Σαρακατσάνοι

[Artemis]

Σαρακατσάνοι



Οι Σαρακατσάνοι, γνωστοί και ως Καρακατσάνοι ή Σαρακατσαναίοι, είναι ελληνική νομαδική φυλή που βρίσκεται διασκορπισμένη σε ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα. Σήμερα η συντριπτική πλειοψηφία των Σαρακατσάνων έχει εγκαταλείψει το νομαδικό βίο και ζει μόνιμα στα χωριά όπου ασχολείται με την κτηνοτροφία, ενώ οι απόγονοί τους έχουν εγκατασταθεί σε μεγάλο βαθμό στα μεγάλα αστικά κέντρα. Μικρός αριθμός Σαρακατσάνων βρίσκεται επίσης στη Βουλγαρία.

Προέλευση ονόματος

Ως προς την ονομασία των Σαρακατσάνων υπάρχουν διάφορες θεωρίες. Σύμφωνα με την επικρατέστερη από αυτές, το όνομα Σαρακατσάνος έχει τουρκική προέλευση και είναι σύνθετη λέξη αποτελούμενη από το kara (καρά) που σημαίνει "μαύρος, μαυροντυμένος" και το kacan (κατσάν) που σημαίνει "φυγάς, ανυπότακτος". Έτσι από το Karakacan (Καρακατσάν) προήλθε με παραφθορά η λέξη Σαρακατσάνος. Ο λόγος για την ονομασία αυτή είναι ότι οι Σαρακατσάνοι μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης φορούσαν μαύρη ενδυμασία ως ένδειξη πένθους, ενώ έσφαζαν τα λευκά πρόβατα και κρατούσαν μόνο τα μαύρα. Επίσης κατέφυγαν ως κλέφτες στα βουνά ώστε να μην υποταχθούν στον κατακτητή και να τον πολεμούν από εκεί. Έτσι οι Τούρκοι τους προσέδωσαν την ονομασία Καρακατσάν, δηλαδή "μαύρος φυγάς". Οι ίδιοι οι Σαρακατσάνοι άρχισαν να χρησιμοποιούν αυτό το όνομα μετά το 1812, το οποίο είναι σχετικά νέο, προσδιορίζοντας έναν λαό που προϋπήρχε του ονόματος.
'
Κοιτίδα

Κοιτίδα των Σαρακατσάνων θεωρείται ως επί το πλείστον ο ορεινός όγκος της Πίνδου, όπου κατοίκησαν μετά το 1400 και την κατάληψη του ελλαδικού χώρου από τους Οθωμανούς Τούρκους. Οι παλιότεροι αναφέρουν ως πατρίδα τους την περιοχή των Αγράφων όπου οι Σαρακατσάνοι κατοίκησαν περίπου μέχρι το 1812. Από αυτή την αφετηρία μετακινούνταν στην ηπειρωτική Ελλάδα και σε άλλες βαλκανικές χώρες μαζί με τα ποίμνιά τους. Ο διασκορπισμός των Σαρακατσάνων έγινε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και ιδίως την εποχή του Αλή Πασά μεταξύ 1788 και 1821, όταν αυτός είχε τις μεγάλες συγκρούσεις με τους Σουλιώτες και τον Αντώνη Κατσαντώνη, Σαρακατσάνο οπλαρχηγό, αλλά και κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Τότε οι Σαρακατσάνοι μετακινήθηκαν προς όλες τις κατευθύνσεις, στη Μακεδονία, τη Θράκη, τη Στερεά Ελλάδα, τη Θεσσαλία, αλλά και στις σημερινές περιοχές της Βουλγαρίας, της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας και γενικότερα της πρώην Γιουγκοσλαβίας, καθώς ο ενιαίος γεωγραφικός χώρος του τότε Οθωμανικού κράτους επέτρεπε άνετα αυτές τις μετακινήσεις.

Καταγωγή

Ο πρώτος επιστήμονας που μελέτησε τους Σαρακατσάνους εκτενώς είναι ο Δανός γλωσσολόγος Carsten Hoeg, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, ο οποίος στη μελέτη του Les Saracatsans, une tribu nomade Greque (Οι Σαρακατσάνοι, μια ελληνική νομαδική φυλή) υποστηρίζει ότι οι Σαρακατσάνοι είναι αρχαίο ελληνικό φύλο.[1] Ο Άγγλος κοινωνικός ανθρωπολόγος J.K. Campbell έζησε και μελέτησε τους Σαρακατσάνους της Ηπείρου το 1955, ακολουθώντας το νομαδικό τους βίο και κάνοντας ιδιαίτερη αναφορά το τσελιγκάτο και τη δομή της οικογένειας. Ο Στέφανος Γρανίτσας στο έργο του Τα άγρια και τα ήμερα του βουνού και του λόγγου χαρακτηρίζει τους Σαρακατσάνους ως τους "καταλαγότερους Έλληνες",[2] ο καθηγητής Δημήτρης Γεωργακάς απέδειξε ότι η σαρακατσάνικη διάλεκτος είναι απαλλαγμένη από ξενισμούς, ενώ η εθνογράφος Αγγελική Χατζημιχάλη η οποία επίσης έζησε με τους Σαρακατσάνους, υποστηρίζει την καταγωγή τους από νομαδικά φύλα της Αρχαίας Ελλάδας και χαρακτηριστικά αναφέρει:[3]

