Ο ρυθμός

[Aiolos]

Ο ρυθμός

Ο ρυθμός, η αρμονία και η μελωδία είναι τα τρία βασικά στοιχεία της μουσικής. Ο ρυθμός είναι φαινόμενο του σύμπαντος και της ζωής. Είναι η τάξη, η συμμετρία και η ορισμένη αναλογία στον χώρο και τον χρόνο. Όλοι ξέρουμε πως η φύση είναι ρυθμικά δομημένη. Υπακούει πειθήνια σε μια περιοδική επανάληψη, που έχει ρυθμική ισοχρονία (ημερονύχτιο, εποχές του χρόνου, κίνηση άστρων, αστρικοί, ηλιακοί ρυθμοί κλπ). Και ο ανθρώπινος οργανισμός ως μέρος της φύσης, λειτουργεί με βάση τους βιολογικούς ρυθμούς.
Ο ρυθμός έχει ψυχο-φυσιολογική αιτία και είναι βασικό στοιχείο των "χρονικών τεχνών" (μουσική, χορός). Οι πρώτοι δάσκαλοι του ρυθμού στον άνθρωπο είναι η καρδιά, η αναπνοή και οι μυϊκές κινήσεις. Η ψυχική ευφορία που φέρνει ο ρυθμός, ιδιαίτερα στον χορό, είναι αδιαμφισβήτητη σ' όλους τους ανθρώπους και σ' όλους τους αιώνες. Και είναι ο ρυθμός τόσο πρωταρχικό στοιχείο της ζωής, που τον χρησιμοποίησε η μαγεία, η ποίηση, η μουσική, και μιλάμε για ρυθμό σ' όλες τις τέχνες, ακόμα και στην αρχιτεκτονική. Όλα τα στοιχεία που αφορούν στην προσδεκτικότητα της μουσικής (ρυθμός, αρμονία, μελωδία) είναι ανεξάρτητα από τη μόδα και αμετάβλητα στος βασικές δομές, για έχουν τις ρίζες του στην βιολογική δομή του ανθρώπου και στους νόμους της αντιληπτικής ψυχολογίας. Όλες οι μουσικές των λαών στηρίζονται βασικά στους ίδιους ηχητικούς κανόνες. Είναι κοινές. Και η μουσική από βιολογικό, γίνεται κοινωνικό φαινόμενο. Η μουσική είναι καμωμένη από ήχους μέσα στη χρονική διάρκεια. Η αργή ή γρήγορη διαδοχή των μερών του μέτρου στην διάρκεια αποτελεί τον ρυθμό της μουσικής, ή το tempo της. Αν το tempo moderato (=μέτριο, συγκρατημένο) που δεν είναι ούτε αργό ούτε γρήγορο, αντιστοιχεί με 70 περίπου χτύπους του μετρονόμου στο λεπτό, αυτό δεν προέρχεται από αυθαίρετη εκλογή, αλλά από το γεγονός ότι αυτό ακριβώς το tempo αντιπροσωπεύει τον μέσο όρο του ρυθμού της καρδιάς μας (=σπλαχνικός ρυθμός). Ο ρυθμός αυτός είναι η πρωταρχική βιωματική εμπειρία των αισθήσεων του εμβρύου στη μήτρα, που μεταβιβάζεται μαζί με το αίμα της μητέρας (που του μεταβιβάζει την τροφή, το οξυγόνο, τη θερμοκρασία και γενικά τη ζωή). Αυτός ο ρυθμός, που κάνει το έμβρυο να ηρεμεί και αργότερα να ησυχάζει θηλάζοντας, πάνω στο αριστερό μέρος της μητρικής αγκαλιάς, είναι μια εμπειρία που μας συνοδεύει σ' όλη μας τη ζωή. Το tempo moderato (της παραδοσιακής μουσικής), ή τα διάφορα adante της κλασσικής μουσικής (που αντιστοιχούν στους 70-72 χτύπους ανά λεπτό) είναι το tempo μας, το tempo του σφυγμού μας (που το συνηθίσαμε και το αγαπάμε, που συμβιώνουμε μαζί του και μας είναι ευχάριστο). Δεν μας προκαλεί κανένα συναίσθημα βραδύτητας ή ταχύτητας, ακριβώς όπως ένα υγρό που το έχουμε φέρει στην θερμοκρασία του σώματός μας δεν μας προκαλεί κανένα αίσθημα θερμότητας ή ψύχους. Αντίθετα, ό,τι θα προχωρεί με πιο αργό ρυθμό από της καρδιάς μας, θα μας φαίνεται αργό, και γρήγορο ό,τι θα πηγαίνει πιο γρήγορα. Αυτό είναι ένα παράδειγμα ομολογίας (αντιστοιχίας) της μουσικής με τον κόσμο των αισθήσεών μας.
Στην εποχή μας έχει παρατηρηθεί, ότι ο πιο απλός πρωτόγονος (επαναληπτικός) ρυθμός των 2/4 (σε μεγάλη ηχητική ένταση) χάρισε την ηγεμονία της ροκ και της ντίσκο. Έχει παρατηρηθεί, πως η μουσική (και τα τραγούδια) που πειθαρχούν στον λεγόμενο "σπλαχνικό ρυθμό" (δηλαδή τον ρυθμό του σφυγμού, της καρδιάς και της αναπνοής) έχουν μεγαλύτερη βιωσιμότητα γιατί είναι πιο πολύ αρεστά. Ολόκληρη η ζωή μας είναι ρυθμικά διαμορφωμένη. Τελειώνοντας ο ρυθμός, τελειώνει και η ζωή μας. Μα και ολόκληρη η φύση είναι ρυθμικά δομημένη. Υπακούει σε μια ρυθμική ισοχρονία (όπως ακριβώς πειθαρχεί και στη συμμετρία).
Οι ρυθμικές εκφράσεις σαν έκφραση συναισθημάτων και σαν διέξοδος ζωικού περισσεύματος παρατηρείται σχεδόν σ' όλα τα ζώα. ο R. Wagner το 1860 στο δοκίμιό του "Μουσική του μέλλοντος" τονίζει ιδιαίτερα τη σημασία του σπλαχνικού ρυθμού στη μουσική, και υπογραμμίζει πως "την τέλεια καλλιτεχνική μορφή μπετοβενικής συμφωνίας, σαν μελωδικό σύμπλεγμα, δεν πρέπει να τη δούμε αλλιώτικα, παρά μόνο σαν την ίδια τη χορευτική μορφή, εξιδανικευμένη. Γιατί ο Μπετόβεν ήταν ο μέγας ταλαντούχος του ρυθμού και ιδιαίτερα του σπλαχνικού ρυθμού. "Στην μουσική,όλες οι κλίμακες βασίζονται σε αριθμούς οι οποίοι μεταβάλλονται σε ρυθμούς, σκορπίζοντας τη μαγεία τους". Και ο Αριστοτέλης (στα Πολιτικά) μάς λέει πως "ο ρυθμός μάς ευχαριστεί γιατί περιέχει γνώριμον και τεταγμένον αριθμόν" και προκαλεί μέσα μας κανονικές κινήσεις: "κινεί ημάς τεταγμένως...". Μας είναι πιο συμπαθής η κανονική από την ακανόνιστη κίνηση. Δουλεύοντας, πίνοντας, τρώγοντας με μέτρο και ρυθμό, διατηρούμε την υγεία και τη δύναμή μας, ενώ αν κάνουμε τις ενέργειες αυτές χωρίς μέτρο, φθείρουμε τους εαυτούς μας. Οι αρρώστειες είναι διαταραχές στην ρυθμική λειτουργία του οργανισμού μας. Στην λογοτεχνία (ιδιαίτερα στην ποίηση) ο ρυθμός με την αρμονία του ύφους, που οφείλεται στην εύστοχη εκλογή και διάταξη λέξεων και φράσεων, δημιουργεί το ευχάριστο εκείνο ακουστικό συναίσθημα που όλοι ξέρουμε.

