Πυθαγόρεια φιλοσοφία

[Aiolos]

Ιάμβλιχος - Περί του πυθαγορικού βίου

Όλοι οι σόφρωνες φιλοσοφούντες έχουν τη συνήθεια να επικαλούνται με όλη τη δύναμη της ψυχής τους κάποιο θεό. Πολύ περισσότερο αρμόζει μια τέτοια επίκληση, όταν πρόκειται για τη φιλοσοφία του θείου Πυθαγόρα, η οποία και δικαίως έλαβε το όνομά του. Από τότε που η φιλοσοφία αυτή παραδόθηκε από τους θεούς, δεν υπάρχει άλλος τρόπος για να γίνει κατανοητή παρά μονάχα με τη βοήθειά τους, επειδή η ωραιότητα και το μεγαλείο της υπερβαίνουν την ανθρώπινη δύναμη. Αυτό έχει ως συνέπεια να μην μπορεί κανείς να τη θεωρήσει με μια και μόνο ματιά, αλλά να μπορεί, ωστόσο, να αποσπάσει κάτι από αυτήν, εφόσον καθοδηγείται από την ευμένεια κάποιου θεού που την προσεγγίζει με αργά βήματα.
Για όλα αυτά λοιπόν, αφού καλέσουμε τους θεούς ως οδηγούς και εναποθέσουμε τον εαυτό μας και τον λόγο μας σε αυτούς, ας τους ακολουθήσουμε όπου μας οδηγούν. Αν μην αναλογιζόμαστε ότι το φιλοσοφικό αυτό σύστημα έχει παραμεληθεί για πολύ χρόνο, έχει επικαλυφθεί από πολλά ψευδή και νόθα συγγράμματα, και ότι η πρόσβαση σε αυτό δυσχεραίνεται από πολλά παρόμοια εμπόδια. Ας αρκεστούμε στη βούληση των θεών, με την οποία είναι δυνατό να ξεπεράσουμε και τα πλέον δύσκολα από τα εμπόδια αυτά. Μετά όμως από τους θεούς, θα προτάξουμε ως οδηγό μας τον αρχηγό και πατέρα της θείας φιλοσοφίας, αφού πρώτα ασχοληθούμε για λίγο με το γένος και την πατρίδα του.

Λέγεται λοιπόν ότι ο Αγκαίος, που εγκαταστάθηκε στη Σάμη της Κεφαληνίας, είχε γεννηθεί από τον Δία. Έχοντας αποκτήσει φήμη, λόγω είτε της ανδρείας του είτε της μεγαλοψυχίας του, ξεχώριζε ως προς τη φρόνηση και τη γνώμη από τους άλλους Κεφαλήνες. Από την Πυθία, λοιπόν, του δόθηκε χρησμός να ιδρύσει αποικία από Κεφαλήνες, Αρκάδες και Θεσσαλούς, να προσλάβει εποίκους από τους Αθηναίους, τους Επιδαυρίους και τους Χαλκιδείς και, αφού γίνει αρχηγός όλων αυτών, να τους εγκαταστήσει στη νήσο που καλείται Μελάμφυλλος, χάρη στην ευφορία του εδάφους και της γης, και να ονομάσει την πόλη Σάμο από τη Σάμη της Κεφαληνίας.
Ο χρησμός, λοιπόν, είχε περίπου την εξής μορφή:

Αγκαίε, το θαλάσσιο νησί της Σάμου αντί της Σάμης
να αποικίσει σε καλώ, αυτό που ονομάζεται Φυλλίδα.

Το ότι βέβαια οι αποικίες ιδρύθηκαν από ανθρώπους προερχόμενους από τις προαναφερθείσες περιοζές, δεν το αποδεικνύουν μονάχα οι τιμές και οι θυσίες στους θεούς - διότι έτυχε να μεταφερθούν από τους τόπους που ήλθαν και τα πλήθη ανθρώπων - αλλά και οι συγγένειες και οι άλλες σχέσεις, που συμβαίνει να συνάπτουν οι Σάμιοι. Φημολογείται λοιπόν ότι ο Μνήμαρχος και η Πυθαΐδα, οι οποίοι γέννησαν τον Πυθαγόρα, είναι από τον οίκο και τη γενιά που δημιουργήθηκε από τον Αγκαίο, τον ιδρυτή της αποικίας.
Λόγω της φημολογούμενης από τους πολίτες ευγενικής του καταγωγής, κάποιος Σάμιος ποιητής ισχυρίστηκε ότι ο Πυθαγόρας είναι γιος του Απόλλωνος, λέγοντας τα εξής:

Τον Πυθαγόρα, τον αγαπητό στο Δία,
η Πυθαΐδα, η πιο όμορφη Σαμιώτισσα, τον γέννησε με τον Απόλλωνα.