«Νομάδες από πανάρχαια μήτρα κτηνοτρόφων, τσελιγκάδες, τσοπάνοι, προβαταραίοι, χωρίς δική τους γη και μόνιμη κατοικία. Περπατάρηδες και κόσμος από λόγγα, αυτοί είναι οι Σαρακατσάνοι. Ζούνε στους κάμπους τον χειμώνα κι ανεβαίνουν στα βουνά το καλοκαίρι. Η ζωή τους είναι ένα ταξίδι, μια αδιάκοπη μετακίνηση».

Αρκετοί ερευνητές σαν τον Theodor Capidan και τον Γιώργο Έξαρχο θεωρούν τους Σαρακατσάνους «εξελληνισμένους Βλάχους». Αντιθέτως, ο Γερμανός περιηγητής Gustav Weigand δεν αποκαλεί τους Σαρακατσάνους «εξελληνισμένους Βλάχους» όπως φαίνεται στο εξής κειμενό του [4]: «Ορισμένοι Αρωμούνοι πιστεύουν ακόμα ότι οι «Σαρακατσάνοι» (ή Καρακατσάνοι), ελληνόφωνοι βοσκοί της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας που ζουν στην εξοχή και που φοράν μια στολή που μοιάζει μ' αυτήν των Φαρσεριωτών, είναι αρωμουνικής καταγωγής. Εγώ με βάση τα χαρακτηριστικά τους και τον τρόπο ζωής τους, τους θεωρώ γνήσιους Έλληνες». Την ίδια άποψη με τον Weigand εκφράζει και ο Δανός καθηγητής Γλωσσολογίας Carsten Hoeg στο έργο του « Les Saracatsans, une tribu nomade Greque »το 1925.

Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε στον Τομέα Γενετικής, Ανάπτυξης και Μοριακής Βιολογίας του Τμήματος Βιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και στον Τομέα Γενετικής του Ανθρώπου του Πανεπιστημίου Newcastle Upon Tyne, οι Σαρακατσάνοι παρουσιάζουν γενετική ομοιότητα με τον υπόλοιπο ελληνικό πληθυσμό.[5]

Φατρίες

Οι Σαρακατσάνοι, αν και έχουν εντυπωσιακή ομοιογένεια, στη γλώσσα, στα ήθη, τα έθιμα και τον τρόπο ζωής, χωρίζονται σε τέσσερις κύριες φατρίες. Αυτές είναι οι Μωραΐτες, οι Ηπειρώτες, οι Κασσανδρηνοί και οι Πολίτες. Το κριτήριο της κατάταξης συνήθως είναι ο ευρύτερος τόπος διαμονής και οι συγγενικοί δεσμοί. Οι ονομασίες των φατρίων πηγάζουν από τον τόπο, όπου ξεχειμώνιαζαν (χειμερινή κατοικία, χειμαδιά).

Μωραΐτες

Οι Μωραΐτες είναι η μεγαλύτερη φατρία σε πληθυσμό, και περιλαμβάνει γενικά τους Σαρακατσάνους της Κεντρικής και Νοτίου Ελλάδος. Οι Μωραΐτες ξεχειμώνιαζαν, συνήθως, σε μια περιοχή που εκτείνεται από τη Θεσσαλία και Νότιο Πιερία έως τη Στερεά Ελλάδα (Αιτωλία, Ακαρνανία, Βοιωτία, Φθιώτιδα και Αττική), την Εύβοια και την Πελοπόννησο (κυρίως την περιοχή της Αργολίδας). Το καλοκαίρι κατευθύνονταν προς τους ορεινούς όγκους της Στερεάς Ελλάδος, Νοτίου Πίνδου και Αγράφων έως τα όρη Χάσια (μεταξύ Θεσσαλίας και Μακεδονίας) και το Βέρμιο. Ορισμένες φάρες (ελάχιστες) κατευθύνονταν και στους ορεινούς όγκους της Βορείου Πελοποννήσου (στοΧελμό και στο Παναχαϊκό όρος) και Ευβοίας.

Κασσανδρηνοί

Οι Κασσανδρηνοί (ή Χασσανδρηνοί) είναι η δεύτερη μεγαλύτερη φατρία σε πληθυσμό, και περιλάμβανει γενικά τους Σαρακατσάνους της Μακεδονίας. Οι Κασσανδρηνοί ξεχειμώνιαζαν συνήθως στη χερσόνησο της Κασσάνδρας, στη Χαλκιδική, καθώς και στις νότιες πεδιάδες του Αξιού και του Στρυμόνα. Το καλοκαίρι κατευθύνονταν προς τους ορεινούς όγκους του Βερμίου, του Βόρα, του Περιστερίου (Βαρνούντος), της Βαβούνας (τώρα ανήκει στην Π.Γ.Δ.Μ.) έως τα όρη Κερκίνη, Φαλακρό, Παγγαίο και τη Δυτική Ροδόπη (Χαϊντού, Φρακτό κ.α.).

