Παναγιώτης Ποταγός: ο νέος «Μάρκος Πόλος» από τη Γορτυνία -------- έκθεση ιδεών με βιβλιογραφία ο Πελταστής Βαρνάβας
Τα παιδικά χρόνια μας ήταν γεμάτα από τις περιπέτειες των μεγάλων εξερευνητών. Μας συνήρπαζαν εκείνες οι ιστορίες που διαδραματίζονταν μέσα σε μανιασμένους Ωκεανούς, σε άνυδρες ερήμους, σε σκοτεινά ποτάμια και ζούγκλες αλλά και στην αφιλόξενη παγωμένη «άβυσσο» των πόλων του πλανήτη. Κολόμβος, Βεσπούκι, Λίβινγκστον, Στάνλεϋ, Μαγγελάνος, Σκοτ και άλλοι με πλήθος ανωνύμων συντρόφων συμπλήρωναν τα κενά του παγκόσμιου χάρτη «γεωγραφώντας» πάνω σε άγνωστα εδάφη και μυστηριώδεις θάλασσες. Στα «ταξίδια των ανακαλύψεων» οι αντιξοότητες ήταν πολλές, όπως ακραία επικίνδυνες καιρικές συνθήκες, άγρια ζώα, ερπετά και κήτη, ύπουλες ασθένειες αλλά και η αδυναμία ανεφοδιασμού των αποστολών. Το βασικό («ρομαντικό») κίνητρο παρέμενε το σπάσιμο των συνόρων του τότε γνωστού κόσμου και η εισβολή στη γκρίζα (γραμμοσκιασμένη) ζώνη της «terra incognitae».
Το νεανικό μυαλό μας οργίαζε ανάμεσα σε ιστορική πραγματικότητα και φαντασία. Τα ερεθίσματα ήταν περιορισμένα (αλλά επαρκή) και εντοπίζονταν μεταξύ ειδικών εκπομπών (πχ ντοκυμαντέρς - τεκμηριογραφήματα) της τότε (ασπρόμαυρης κρατικής) τηλεόρασης και «κλασσικών εικονογραφημένων» περιοδικών καθαρά μυθιστορηματικού χαρακτήρα.
Δυστυχώς, χρειάστηκε να περάσουν δεκαετίες, να γκριζάρει το μαλλί μας για να μάθουμε ότι ένας σημαντικότατος εξερευνητής ήταν και ένας «δικός μας άνθρωπος», ένας «απόγονος» του Πυθέα και του Παυσανία. Ήταν ο Γορτύνιος ιατροφιλόσοφος Παναγιώτης Ποταγός (1839 - 1903).
Ο Παναγιώτης Ποταγός (Πόταγας) γεννήθηκε στη Βυτίνα το 1839 και απεβίωσε ενδεής το 1903 στο χωριό Νυμφες της Κέρκυρας σε ηλικία 64 ετών. Καταγόταν από οικογένεια οπλαρχηγών του 1821. Ορφάνεψε από πατέρα σε ηλικία μόλις έξι μηνών. Ήταν μαθητής στο τότε κορυφαίο σχολείο της Βυτίνας. Σπούδασε Ιατρική με υποτροφία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Τα εξερευνητικά ταξίδια που πραγματοποίησε στην κεντρική Ασία και την κεντρο-ανατολική Αφρική κατά τη δεκαπενταετία μεταξύ 1868 και 1883, έδωσαν το υλικό για τον πρώτο (και εν τέλει μοναδικό) τόμο των «Περιηγήσεων» του (700 σελίδων), που εξέδωσε το Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1883, ενώ ακολούθησε δύο χρόνια αργότερα και γαλλική έκδοση στο Παρίσι (“Dix annees de voyages dans l’Asie centrale et l’Afrique equatoriale”, Ernest Leroux Editeur, Paris 1885).
Στο πρώτο του ταξίδι, ο Ποταγός ξεκίνησε από τη Συρία και αφού πέρασε από το Ιράκ, την Περσία και το Αφγανιστάν, διέσχισε τους ορεινούς όγκους του Παμίρ και συνέχισε μέσα στην έρημο του Γκόμπι, στη Βόρεια Κίνα, τη Μογγολία, για να καταλήξει στην Ανατολική Σιβηρία, στην καρδιά της ασιατικής ηπείρου, από όπου και επέστρεψε στην Αγία Πετρούπολη και από εκεί στην Οδησσό και την Κωνσταντινούπολη. Στο δεύτερο ταξίδι, ξεκίνησε από το Σουέζ της Αιγύπτου και αφού περιηγήθηκε τις βορειοδυτικές περιοχές της Ινδίας, τη Νότια Περσία και το Αφγανιστάν, επέστρεψε στο Κάιρο. Στο τρίτο ταξίδι, ορμώμενος από το Κάιρο, κατευθύνθηκε νότια, και –μέσω του Σουδάν- έφτασε στην Κεντρική Αφρική, μέχρι τις περιοχές του Βορείου Κονγκό.