Αξίζει τώρα να πούμε από πού έλκει αυτός ο μύθος την καταγωγή του. Όταν ο Μνήμαρχος ο Σάμιος, για τον οποίο μιλήσαμε, βρισκόταν για εμπορικούς λόγους στους Δελφούς με τη γυναίκα του, η οποία δεν γνώριζε ακόμη ότι είναι έγκυος, ζήτησε χρησμό για τον απόπλου του στη Συρία. Η Πυθία του είπε ότι θα εφρανθεί η ψυχή του και θα κερδίσει χρήματα, αλλά και ότι η γυναίκα του εγκυμονεί και θα γεννήσει παιδί που θα διαφέρει σε ομορφιά και σε σοφία από τους μέχρι τότε ανθρώπους, ένα παιδί που θα ωφελήσει πολύ το ανθρώπινο γένος σε όλο τον κατοπινό βίο του.
Ο Μνήμαρχος, λοιπόν, αφού σκέφτηκε ότι, αν δεν ζητούσε ο ίδιος χρησμό, ο θεός δεν θα του έλεγε τίποτα σχετικό με την απόκτηση παιδιού, εκτός εάν πράγματι επρόκειτο για κάτι εξαιρετικό και θεόπεμπτο, αμέσως μετονόμασε τη γυναίκα του από Παρθενίδα σε Πυθαΐδα προς τιμήν του παιδιού και της προφήτισσας.
Αφού η Πυθαΐδα γέννησε στη Σιδόνα της Φοινίκης, τον γιο που γεννήθηκε τον ονόμασε Πυθαγόρα, καθώς η γέννηση προφητεύτηκε από τον Πύθιο Απόλλωνα.
Πρέπει ωστόσο να πούμε ότι στο σημείο αυτό ο Επιμενίδης, ο Εύδοξος και ο Ξενοκράτης δεν συμφωνούν, υπονοώντας ότι τότε ήταν που η Παρθενίδα συνευρέθηκε με τον Απόλλωνα και έμεινε έγκυος χωρίς να είναι προηγουμένως, και ότι αυτό το καθόρισε και το προανήγγειλε η προφήτισσα. Αυτό όμως με κανένα τρόπο δεν πρέπει να το δεχθούμε.
Το γεγονός εντούτοις ότι η ψυχή του Πυθαγόρα έχει σταλεί στους ανθρώπους υπό την αιγίδα του Απόλλωνος, είναι επειδή ήταν συνακόλουθη είτε κατά τον άλλον τρόπο φιλικά διακείμενη προς τον συγκεκριμένο θεό - κανείς δεν θα μπορούσε να το αμφισβητήσει, έχοντας μάλιστα ως παράδειγμα αυτή την ίδια τη γέννηση του Πυθαγόρα και την ποικίλη σοφία της ψυχής του. Αρκούν αυτά που είπαμε ως εδώ σχετικά με τη γέννησή του.

Στη συνέχεια, η ανατροφή και ο βίος του Πυθαγόρα.

[Aiolos]