Ηπειρώτες

Οι Ηπειρώτες είναι η φατρία με τον πιο περιορισμένο χώρο μετακινήσεων, και περιλαμβάνει γενικά τους Σαρακατσάνους της Ηπείρου. Οι Ηπειρώτες ξεχειμώνιαζαν συνήθως, στη Νότιο Ήπειρο και στα παράλια της Θεσπρωτίας. Το καλοκαίρι κατευθύνονταν προς τη δυτική πλευρά της Πίνδου (κυρίως την περιοχή Ζαγορίου) έως τα όρη της Βορείου Ηπείρου (στην Αλβανία).

Πολίτες

Οι Πολίτες, είναι η φατρία που περιλαμβανε γενικά τους Σαρακατσάνους της Θράκης. Οι Πολίτες ξεχειμώνιαζαν, συνήθως, στα πεδινά παράλια της Ανατολικής Θράκης πλησίον της Κωνσταντινούπολης καθώς και στα πεδινά παράλια της Δυτικής Θράκης. Το καλοκαίρι κατευθύνονταν προς τους ορεινούς όγκους της Ανατολικής Ροδόπης (Κούλα, Παπίκιο κ.α.), έως τα όρη της Στράντζας (Τουρκία) και την οροσειρά του Αίμου (Βουλγαρία).

Κοινωνία

Νομαδικός βίος

Οι Σαρακατσάνοι, νομάδες εκ φύσεως, μετακινούνταν συνεχώς μεταξύ βουνών και πεδιάδων. Οι εποχικές αυτές μετακινήσεις τους είχαν σχέση με την τεχνική της κτηνοτροφίας και τις ανάγκες των κοπαδιών, από τα οποία είχαν άμεση εξάρτηση. Σύμφωνα με την σαρακατσάνικη παράδοση, την άνοιξη και συγκεκριμένα του Αγίου Γεωργίου, μετακινούνταν σχηματίζοντας καραβάνια στα βουνά αναζητώντας βοσκές όπου χάρη στην υγρασία διατηρούνταν κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, καθώς τα πεδινά βοσκοτόπια ξεραίνονταν και η θερμοκρασία έφτανε σε επίπεδα μη ανεκτά από τα κοπάδια τους. Το φθινόπωρο, στη γιορτή του Αγίου Δημητρίου, έπαιρναν το δρόμο για τις πεδιάδες, τα λεγόμενα "χειμαδιά", που ήταν κλιματικά πιο ήπιες σε σχέση με τον σκληρό χειμώνα των βουνών, ώστε να ξεχειμωνιάσουν τα ζώα τους.

Τσελιγκάτο


Αναπαράσταση σαρακατσάνικης στάνης στην περιοχή Γυφτόκαμπος του νομού Ιωαννίνων.

Η βάση της οργάνωσης της κοινωνικής ζωής των Σαρακατσάνων ήταν τα τσελιγκάτα, που ήταν μικρές κοινωνίες αποτελούμενες από 20-50 οικογένειες. Η κοινωνική οργάνωση των Σαρακατσάνων ήταν βασισμένη στη δομή της πατριαρχικής οικογένειας, όπου ο πατέρας ήταν η κεφαλή και όλα τα μέλη της αντλούσαν την καταγωγή τους αποκλειστικά απο αυτόν. Το τσελιγκάτο ήταν στην ουσία μια φατρία, την οποία αποτελούσαν διάφορες σαρακατσάνικες φάρες οι οποίες ενώνονταν με συγγενικούς δεσμούς μεταξύ τους. Η συγγένεια ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος της οργάνωσης της φυλής, υπαγορεύοντας την αλληλεγγύη μεταξύ των συγγενών. Οι γάμοι γίνονταν με συνοικέσιο με σκοπό την διεύρυνση του κύκλου συγγενών-συνεργατών μέσω της σύναψης συγγένειας εξ αγχιστείας.

Το τσελιγκάτο μπορούσε επίσης να χαρακτηριστεί και σαν ένας οικονομικός συνεταιρισμός ο οποίος εξασφάλιζε και προωθούσε τη συνεργασία των μελών του. Συχνά η κοινωνική ευημερία και ισορροπία λειτουργούσε εις βάρος της ατομικής, καθώς οι παραδόσεις και οι αρχές έπρεπε να τηρούνται αυστηρά. Χαρακτηριστικό του τσελιγκάτου ήταν η οικονομική και κοινωνική του αυτάρκεια, ενώ η τυροκομία και η κτηνοτροφία αποτελούσαν βασική πηγή εσόδων κάθε οικογένειας αλλά και ολόκληρου του τσελιγκάτου.