Ενδιαφέρον έχει ο προβληματισμός γύρω από τα (πιθανολογούμενα ως) κίνητρα του Αρκάδα περιηγητή. Εν πρώτοις, προκύπτει ένα εξ αντανακλάσεως (αρνητικό) κίνητρο φυγής αφού ο Ποταγός δεν μπορούσε να ανεχθεί άλλο τις «ιδιαιτερότητες» του ελλαδικού «πολιτικού γίγνεσθαι» (ποιος τον αδικεί πλέον για αυτό…;). Την απογοήτευσή του αυτή ερχόταν να συμπληρώσει και η κακή σχέση με το «χαμηλού ηθο-κοινωνικού επιπέδου» συγγενικό περιβάλλον του. Ταυτόχρονα όμως, θεωρείται ως δεδομένη και η ύπαρξη θετικών κινήτρων στο όλο εγχείρημα του Ποταγού. Αυτά έχουν να κάνουν με τη δόξα της πατρίδας και με μια αλτρουιστική διάθεσή σε συνδυασμό με την έμπρακτη προσφορά του προς τον συνάνθρωπο. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε ένα σημείο του έργου του αναφέρει:
«διακινδύνευσα τη ζωή μου για την τιμή της χώρας μου, που δεν πρέπει να αντιπροσωπεύεται μόνο από το έδαφος μας και τα ένδοξα ερείπια μας, αλλά από εμάς τους ίδιους στην προσπάθεια μας να γίνουμε αντάξιοι των προγόνων μας».
Παράλληλα, πρέπει να επισημανθεί και η, εξ απαλών ονύχων, έντονη αγάπη του προς το μαγικό κόσμο της Γεωγραφίας. Αυτή την αγάπη την «ενστάλαξε» ο πατέρας του «κληροδοτώντας» σε αυτόν πολλά βιβλία αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, γεωγράφων κτλ.
Ο εν λόγω σύγχρονος «Οδυσσέας» εισέπραξε διαχρονικά (μα καθόλου απροσδόκητα…) τη βαθύτατη περιφρόνηση της …επίσημης Πολιτείας. Ο ίδιος πέθανε πάμφτωχος στο χωριό Νυμφες της Κέρκυρας, όπου πέρασε τα 17 τελευταία χρόνια της ζωής του. Εκεί, επέλεξε να προσφέρει δωρεάν τις ιατρικές του υπηρεσίες στους απλούς φτωχούς ανθρώπους («που τους γιάτρευε χάρισμα…») σαν άλλος Αλμπέρτος Σβάιτσερ.
Ενδιαφέρουσες πηγές:
• Φώτης Κόντογλου, «Φημισμένοι Ἄντρες καὶ Λησμονημένοι», Ἐκδοτικὸς Οἶκος Ἀστήρ, 1942
• Παναγιώτης Ποταγός, «Περίληψις Περιηγήσεων», εκδόσεις Εκάτη, 2009
• Ηλίας Γιαννικόπουλος, «Ο Παναγιώτης Ποταγός και το θεωρούμενο ως ‘’χαμένο’’ έργο του», Δ΄ Τοπικό Συνέδριο Αρκαδικών Σπουδών της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών, 2013
• Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης, «Επιστρέφοντας στο δρόμο του μεταξιού», 24grammata – Αθήνα 2014
• Anne Karakatsouli, «UN EXPLORATEUR PRÉCOLONIAL À L’ÈRE DE L’EXPANSION DES EMPIRES - Le médecin grec Panagiotis Potagos (1839-1903)», Université d’Athènes
• Λουκάς Αξελός, «Γεωγραφία των ανακαλύψεων», εκδόσεις Στοχαστής, 2009
• John Wright, ‘’Terrae Incognitae: The Place of Imagination in Geography’’, 1947
• Richard Hill, “The African travels of Panagiotis Potagos 1876 – 1877”, The Geographical Journal, 1968
•
http://www.vytina.info
•
http://www.persee.fr
•
http://www.crlv.org/astrolabe
•
http://www.arcadians.gr
•
http://www.24grammata.com
• greeksofafrica.blogspot.gr
• farfoulas.blogspot.com