Γενικά αξίζει να γνωρίζουμε ότι ο Πυθαγόρας ανακάλυψε πολλούς δρόμους εκπαίδευσης και, ανάλογα με την ιδιαίτερη φύση του καθενός και της δυνατότητας που είχε, του παρέδιδε το επιβαλλόμενο μερίδιο της σοφίας. Υπάρχει μάλιστα ατράνταχτη απόδειξη για το ζήτημα αυτό: όταν ο Άβαρις ο Σκύθης ήρθε από τους Υπερβορείους, χωρίς να έχει πείρα της Ελληνικής παιδείας, αμύητος και προχωρημένος στην ηλικία, ο Πυθαγόρας δεν τον εισήγαγε στη διδασκαλία με ποικίλα θεωρήματα, αλλά αντί για την πενταετή σιωπή, την ακρόαση για μεγάλο χρονικό διάστημα και τις άλλες δοκιμασίες, αφού τον κατέστησε αμέσως ικανό να ακο΄τσει τα θεωρήματά του, τον δίδαξε και το σύγγραμμά του, το "Περί φύσεως", και το άλλο, το "Περί Θεών", σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα.
Ο Άβαρις λοιπόν ήρθε από τους Υπερβορείους όπου ήταν ιερέας του Απόλλωνος, μεγάλος σε ηλικία και σοφότατος στα ιερατικά ζητήματα, με σκοπό να επιστρέψει από την Ελλάδα πάλι στα ίδια (στα ιερατικά του καθήκοντα), για να αφιερώσει το χρυσάφι που στο μεταξύ θα συγκέντρωνε στον θεό που βρίσκεται στο ιερό στους Υπερβορείους. Περνώντας συμπτωματικά από την Ιταλία και βλέποντας τον Πυθαγόρα, νομίζοντας μάλιστα ότι είναι ο Θεός του οποίου ήταν ιερέας, και πιστεύοντας ότι δεν μπορεί να είναι κάποιος άλλος, όπως και ότι ούτε υπάρχει άνθρωπος όμοιος με εκείνον, αλλά ότι είναι πράγματι ο Απόλλων και εξ αιτίας των όσων θαυμαστών πραγμάτων έβλεπε γύρω του, και από όσα γνωρίσματα ο ιερέας διέκρινε δια της πρόγνωσης, προσέφερε στον Πυθαγόρα ένα βέλος, το οποίο είχε όταν βγήκε από το ιερό στους Υπερβορείους, θεωρώντας ότι θα του φανεί χρήσιμο στις δυσκολίες που θα συναντούσε κατά τη μεγάλη του περιπλάνηση. Διότι, καβαλικεύοντας το βέλος, θα μπορούσε να διαβεί και τα αδιάβατα μέρη, όπως ποταμούς και λίμνες και ελώδεις περιοχές και όρη και όλα τα παρόμοια. Και όταν ζητούσε από το βέλος, όπως λέει ο μύθος, επιτελούσε καθαρμούς και έδιωχνε λοιμούς και ανέμους από τις πόλεις, που για τον λόγο αυτό αξίωναν ο Άβαρις να γίνει βοηθός της.
Έχουμε επίσης για τη Σπάρτη την πληροφορία ότι μετά τον καθαρμό που έγινε από εκείνον, η πόλη δεν προσβλήθηκε ξανά από λοιμό, ενώ πολλές φορές προηγουμένως είχε περιπέσει σε αυτήν την ασθένεια, εξαιτίας της κακής διαμόρφωσης του τόπου, στον οποίο είχε κτιστεί, λόγω της πνιγηρής ατμόσφαιρας που δημιουργούσαν τα ψηλά όρη του Ταϋγέτου που βρίσκονται γύρω από αυτήν. Έκανε καθαρμό και στην Κνωσσό της Κρήτης. Και άλλες παρόμοιες μαρτυρίες εξιστορούν τη δύναμη του Άβαρι. Αφού λοιπόν ο Πυθαγόρας αποδέχθηκε το βέλος - χωρίς να παραξενευτεί για την κίνηση αυτή και χωρίς να ρωτήσει για ποιο λόγο του το έδωσε, αλλά συμπεριφερόμενος σαν να ήταν πράγματι ο ίδιος ο θεός - πήρε τον Άβαρι κάπου απόμερα και του επέδειξε το χρυσό μηρό του. Με τον τρόπο αυτό του παρείχε αδιάψευστη απόδειξη. Στη συνέχεια του απαρίθμησε όλα όσα βρίσκονται στο ιερό των Υπερβορείων, του έδωσε ικανοποιητικά πειστήρια ότι δεν ήταν εσφαλμένη η εικασία του και πρόσθεσε ότι ήλθε με σκοπό τη θεραπεία και την ευεργεσία των ανθρώπων. Για το λόγο αυτό άλλωστε έχει μορφή ανθρώπου: για να μην ταράζονται δηλαδή οι άνθρωποι παραξενεμένοι από την υπεροχή του θεού, και εξαιτίας αυτού αποφεύγουν τη μάθηση που ο ίδιος θα τους προσέφερε. Και τον παρακάλεσε να μείνει εκεί να διορθώνουν μαζί αυτούς που θα συναντούσαν, και το χρυσάφι που είχε συγκεντρώσει να το μοιραστεί με τους καταλληλότερους άνδρες, όσους βέβαια είχαν εκπαιδευτεί από το λόγο με τέτοιο τρόπο, ώστε να επιβεβαιώνουν εμπράκτως το δόγμα που λέει "κοινά τα των φίλων".
Έτσι λοιπόν, παραμένοντας κοντά του, όπως είπαμε πιο πάνω, του δίδαξε και φυσιολογία και συνεπτυγμένη θεολογία και, αντί της ιεροσκοπίας που προκύπτει από την παρατήρηση των θυσιών, του δίδαξε την πρόγνωση μέσω των αριθμών, επειδή τη θεωρούσε καθαρότερη, θεϊκότερη και πιο οικεία στους ουράνιους αριθμούς των θεών. Δίδαξε επίσης στον Άβαρι και άλλες κατάλληλες ασκήσεις. Ας επιστρέψουμε όμως ξανά σε εκείνο για το οποίο έγινε ο παρών λόγος, στο ότι δηλαδή προσπαθούσε να επανορθώσει τον καθένα διαφορετικά, ανάλογα με τη φύση και τη δύναμη που είχε.