Αρχηγός ήταν ο τσέλιγκας, ο οποίος εκλεγόταν από τους αρχηγούς κάθε φάρας του τσελιγκάτου, οι οποίοι μπορούσαν να τον καθαιρέσουν σε περίπτωση που αυτός παρατυπούσε. Ο τσέλιγκας κατείχε τον κυρίαρχο ρόλο και επιτηρούσε την ομαλή κοινωνικο-οικονομική λειτουργία της κοινότητας, αφού ήταν υπεύθυνος για την οικονομική διαχείριση των κοπαδιών των οικογενειών, την κοινωνική κατανομή της εργασίας και την διανομή των κερδών, ενώ εξασφάλιζε σε όλους τις αναγκαίες διοικητικές και οικονομικές επαφές με την περιβάλλουσα κοινωνία. Όλα τα μέλη του τσελιγκάτου όφειλαν να υπακούνε σε αυτόν, τον οποίο σέβονταν εξαιτίας της προσωπικότητάς του.

Η ομαλή λειτουργία του συστήματος εξασφαλιζόταν μέσω του εθιμικού δικαίου το οποίο εφαρμοζόταν από "διαιτητές", καθώς η προσφυγή στα δικαστήρια της περιβάλλουσας κοινωνίας αποδοκιμαζόταν έντονα. Ένα πλήθος κανόνων ηθικής, στηριγμένων στην σαρακατσάνικη παράδοση, καθόριζαν τη συμπεριφορά του κάθε ατόμου με βάση το φύλο, την ηλικία και το ρόλο του στην οικογένεια. Όταν υπήρχε αδυναμία στην εύρεση λύσης για κάποια διαφορά, συνήθως οικονομική, επιτροπή από γειτονικό τσελιγκάτο αναλάμβανε να δώσει τη λύση. Ανώτατη δικαστική αρχή στη Σαρακατσάνικη κοινωνία ήταν το συναφικό (ή σναφικό) δικαστήριο. Το σναφικό δικαστήριο συγκαλούνταν όποτε υπήρχε κάποια σοβαρή υπόθεση να εξεταστεί, από τον αρχιτσέλιγκα. Όταν η υπόθεση ήταν ιδιαιτέρως σοβαρή, υπήρχε δυνατότητα σύγκλησης σναφικού δικαστηρίου με συμμετοχή περισσότερων τσελιγκάτων. Τη δικαστική εξουσία ασκούσε συμβούλιο γερόντων, οι οποίοι αφού άκουγαν τον κατηγορούμενο και τον αδικημένο, έβγαζαν την απόφαση. Οι ποινές μπορεί να ήταν ιδιαίτερα αυστηρές, ανάλογα με το είδος της αδικίας. Ο θεσμός των σναφικών δικαστηρίων παρέμεινε σε ισχύ, έως το 1950 στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη[6].

Εκπαίδευση

Η εκπαίδευση των Σαρακατσάνων περιελάμβανε τη μετάδοση γνώσεων από τους μεγαλύτερους στους μικρότερους μέσα από την καθημερινή επαφή στη δουλειά και στο σπίτι, καθώς και από συζητήσεις και διηγήσεις, αλλά και την βασική μόρφωση, δηλαδή την εκμάθηση ανάγνωσης και αριθμητικής για τα αγόρια, ώστε να μπορούν να ελέγχουν τα λογιστικά του τσελιγκάτου. Η βασική μόρφωση δινόταν από τους μεγαλύτερους κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, με μία μέθοδο η οποία λεγόταν "αλληλοδιδακτική" και ήταν επίσημα αναγνωρισμένη από το κράτος μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Από την περίοδο που λειτούργησαν τα τσελιγκάτα μέχρι το 1945, τη βασική μόρφωση αναλάμβανε κάποιος δάσκαλος ή απόφοιτος γυμνασίου, μόνο κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, για την εύρεση του οποίου φρόντιζε ο τσέλιγκας. Ο δάσκαλος διέμενε σε ένα καλύβι δίπλα από αυτό όπου γίνονταν τα μαθήματα και πληρωνόταν κατ' αποκοπή, ενώ την σίτισή του αναλάμβαναν οι οικογένειες που είχαν παιδιά στο σχολείο. Τα παιδιά χρησιμοποιούσαν σουγιά με τον οποίο χάραζαν σε κορμούς δέντρων ή σανίδια, τα γράμματα και τους αριθμούς.

Θρησκεία

Οι Σαρακατσάνοι ως προς το θρήσκευμα είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό όμως είναι η συνύπαρξη της βαθιάς χριστιανικής πίστης με τη μαγεία, καθώς οι Σαρακατσάνοι διέθεταν μεγάλο αριθμό μαγικοθρησκευτικών δοξασιών με αρχαιοελληνικές ρίζες, με σκοπό την εξασφάλιση υγείας, ευγονίας και ευημερίας. Τέτοιες παραδόσεις και δοξασίες είναι τα χοροστάσια όπου στήνουν χορό οι νεράιδες, η πίστη στην ύπαρξη δαιμόνων, οι μοίρες που καθορίζουν το πεπρωμένο του νεογέννητου, τα φυλακτά και το "κακό μάτι".

