Περί Ηθικής...
Δημοσιεύτηκε: Τετ 24 Ιούλ 2019, 12:12
Η Ηθική από την εποχή του Διαφωτισμού (η του αιώνα της Λογικής, όπως ονομάσθηκε) και μετά με βάση:
· Τον Ορθό Λόγο
· Τη θεωρία του Ωφελιμισμού
· Την κοινωνική καταγωγή
· Τις επιλογές του ατόμου
Καντ: Η καντιανή προσέγγιση στην Ηθική αποτελεί εφαρμογή του υπερβατικού τού ιδεαλισμού, που αναζητά την πηγή κατανόησης του κόσμου, ταυτόχρονα στην λογική / τον ορθό λόγο και στην εμπειρία.
Hegel: Η αντίθεση, ή, τουλάχιστον, η κριτική προς τη συνολική καντιανή προσέγγιση από τον Χέγκελ και τη διαλεκτική του, φθάνει να καταλαμβάνει και την εκ μέρους του προσέγγιση της ηθικής και οδηγεί, αργότερα, στη μαρξιστική ανάγνωση του ηθικού.
Bentham: Για τον Bentham αγαθές είναι εκείνες οι πράξεις που οδηγούν σε αύξηση της ευχαρίστησης / απόλαυσης, κακές εκείνες που αυξάνουν τον πόνο / τη δυσαρέσκεια. Συνεπώς, εκείνη η πράξη ή εκείνος ο νόμος είναι καλοί, που δημιουργούν την μέγιστη ευχαρίστηση για τον μέγιστο αριθμό ανθρώπων. Η ρίζα του αγαθού ιχνηλατείται στην εμπειρία των αισθημάτων, όχι σε κάποιον αφηρημένο κανόνα. Το σύστημα αυτό έχει, επιπρόσθετα, το πλεονέκτημα της απλότητας, καθώς αποφεύγει τις πολύπλοκες σταθμίσεις αξιών.
Carlyle: Για τον Carlyle ο ωφελιμισμός είναι «φιλοσοφία γουρουνιών», καθώς ορίζει το ηθικό με βάση την απόλαυση του πλήθους.
J. S. Mill: Ο Mill κράτησε μεν την αναζήτηση της ευχαρίστησης / απόλαυσης ως μέτρο, αλλά χώρισε τις απολαύσεις σε «ανώτερες» (πνευματικές) και «κατώτερες» (σωματικές), δίνοντας στις πρώτες κυρίαρχο ρόλο στον υπολογισμό της ωφέλειας, συνεπώς της ηθικής επιλογής. Διαφορετική είναι μία άλλη διάκριση, που οφείλεται επίσης στον Mill: Η διάκριση μεταξύ των χωρίς αιτιολόγηση επιθυμιών (δηλαδή εκείνων των πραγμάτων τα οποία θέλουμε διότι μας φέρνουν απόλαυση) και των συνειδητοποιημένων δράσεων (δηλαδή εκείνων που αναλαμβάνουμε από αίσθηση καθήκοντος, αλληλεγγύης, φιλανθρωπίας, που τις αναλαμβάνουμε δηλαδή καίτοι εκ πρώτης όψεως δεν μας είναι ευχάριστες, αλλά πιο μακροπρόθεσμα μας φέρνουν ευχαρίστηση).
Νίτσε: «Πέραν του Καλού και του Κακού» θα το καταθέσει ως αίτημα υπέρβασης του ηθικού κανόνα από εκείνα τα «ελεύθερα πνεύματα» που θα δημιουργούν τη δική τους ηθική / αξιακή διαδρομή. Για τον Νίτσε, άλλη είναι η ηθική των ελευθέρων ανθρώπων, των ισχυρών, των αρχόντων (που ανάγεται στο ηρωικό πρότυπο και την ελευθερία των αρχαίων Ελλήνων και όσων μπορούν να αναχθούν σε κάτι αντίστοιχο) και άλλη η ηθική των δούλων, των αδυνάτων, των υποταγμένων (σε αυτούς απευθύνεται η χριστιανική ηθική, που κρύβει κάτω από την έννοια του «κακού» την αδυναμία).
Μαρξιστική Ηθική: Η προλεταριακή ηθική επιχειρήθηκε να δομηθεί σε διαφορετική βάση, με την αλληλεγγύη και τη ταξική συνείδηση στον πυρήνα της. Ως ηθική προσέρχεται και η βάση της μαρξιστικής ουτοπίας, ενώ εγγενώς ηθική (πέραν της αποτελεσματικότητας) προσαγόταν και η μετάβαση στην κοινωνική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής / πλούτου.