Ιάσων Ευαγγέλου, το Σώμα και το Πνεύμα, των εκδόσεων "Μ. Βερέττας".

[Spirit oF Fire]

Ήχος μια θεραπευτική προσέγγιση

Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι: "Η Ιατρική, για να επαναφέρει την υγεία, πρέπει να ερευνήσει την αρρώστια, όπως η μουσική, για να δημιουργήσει την αρμονία, πρέπει να εξετάσει τη δυσαρμονεία". Δηλαδή, ως υγεία ορίζει την αρμονία, και ως ασθένεια τη δυσαρμονία.
Στη Μυθολογία, η Αρμονία, ήταν κόρη του Άρη και της Αφροδίτης (του θεού που προσωποποιεί τις δυνάμεις της βίας και της θεάς του έρωτα) και συμβόλιζε τη σύνθεση αντιθέτων δυνάμεων. Όπου δεν υπάρχει σύνθεση των δυνάμεων, υπάρχει δυσαρμονία.
Στην καθημερινή χρήση της ελληνικής γλώσσας αναφερόμαστε συχνά στην αρμονία, όταν μιλούμε για το αρμονικό σώμα ή πρόσωπο, τις αρμονικές σχέσεις, την αρμονία στη φύση, την αρμονία στους ήχους, την αρμονία στη μουσική. Λέμε καμιά φορά, ότι είναι έμφυτη η τάση του ανθρώπου να έλκεται, να ευφραίνεται και να ψυχαγωγείται από το αρμονικό, το όμορφο (εύμορφο), το ωραίο, χωρίς συχνά να συνειδητοποιούμε το γιατί.
Ο Δημόφιλος είπε ότι: "Οι λόγοι του σοφού μοιάζουν με σωτήρια βάλσαμα, που όταν είμαστε ασθενείς μας ανακουφίζουν και όταν είμαστε υγιείς μας ευφραίνουν!". Βάλσαμο λοιπόν ο λόγος του σοφού και θεραπεύει. Θεράπευε και ο σοφός Πυθαγόρας με τον Λόγο. Ποιο Λόγο; Με τη "Μουσική Μελωδία της Αρμονίας των Ουρανίων Σφαιρών".