Χαρακτήρας

Οι Σαρακατσάνοι φημίζονται για τον ανυπότακτο χαρακτήρα τους. Ήταν ψύχραιμοι και αγέρωχοι πολεμιστές, χαρακτηριστικά που απέκτησαν τόσο από τον σκληρό νομαδικό βίο όσο και από την διαβίωσή τους υπό αντίξοες συνθήκες στα βουνά. Έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 βγάζοντας σπουδαίους κλέφτες και αρματωλούς, με πιο φημισμένο τον κλέφτη Κατσαντώνη. Προσέφεραν επίσης τόσο κατά τον Μακεδονικό αγώνα, όπου είχαν καταστήσει τα τσελιγκάτα τους κρησφύγετα και ορμητήρια των Μακεδονομάχων, όσο και κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940 στη Βόρεια Ήπειρο. Στην έκδοση του Γενικού Επιτελείου Στρατού του 1979, Ο Μακεδονικός Αγών και τα εις Θράκην γεγονότα, γίνεται αναφορά στους Σαρακατσάνους αγωνιστές:

«Οι Σαρακατσαναίοι ήσαν ακέραιοι και γνήσιοι Έλληνες και Ελληνόφωνοι και έζων διεσπαρμένοι εφ ολοκλήρου της Χερσονήσου του Αίμου. Ήσαν ευφυείς, πιστοί και ειλικρινείς, ευκίνητοι και γενναίοι. Έζων κατά πατριαρχικάς οικογενείας και συνδέοντο μεταξύ τους διά συγγενειών και επιγαμιών. Εις την Κεντρικήν Μακεδονίαν περίφημες ήσαν οι οικογένειες των Σαρακατσαναίων αι οποίαι υφίστας υπηρεσίας προσέφερον εις τον Ελληνικόν αγώνα. Τα γνήσια ελληνικά χαρακτηριστικά των διατηρούν οι Σαρακατσαναίοι εις το ακέραιον και επί των ημερών μας.»

Στους ερευνητές των Σαρακατσάνων συμπεριλαμβάνονται ακόμα ο Άγγλος ταξιδιωτικός συγγραφέας Πάτρικ Λι Φέρμορ, όπου στο έργο του Roumeli-Travels in Northern Greece (Ρούμελη-Οδοιπορικό στη Βόρεια Ελλάδα) αφιερώνει το πρώτο κεφάλαιο στο νομαδικό αυτό λαό,[7] αλλά και ο καθηγητής Γ. Καββαδίας, ο οποίος στη διατριβή του Ποιμένες-νομάδες της Μεσογείου, οι Σαρακατσάνοι της Ελλάδος εξετάζει τη ζωή, τη θρησκεία, τα ήθη και έθιμά τους:[8]

«Αν δει κανείς τους Σαρακατσάνους να περιφέρονται σε μια επαρχιακή πόλη, ξαφνιάζεται από την κορμοστασιά, την υπερηφάνεια και την ευγένειά τους. Ο Σαρακατσάνος δεν φοβάται ν' ατενίσει τον ήλιο κατάματα. Ανάμεσα σ΄ αυτόν και τον κόσμο δεν υπάρχει αδιάβατο χάσμα. Γιατί οι Σαρακατσάνοι και γενικότερα οι ορεινοί υπεράσπισαν πάντα ηρωικά την ελευθερία και διαφύλαξαν τις τεράστιες πηγές της ανανέωσης και της δημιουργίας που χαρακτηρίζουν τους Ελληνες.»

Διασπορά

Ο σημαντικότερος πληθυσμός Σαρακατσάνων που απαντάται σήμερα εκτός Ελλάδας βρίσκεται στη Βουλγαρία κατά κύριο λόγο, αλλά και στην Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, καθώς μετά το κλείσιμο των συνόρων στα Βαλκάνια περίπου 1.000 και 500 οικογένειες αντίστοιχα έμειναν αποκλεισμένες στις χώρες αυτές.

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου κάποιοι από τους Σαρακατσάνους της Βουλγαρίας κατάφεραν να περάσουν στη Θράκη, οι περισσότεροι όμως έμειναν εγκλωβισμένοι στη Βουλγαρία όπου σήμερα υπολογίζονται ανεπίσημα σε 15-20.000, έχοντας όλοι τους συγγενείς στην Ελλάδα ενώ σύμφωνα με την βουλγαρική απογραφή του 2001, υπάρχουν 4.107 Σαρακατσάνοι στη χώρα. Το 1958, το κομμουνιστικό καθεστώς της Βουλγαρίας δήμευσε τα κοπάδια τους και προχώρησε στην αναγκαστική μετακίνησή τους στα αστικά κέντρα με σκοπό τη γρήγορη αφομοίωσή τους, ενώ εκβουλγάρισε τα επίθετά τους με τις καταλήξεις -οβ και -οβα για άντρες και γυναίκες αντίστοιχα.

