μετά δε χρόνου προβαίνοντος άμα τηι φωνηι μετέβαλον και τον ρυθμόν των γραμμάτων. περιοίκεον δε σφεας τά πολλά των χωρων τουτον τον χρόνον Ελλήνων ΄Ιωνες· οί παραλαβόντες διδαχηι παρά των Φοινίκων τα γράμματα, μεταρρυθμίσαντές σφεων ολίγα εχρέωντο, χρεώμενοι δε εφάτισαν, ώσπερ και το δίκαιον έφερε, εσαγαγόντων Φοινίκων ες την Ελλάδα, Φοινικήια κεκλησθαι.»

(= Οι Φοίνικες λοιπόν αυτοί που ήλθαν μαζί με τον Κάδμο, στους οποίους ανήκαν οι Γεφυραίοι, όταν εγκαταστάθηκαν σε τούτη τη χώρα, δίδαξαν τους Έλληνες πολλά καινούργια πράγματα και πρώτα πρώτα τα γράμματα, που κατά την γνώμη μου δεν τα είχαν πριν οι Έλληνες. Αρχικά ήταν αυτά που χρησιμοποιούν όλοι οι Φοίνικες· με τον καιρό όμως άλλαξαν μαζί με την προφορά και το σχήμα των γραμμάτων. Οι Έλληνες που κατοικούσαν εκείνη την εποχή στις περισσότερες από τις γύρω περιοχές ήταν Ίωνες. Αυτοί πήραν τα γράμματα που τους δίδαξαν οι Φοίνικες και αλλάζοντας μερικά από αυτά άρχισαν να τα χρησιμοποιούν· έτσι λοιπόν καθιέρωσαν, όπως ήταν και το σωστό, επειδή οι Φοίνικες τα είχαν εισαγάγει στην Ελλάδα, να έχουν την ονομασία φοινικήια.)
Ας κάνω στο σημείο αυτό κάποιες παρατηρήσεις:
1) Οι Φοίνικες ήλθαν μαζί με τον Κάδμο. Ένα πρώτο ερώτημα που προκύπτει είναι αν οι Φοίνικες ιστορικώς εντάσσονταν στην πιθανολογούμενη εποχή του Κάδμου. Οι Φοίνικες εμφανίζονται στο προσκήνιο της ιστορίας όχι πριν τον 12ο αιώνα. Διαδέχτηκαν εξάλλου στο εμπόριο τους Μυκηναίους μετά την κατάρρευση των ανακτόρων. Ο Κάδμος είναι υιός του Αγήνορος και της Τηλέφασσας, βασιλέων της Σιδώνος ή της Τύρου, αδελφός του Φοίνικος, του Κίλικος και της Ευρώπης, σύζυγος της Αρμονίας, θυγατρός του Άρη και της Αφροδίτης. Σύμφωνα όμως με την τοπική βοιωτική παράδοση ήταν υιός του αυτόχθονος ήρωος Ωγύγου, του πρώτου ανθρώπου σύμφωνα με την τοπική παράδοση. Έζησε λοιπόν σε μια εποχή πολύ πριν τα Τρωικά. Συνεπώς, αν είναι έτσι τα πράγματα, τότε ή ο Ηρόδοτος έχει συσχετίσει δυο διαφορετικά γεγονότα (έλευση Φοινίκων στην Βοιωτία μεν, παράδοση αλφαβήτου δε) ή οι Φοίνικες είχαν κάνει την εμφάνισή τους πολύ πρώιμα, ανεξάρτητα από τι ξέρουμε εμείς, και ως εκ τούτου το αλφάβητο παρεδόθη επίσης πολύ πρώιμα.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Β: Πάντως είναι γνωστό πια ότι υπήρξαν επαφές με Ανατολή. Βρέθηκαν λ.χ. σφραγιδοκύλινδροι στην …. Καδμεία, την ακρόπολη των Θηβών, πράγμα που συνάδει με την έλευση του Κάδμου και των συν αυτωι Φοινίκων, που αναφέρει ο Ηρόδοτος.