Bertrand Russell: Ο Ράσελ αναλύει, με ηθική εν πολλοίς προδιάθεση, την πραγματικότητα της εργασίας. Προσπαθεί, συγκεκριμένα, να «απαλλάξει» την προσέγγιση προς την εργασία από τις ηθικές / παραδοσιακές (αν μη ενοχικές) συμπαραδηλώσεις και να την αντιμετωπίσει υπό το πρίσμα –και μόνον- της συνεισφοράς της σε μία ικανοποιητική ανθρώπινη ζωή. Για τον Ράσελ (In praise of Idleness) υπάρχει μείζον στοιχείο ανηθικότητας σε μία οικονομία όπου ορισμένοι μεν αναγκάζονται να υπεραπασχολούνται, ενώ άλλοι δεν μπορούν με τίποτε να βρουν εργασία.
Jean Paul Sartre: Ο Σαρτρ θα αναζητήσει στην κεντρική αξία της ατομικότητας (στο Είναι και το Μηδέν) τη ρίζα της ηθικής που θα πηγάζει από την ελευθερία της συνείδησης. Ο Σαρτρ αναδεικνύει την ανθρώπινη ύπαρξη, τον αυτοπροσδιορισμό του ανθρώπου, την ελευθερία της επιλογής που τον διακρίνει σε κεντρικό –ή μάλλον σε μοναδικό- συντελεστή της ηθικής απόφασης. Η ελευθερία, όμως, της επιλογής συνεπάγεται και ευθύνη: Μην έχοντας να «κρυφτεί» πίσω από εξωτερικούς κανόνες ή άνωθεν αρχές, ο άνθρωπος έχει την πλήρη ευθύνη για τις επιλογές του. Όταν ο Σαρτρ λέει ότι «είμαστε καταδικασμένοι να είμαστε ελεύθεροι», καθιστά υπεύθυνο της ηθικής το ίδιο το άτομο («κοινοτοπία του κακού»).
Hannah Arendt: Η Αρέντ αρνείται ότι υπάρχει κάτι το διαβολικό. Θεωρεί ότι, υπό ιδιαίτερες συνθήκες, υπό καταπιεστικά καθεστώτα, οι άνθρωποι πέφτουν θύματα σφαλμάτων σκέψης και κρίσης. Αυτό δεν απαλλάσσει από την ενοχή, απλώς υποχρεώνει όλους να συνειδητοποιούν πόσο κοντά στο κακό μπορούν να βρίσκονται.
Isaiah Berlin: Πιστεύει ότι μόνον ο αυτοπεριορισμός του ανθρώπου στην αναζήτηση και την άσκηση της ελευθερίας του οδηγεί σε ηθική απόφαση και στάση.
Walter Benjamin: Για τον Μπέντζαμιν ο μόνος τρόπος να γνωρίσει κανείς κάποιον είναι να αγαπά χωρίς ελπίδα. Αυτή η θεώρηση ανοίγει μια ηθική προοπτική που (ακριβώς επειδή δεν έχει χριστιανική προέλευση) κινεί το ενδιαφέρον.
Theodor Adorno: Ο Adorno θεωρεί ότι η αρετή προϋποθέτει ταυτόχρονα και την ευφυία και το συναίσθημα (αντιπαρατίθεται στην ερασμιακή λογική της ηθικής αξίας του απλοϊκού). Μόνον η ένωση των δύο (ευφυίας και συναισθήματος) μπορεί να οδηγήσει σε αξιόπιστη κρίση περί του καλού και του κακού. Προκειμένου να έχει κανείς την ουσιαστική δυνατότητα να ενεργεί ηθικά, χρειάζεται να επιστρατεύσει την ευφυία του μαζί με το συναίσθημα. Για τον Adorno η ευφυία αποτελεί ηθική κατηγορία.
Simon De Beauvoir: Η Φεμινίστρια Σιμόν Ντε Μποβουάρ θεωρεί ότι οι αναπαραστάσεις του κόσμου «είναι υπόθεση των ανδρών». Προκειμένου οι αναπαραστάσεις αυτές να είναι αληθινές, πρέπει να επαναναγνωσθούν και υπό γυναικείο πρίσμα.
James Lovelock: Ο Lovelock, στα πλαίσια της γενικότερης οικολογικής συνείδησης, διατυπώνει την ολιστική «υπόθεση της Γαίας», που θεωρεί όλο τον φυσικό κόσμο ως ένα ενιαίο, αυτορρυθμιζόμενο σε ισορροπία, όλον (ο Spinoza, τρεις αιώνες νωρίτερα, περιέγραφε τον φυσικό κόσμο ως ενιαίο όλον, προέκταση του Θεού).
στο φβ 