Επί κομμουνιστικού καθεστώτος στη Γιουγκοσλαβία, έγιναν επίσης προσπάθειες για αφομοίωση των Σαρακατσάνων χωρίς μεγάλη επιτυχία, οπότε επιδιώχτηκε ο έμμεσος διωγμός τους. Περίπου 300 οικογένειες γύρισαν στην Ελλάδα από το 1953 μέχρι το 1968, το 80% των οποίων εγκαταστάθηκε στο Νέο Κορδελιό της Θεσσαλονίκης. Σήμερα στην ΠΓΔΜ βρίσκονται περί τις 150 οικογένειες οι οποίες με δυσκολία διατηρούν την ελληνική τους ταυτότητα.
[Επεξεργασία] Διάσημοι Σαρακατσάνοι

* Αντώνης Κατσαντώνης, κλέφτης της περιόδου πριν την Ελληνική Επανάσταση του 1821
* Κώστας Λεπενιώτης, κλέφτης αδερφός του προαναφερόμενου.
* Κωνσταντίνος Γαρέφης Μακεδονομάχος
* Γεώργιος Καραϊσκάκης οπλαρχηγός επανάστασης 1821
* Γεώργιος Σουφλιάς πολιτικός
* Αναστάσιος Καρατάσος, κλέφτης, οπλαρχηγός επανάστασης 1821
* Δημήτριος "Τσάμης" Καρατάσος, οπλαρχηγός επανάστασης 1821

Παραπομπές

1. ↑ Carsten Hoeg, Les Saracatsans, une tribu nomade Greque, Παρίσι 1925
2. ↑ Στέφανος Γρανίτσας, Τα άγρια και τα ήμερα του βουνού και του λόγγου, Αθήνα 1921
3. ↑ Αγγελική Χατζημιχάλη, Οι Σαρακατσάνοι, 1957
4. ↑ Βλέποντας τυπωμένο τον τόμο «ΑΡΩΜΟΥΝΟΙ ΒΛΑΧΟΙ» του Gustav Weigand στη σελ. 310. Gustav Weigand, Oι Αρωμούνοι (Βλάχοι), Τόμος Α' : Ο χώρος και οι άνθρωποι, Εκδόσεις Φ.Ι.Λ.Ο.Σ. Τρικάλων - Αφοί Κυριακίδη, 2001. * Έργο του 1895, σε μετάφραση Thede Kahl, προλεγόμενα / σχόλια Αχ. Λαζάρου
5. ↑ A. Kouvatsi, C. D. Triantaphyllidis, C. Peios, S. S. Papiha and K. Creen. Genetic study in Greek Sarakatsans. I. Blood groups and enzyme polymorphisms στο ανθρωπολογικό περιοδικό International Journal of Anthropology, Volume 9, Number 4 / October, 1994. ISSN 0393-9383
6. ↑ Γαρούφας Δ. "Τα «σ’ναφικά» δικαστήρια στους Σαρακατσάνους Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης» στα Πρακτικά Συνεδρίου: Σαρακατσάνοι. Ένας ελληνικός νομαδικός κτηνοτροφικός πληθυσμός" (Σέρρες, 1-3 Οκτωβρίου 1983), Σελ. 137-145, Αθήνα 1985
7. ↑ Patrick Leigh Fermor, Roumeli-Travels in Northern Greece, Λονδίνο 1966
8. ↑ Γ. Καββαδίας, Ποιμένες-νομάδες της Μεσογείου, οι Σαρακατσάνοι της Ελλάδος, 1965

Βιβλιογραφία

* Γεώργιος N.Τσιαούσης, "Τσελιγκάτα της Δράμας", εκδοσεις Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Δράμας.
* Νικος Γ.Ζυγογιάννης, "Οι Σαρακατσιαναίοι στο διάβα των αιώνων".
* Παναγιώτης Αραβαντινός (1809-1870) Βιβλίο «Μονογραφία της Ηπείρου των τε ομόρων Ελληνικών και Ιλλυρικών Χωρών» - Αθήνα 1856 σελ. 146-147
* Κώστας Κρυστάλλης (1868-1896). Βιβλίο: « Άπαντα» σελ. 543
* Ευρυπίδης Μακρής. Βιβλίο «Ζωή και παράδοση των Σαρακατσαναίων» - Ιωάννινα 1984.
* Παύλος Καρακώστας Βιβλίο: «Το Σακαρέτσι» Αθήνα 1999 σελ. 261
* Κώστας Λαζαρίδης. Εκπαιδευτικός Ειδικό άρθρο του στο Περιοδικό «Ηπειρωτική Εστία» (Έτος 1956 – τόμος 5, σελ. 363)
* Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια «ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗ». Τόμος 11ος σελ. 338.

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE% ... E%BF%CE%B9

[Artemis]

Ποιοί είμαστε οι Σαρακατσαναίοι ή Σαρακατσάνοι ή Καρακατσάνοι ή Σαρακατσιαναίοι.