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α: Ασφαλώς και έτσι είναι βέβαια. Ωστόσο, δεν είναι απίθανη και η σύνδεσή του με την Ήπειρο που, καθώς υπονοεί την προέλευση των Βοιωτών, φαίνεται να συγχέει τους Φοίνικες της Συροπαλαιστίνης με τους Φοίνικες της Ηπείρου. Η λέξη Βοιωτία φαίνεται να προέρχεται από το βους που υποδηλώνει ενδεχομένως την υπόδειξη των Δελφών να ακολουθήσει ο Κάδμος μια αγελάδα κι όπου αυτή σταθεί εκεί να ιδρύσει πόλη. Σύγχυση λοιπόν δυο παραδόσεων;
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Β: Ναι πράγματι έχω υπ’ όψιν μου αυτά που σωστά λέτε. Εξ άλλου ο ιστορικός Θουκυδίδης, του οποίου η αντικειμενικότητα είναι γνωστή, αναφέρει στην Αρχαιολογία του (Α12) ότι: «Εξήντα χρόνια μετά την άλωση της Τροίας οι Θεσσαλοί έδιωξαν από την Άρνη τους σημερινούς Βοιωτούς, που ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή η οποία λέγεται σήμερα Βοιωτία και άλλοτε ονομαζόταν Γη του Κάδμου. Μερικοί Βοιωτοί ήταν κιόλας εγκαταστημένοι εκεί και μερικοί από αυτούς πήραν μέρος στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας.»
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α: Έτσι όπως διατυπώνεται από τον ιστορικό είναι σαν να διαχωρίζει το «βοιωτικό» (< βους) παρελθόν με το Καδμηικό (και την αγελάδα που ακολούθησε για να ιδρύσει την Θήβα), αφού κανονικά θα έπρεπε να περιμέναμε ταύτιση των δυο κι όχι διαφοροποίηση.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Β: Οι Βοιωτοί που εδιώχθησαν από την Άρνη δεν σημαίνει πως δεν ταυτίζονται με την παράδοση του Κάδμου και της αγελάδας, αφού προφανώς θα αναφέρεται με τον όρο Βοιωτούς ακόμα και σε κείνους που ήταν αφιγμένοι εκεί εξ Άρνης. Αναχρονιστικά περισσότερο.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α: Ναι βασικά πιστεύω ότι κάποια άλλη χρονική στιγμή πιο παλιά είχαν αφιχθεί ο Κάδμος και οι συν αυτωι Φοίνικες, ενώ ο ερχομός νέων ομάδων ανθρώπων έγινε πιο μετά. Επίσης μιλάει για εξήντα χρόνια μετά τα Τρωικά, δηλαδή αν τα Τρωικά χρονολογούνται πιθανότατα το 1180 π.Χ. περίπου, τότε μιλάμε για το 1120 π.Χ. περίπου. Μιλάμε, δηλαδή, για τον 12ο αι. π.Χ., την περίοδο που έχουμε σε εξέλιξη κι άλλες μεταναστεύσεις ελληνικών φύλων στον ελλαδικό χώρο.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Β: Και να πούμε εδώ ότι οι περισσότερες πόλεις στον «Κατάλογο των Νεών» στο Β΄ της Ιλιάδος προέρχονται από την Βοιωτία, η οποία είναι και η πρώτη περιφέρεια που αναφέρεται στον κατάλογο .