Είμαστε λαός με ιδιόμορφο πολιτισμό που εμπεριέχει ήθη και έθιμα χιλιετιών, κάποια εκ των οποίων είναι μοναδικά. Παράδειγμα γι' αυτό αποτελεί το «θεατρικό» που γίνεται κατά τη διάρκεια του σαρακατσάνικου γάμου(Δευτέρα στο ξεσάκιασμα των προικιών), στο οποίο συμμετέχουν μόνον άνδρες οι οποίοι ενσαρκώνουν και τους γυναικείους ρόλους φορώντας γυναικεία ρούχα όπως ακριβώς αυτό συνέβαινε στις κωμωδίες και τις τραγωδίες του Αριστοφάνη και του Αισχύλου. Το γεγονός αυτό προδίδει την αρχαιοελληνική καταγωγή μας. Ακόμη, το έθιμο της αποστολής χαιρετισμάτων μέσω τρίτου προσώπου, με ένα μήλο και ένα κέρμα καρφωμένο μέσα του. Αλλά και ο φλάμπουρας, αυτό το πλέον υποχρεωτικό στοιχείο του γάμου, που έχει τις ρίζες του στα πρώτα χριστιανικά χρόνια, μαρτυρά την ορθόδοξη πίστη των Σαρακατσάνων. Η παρουσία του μαιάνδρου στα κεντήματα των γυναικών, και η φουστανέλα που φορούσαν οι άνδρες σε επίσημες περιστάσεις, π.χ. στους γάμους, μήπως είναι οι πλέον σαφείς αποδείξεις για την ελληνική καταγωγή μας;

Θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε συνοπτικά την ψυχολογία του λαού μας. Η παροιμιώδης εργατικότητα και η ειλικρίνεια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά μας. Γεννιόμασταν κατά τη διάρκεια της μετάβασης από το βουνό προς τον κάμπο και το αντίστροφο. Η Σαρακατσάνα γεννούσε στον κάμπο. Χρέη μαίας εκτελούσαν οι ηλικιωμένες γυναίκες οι οποίες τύλιγαν το μωρό και αμέσως μετά η μητέρα σηκωνόταν και συμμετείχε στο φόρτωμα των πραγμάτων πάνω στα άλογα και το καραβάνι συνέχιζε το δρόμο του. Με τον τρόπο αυτό η φύση έκανε την πιο εύστοχη διαλογή καθώς επιζούσαν μόνον οι υγιέστεροι. Αργότερα, όταν γινόταν συζήτηση για το πότε γεννήθηκε κάποιο παιδί, η Σαρακατσάνα μητέρα δεν χρησιμοποιούσε ποτέ τη λέξη «γέννησα». Έλεγε «γεννήθηκε» ή «βρέθηκε». Είμαστε λαός με γερή κράση, δεν υπήρχαν περιπτώσεις πολιομυελίτιδας, ούτε εγκεφαλικά επεισόδια.

Η παιδική ηλικία διαρκούσε το πολύ 5 χρόνια. Μετά τα αγόρια έπρεπε να μπουν στην παραγωγική διαδικασία, κυρίως βόσκοντας κοπάδια από πρόβατα, κατσίκια, άλογα κ.α.. Εκεί οι μεγαλύτεροι τους μάθαιναν γραφή και μελέτη, εκεί ήταν το «πανεπιστήμιό» τους. Ακούγοντας για τους ηρωισμούς παλαιών κλεφτών, εκεί λάμβαναν τη διαπαιδαγώγηση, εκεί διαμόρφωναν το χαρακτήρα τους που ήταν τόσο σημαντικός στην πάλη για την επιβίωση. Η βάπτιση και η στέψη γίνονταν πάντοτε στην εκκλησία, ενώ μόλις τα παιδιά έφθαναν σε ηλικία μονού αριθμού ετών – 3, 5, 7 ή 9 – οι νονοί τους δώριζαν μια ολοκαίνουργια φορεσιά και το έθιμο αυτό ονομαζόταν «φώτισμα».

Κάθε είδους επικοινωνία μεταξύ των νέων πριν από το γάμο, με πολύ μικρές εξαιρέσεις, θεωρούταν ταμπού. Τον κύριο ρόλο σχετικά με τη δημιουργία της νέας οικογένειας είχαν οι συμπέθεροι. Οι νεόνυμφοι ήταν οι τελευταίοι που είχαν δικαίωμα άποψης. Οι συνομιλίες μεταξύ των νεόνυμφων σε δημόσιους χώρους θεωρούταν σημάδι κακής αγωγής. Η λειτουργία της οικογένειας χαρακτηριζόταν από ένα αυστηρό πατριαρχικό καθεστώς που εγγυόταν την τάξη, τον σεβασμό και την ενότητα. Τα διαζύγια ήταν κάτι το άγνωστο. Η σαρακατσάνικη οικογένεια ήταν πολυπληθής, είχε τουλάχιστον 4 παιδιά και δυο ηλικιωμένους γονείς, οι οποίοι ασχολούνταν με την ανατροφή και τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, καθώς η μητέρα συχνά βοηθούσε τον σύζυγό της στις εργασίες εκτός σπιτιού. Ο σεβασμός προς τους γονείς και τους ηλικιωμένους ήταν στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο. Επρόκειτο για μια κοινωνία με υψηλές ηθικές αξίες που άγγιζε τα όρια του ιδανικού. Ήταν ένας αξιοσημείωτος συνδυασμός της πάλης με τα στοιχεία της φύσης και των ατελείωτων τραγουδιών και χορών. Μια ζωή που εξαρτιόταν αποκλειστικά από τη φύση, και την ίδια στιγμή, κυλούσε σε πλήρη αρμονία μαζί της!