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α: Βέβαια, νομίζω περί τις 25 πόλεις καταγράφονται στον κατάλογο, ο οποίος περιγράφει τον μυκηναϊκό κόσμο του 13ου αι. π.Χ.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Β: Και πρέπει στο σημείο αυτό μιας και μιλάμε για Όμηρο να πούμε επανερχόμενοι στους Φοίνικες ότι η παρουσία τους είναι εμφανής στα έπη. Υπάρχει αναφορά τόσο στους όρους Φοινίκη και Φοίνικες, όσο και στους όρους Σιδόνιοι και Σιδόνες. Βέβαια, οι περισσότεροι μελετητές αποδίδουν την παρουσία αυτή των Φοινίκων με τα καράβια τους όχι στην μυκηναϊκή εποχή, αλλά στην γεωμετρική, μετά τα μέσα του 9ου αι. π.Χ.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α: Η συχνή όμως αναφορά της Σιδόνας εν αντιθέσει με την απουσία της Τύρου δεν νομίζετε ότι συνηγορεί σε μια πιο κοντά στην μυκηναϊκή περίοδο δράση των Φοινίκων στις θάλασσες;
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Β: Ναι έχετε ένα δίκιο σ’ αυτό που λέτε. Θα ήθελα όμως να συνεχίσω με τις επισημάνσεις μου γύρω από το αμφιλεγόμενο χωρίο του Ηροδότου. .....

[TEUTAMOS]

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α΄: Βεβαίως! Θα έχει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον νομίζω.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Β΄: Πριν πω ο,τιδήποτε άλλο να θυμίσω πως το όνομα του Κάδμου είναι ελληνικό. Όπως ίσως θα ξέρετε υπάρχουν και ρηματικοί τύποι με την ίδια ρίζα: κέκασμαι, κέκασται κοκ.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α΄: Συναντάται σαν όνομα στην Κρήτη και στην Μ.Ασία και έχει σχέση η σημασία του ονόματος με το ύψος, με το υψηλόν. Κόσμον λέμε στα αρχαία το στολίδι, το κόσμημα, κάτι που προϋποθέτει θέαση αφ’ υψηλού. Δικαίως, νομίζω, σύμφωνα με την σημασία του ονόματος Κάδμος, αλλά και με την εισαγωγή των «φοινικηίων γραμμάτων», υπήρξε ένας ήρωας του πολιτισμού στον ευρύτερο χώρο της ΝΑ. Μεσογείου. Βλέπετε ότι μας επικουρεί στην εύρεση της αληθείας και η επιστήμη της Γλωσσολογίας.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Β΄: Η αλήθεια, αγαπητέ μου συνάδελφε, είναι πολύπλευρη και δεν αποτελεί μετερίζι κανενός. Αλλοίμονο σε κείνο που θέλει να την καταστήσει κτήμα του!
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α΄: Έτσι είναι, όπως τα λέτε.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Β΄: Λοιπόν, ένα δεύτερο σημείο που θέλω να θίξω εδώ είναι η φράση «εισήγαγον γράμματα». Τι σημαίνει εισήγαγον γράμματα; Σημαίνει ότι εισήγαγαν κάποια γράμματα ή ότι εισήγαγαν σύστημα γραφής;
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α΄: Ναι και μάλιστα δεν προηγείται άρθρο, το «τα» εν προκειμένωι, που θα οριστικοποιούσε το ουσιαστικό γράμματα. Πιο κάτω λέγει, στο τέλος μάλλον της επίμαχης παραγράφου, ότι τα γράμματα αυτά «Φοινικηία κεκλησθαι», έχουν δλδ ονομαστεί Φοινικικά. Αυτό αμέσως αμέσως μας δείχνει ότι αντιδιαστέλλει τα Φοινικικά από άλλα συστήματα γραφής ενδεχομένως. Υπάρχουν δλδ και άλλου είδους «γράμματα», εκ των οποίων είναι και τα «Φοινικηία».
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Β΄: Φράση ιδιαίτερα επίμαχη θεωρώ ότι είναι και το «ουκ εόντα πρίν Έλλησι ως εμοί δοκέειν» (που δεν υπήρχαν προηγουμένως στους Έλληνες όπως νομίζω).Πρώτα πρώτα το «ουκ εόντα» πώς θα πρέπει να αποδοθεί ορθά; Λέγοντας «που δεν υπήρχαν …» ή λέγοντας «επειδή/καθώς δεν υπήρχαν…»;
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α΄: Ίσως η πρώτη απόδοση είναι πιο ορθή, καθώς έτσι φαίνεται περισσότερο λειτουργικής σημασίας η φράση «ως εμοί δοκεέιν». Αλλά και πάλι μια δόση αιτιολογίας πάντα υπάρχει στην φράση. Αν όμως αποδίδεται με αιτιολογική πρόταση (αιτία), τότε θα πρέπει να κατανοήσουμε το γεγονός της εισαγωγής των γραμμάτων από τους Φοίνικες ως κάτι το αιτιατό. Δλδ επειδή δεν είχαμε γράμματα εμείς, μας τα φέρανε οι Φοίνικες. Και αυτό μου φαίνεται κάπως τραβηγμένο. Ειδικά όταν μετά λέγει ότι οι αρχικά οι Φοίνικες χρησιμοποιούσαν όλοι τα γράμματα, μετά όμως μαζί με την προφορά άλλαξαν και το σχήμα των γραμμάτων («πρωτα μέν τοισι και άπαντες χρέωνται Φοίνικες· μετά δε χρόνου προβαίνοντος άμα τηι φωνηι μετέβαλον και τον ρυθμόν των γραμμάτων.»).
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Β΄: Συνήθως βλέπω να μεταφράζεται το κομμάτι αυτό με υποκείμενο «Έλληνες», που έτσι λαμβάνει το νόημα, ότι οι Έλληνες κι όχι οι Φοίνικες ήλλαξαν την προφορά και το σχήμα των γραμμάτων. Γιατί; Δεν το καταλαβαίνω αυτό. Έχουμε το ίδιο υποκείμενο και στις δυο προτάσεις (Φοίνικες) και όχι δυο διαφορετικά υποκείμενα (Φοίνικες – Έλληνες), αφού εξ άλλου υπάρχει το αντιθετικό σχήμα μεν – δε στους χρονικούς προσδιορισμούς (πρώτα μεν – μετά δε χρόνου προβαίνοντος) και έτσι υπονοεί το ίδιο υποκείμενο και στην δεύτερη πρόταση. Δηλαδή, αν αυτή τελικά είναι η ορθή ερμηνεία, τότε οι Φοίνικες πηγαίνοντας στην Ελλάδα και εισάγοντας «γράμματα», εκείνοι (οι Φοίνικες) ηναγκάσθησαν με τον χρόνο να κάνουν τις ως άνω αλλαγές κι όχι οι Έλληνες.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α΄: Και μην ξεχνάμε πάντα το «ως εμοί δοκέειν», που μετριάζει την αποδεικτική δύναμη των λεγομένων του.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Β΄: Θα πρέπει να πούμε εδώ ότι οι Έλληνες έγραφαν τα κείμενά τους για να εκφωνούνται αναγιγνώσκοντάς τα φωναχτά. Μπορεί να υπάρχει κάποια σύνδεση της αλφαβητικής γραφής με τον προφορικό λόγο. Αν σκεφτούμε ότι την Γραμμική Β΄ την ήξεραν να την γράφουν και επομένως και να την διαβάζουν μόνον οι γραφείς της αυλής του άνακτος, τότε δεν θα μας ξενίσει καθόλου η άποψη ότι στην περίοδο του 7ου αιώνα π.Χ. και εξής, όταν ο κόσμος – οι πολίτες θα έπρεπε να γνώριζαν να διαβάζουν τους τότε για πρώτη φορά θεσπισθέντες γραπτούς νόμους, το επίθετο φοινικηίος αποτελεί την βοιωτική απόδοση του φωνίκειος (κατά το φωνή – φοινή). Δλδ γράμματα που εκφωνούνται φωναχτά.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α΄: Ναι πολύ καλή επισήμανση αυτή. Υπάρχει και η άλλη επισήμανση, ότι το φοινικηίος - φοινικους σημαίνει ερυθρός, το χρώμα που εχρησιμοποιείτο στις επιγραφές. Βεβαίως όλα αυτά δεν είναι παρά ενδείξεις μόνον.



(από το τόπικ εδώ
αναρτηθέν στα προτεινόμενα εδώ