Οι Σαρακατσάνοι μπορούσαν να προβλέψουν τον καιρό, γνώριζαν την ώρα χωρίς να χρησιμοποιούν ρολόι και έκαναν μαντείες εξετάζοντας τα πλευρά του σφαγίου. Η πίστη στο Θεό και η τήρηση των κανόνων της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα. Η θυσία του νέου αρσενικού αμνού στη μνήμη των Αγίων της Εκκλησίας – του Αγ. Γεωργίου, του Προφήτη Ηλία, της Παναγίας, του Αγ. Δημητρίου κ.α. – ήταν κανόνας για κάθε σαρακατσάνικη οικογένεια. Αυτό, φυσικά, αποτελούσε και αφορμή για γλέντι. Μαζεύονταν όλοι σε ένα μέρος και έχοντας πιει πολύ λίγο αλκοόλ, το τραγούδι σαν να ανάβλυζε απευθείας από την ψυχή τους. Οι άνδρες ξεκινούσαν το τραγούδι και οι γυναίκες, που κάθονταν παραδίπλα, επαναλάμβαναν το στίχο. Το τραγούδι δεν συνοδευόταν από μουσικά όργανα, παρά μόνο από τους ήχους της τζαμάρας. Έχοντας μια πολύ πλούσια μουσική κληρονομιά, οι Σαρακατσάνοι αντιδρούσαν άμεσα στα γεγονότα της εποχής τους. Έτσι, υπάρχουν τραγούδια που αναφέρονται στον ελληνικό απελευθερωτικό αγώνα του 1821, αλλά και στον Ρώσο – τουρκικό πόλεμο του 1878 και συγκεκριμένα στην πολιορκία της πόλης Πλέβεν. Είναι πολύ εύστοχη η έκφρασή μας που λέει πως όταν τραγουδάμε κλαίμε, και όταν κλαίμε τραγουδάμε. Είναι πραγματικά συγκλονιστική η εμπειρία του να παρακολουθήσει κανείς μια σαρακατσάνικη κηδεία, και ειδικά όταν κηδεύεται κάποιος νέος άνθρωπος. Το μοιρολόι, που είναι και αυτό τραγούδι, λέγεται με τόσο πόνο και είναι τέτοιος ο θρήνος που μπορεί να συγκινήσει και τον πιο σκληρό άνθρωπο. Υπάρχει μια αίσθηση αρχαίας τραγωδίας όπως σε εκείνες του Σοφοκλή. Ο πόνος για το χαμένο παιδί δεν χάνεται ποτέ και ακολουθεί τη δύστυχη μητέρα έως το τέλος της ζωής της. Στο παρελθόν οι Σαρακατσάνοι κήδευαν τους νεκρούς τους μόνο σε ορισμένα μέρη στην πλησιέστερη πόλη ή χωριό, κάτι που δεν είναι νομαδικό έθιμο.

Σήμερα, οι Σαρακατσάνοι ζούμε σε ένα εντελώς διαφορετικό περιβάλλον και προσπαθούμε να είμαστε αντάξιοι κληρονόμοι των προγόνων μας, προσφέροντας τη δική μας συμβολή στον πολιτισμό του τόπου που ζούμε και της Πατρίδας μας γενικότερα.

http://www.sarakatsanos.net/index.php?o ... Itemid=140

--------------------------------

Τα κείμενα αυτό τα ανέβασα γιατί πρόσεξα οτι δεν υπήρχαν στα ιδεογραφήματα, και γιατί είμαι μία Σαρακατσάνα πολύ περήφανη για την καταγωγή της και προσπαθώ όσο έχω την δυνατότητα να αναφέρω την ιστορία τα έθιμα και την καθημερινότητα των Σαρακατσάνων που δεν είναι ευρέως γνωστά.

[Aiolos]

Εύγε κοπέλα μου!

[PELTASTIS VARNAVAS]

κατι αθθυμουμαι νομιζω και απο τον τρικαλινο ιδεοφιλο μας περι σαρακατσαν

ετσι φροντιστε τες ριζες μπας και σωσουμε το δεντρόν...

εμεινεν τζαι εναν ποριζιν
μεστο νουν μου τζαι γυριζει
την αγαπην που σου ειχα
παντα να μου αθθυμιζει....

[totispap]

Ομορφια