Ιδεογραφήματα

Εκ μεταφοράς

PostPosted: Fri Dec 29, 2006 4:45 am

Ένα νοητό πείραμα ή πείραμα σκέψης (thought experiment, από το γερμανικό ουσιαστικό Gedankenexperiment) αποτελεί μια πρόσπαθεια για επίλυση ενός προβλήματος με την χρήση της μοναδικής δύναμης της ανθρώπινης φαντασίας. Η χρήση των νοητών πειραμάτων στη φιλοσοφία αποτελεί μέρος της μεθοδολογίας που είναι γνωστή ως αναλυτική φιλοσοφία. Η μέθοδος που κυριαρχεί γενικά στα νοητά πειράματα διατυπώνεται μέσω της ερώτησης: τι θα συνέβαινε εάν...; Πολλά νοητά πειράματα αφορούν τα παράδοξα της γνώσης μας. Αφορούν πραγματικές καταστάσεις, εφικτές φυσικώς (σύμφωνα με τα όσα καταλαβαίνουμε από τους νόμους της φύσης), ή εφικτές στον χρόνο (δηλαδή εφικτές σύμφωνα με τα όσα γνωρίζουμε για τους νόμους της φύσης) ή εφικτές λογικά.

Ένα πείραμα σκέψης αποτελείται γενικά από τρία στάδια:

• μια διατύπωση της θεωρητικής υπόθεσης

• μια περιγραφή μιας εξωπραγματικής κατάστασης

• μια δοκιμή της υπόθεσης

Πρέπει φυσικά να έχουμε πάντα κατά νου ότι ένα πείραμα σκέψης αποτελεί συχνά ένα παράδειγμα, και άρα δεν εξηγεί πλήρως την ιδέα από την οποία προκύπτει. Δεν είναι σε καμία περίπτωση μια απόδειξη. Διάσημα νοητά πειράματα από τον χώρο της φυσικής είναι, μεταξύ άλλων, το καράβι του Γαλιλαίου, ο δαίμονας του Μάξγουελ στη θερμοδυναμική, το παράδοξο των διδύμων του Langevin στην ειδική θεωρία της σχετικότητας, το παράδοξο του τρένου στην ειδική θεωρία της σχετικότητας, η γάτα του Σρέντιγκερ στην κβαντομηχανική. Και στην φιλοσοφία συναντάμε νοητά πειράματα, για παράδειγμα το παράδοξο του Ζήνωνα, το σπήλαιο του Πλάτωνα, το δαχτυλίδι του Γύγη (επίσης του Πλάτωνα), ο κακός δαίμων του Ρενέ Ντεκάρτ (Καρτέσιος) και άλλα.

Πλάτων, «Πολιτεία», ο φιλόσοφος-βασιλεύς.
Στην Πολιτεία, ο Πλάτωνας συνδέει τις απόψεις του περί Ιδεών και ψυχολογίας του ατόμου με το πρότυπο του ιδανικού πολιτεύματος. Σύμφωνα με τον Π. Δήμα, η τριμερής διαίρεση της ιδανικής πολιτείας σε παραγωγούς, φύλακες και βασιλείς-φιλοσόφους, έχει άμεση συνάρτηση με το διαχωρισμό της ψυχής σε επιθυμητικόν, θυμοειδές και λογιστικόν αντίστοιχα. Και αφού σε αυτή τη διαίρεση, το λογιστικόν μέρος ενδιαφέρεται και προωθεί το γενικό και μακροπρόθεσμο καλό, ελκύεται από τις ευχαριστήσεις που παρέχει η γνώση και η διανοητική απασχόληση και είναι το μόνο που μπορεί να ορίσει τον τρόπο μεγιστοποίησης της ικανοποίησης, μέσω του θυμοειδούς ή του επιθυμητικού, είναι προφανείς οι ιδιότητες, οι οποίες αποδίδονται στους φιλοσόφους, ως μόνους άξιους να κυβερνήσουν το κοινωνικό σύνολο.

Στο υπό εξέταση κείμενο, ο Πλάτωνας χρησιμοποιεί την αλληγορία και τον μύθο για να μπορέσει να κάνει κατανοητές τις θεωρίες του. Από τον ορατό κόσμο της φύσης μπορούμε να βγάλουμε συμπεράσματα για τον μη ορατό, ιδεατό κόσμο της νόησης. Στην κορωνίδα των αισθήσεων, ο Πλάτωνας τοποθετεί την όραση. Η όραση όμως, από μόνη της, δεν μπορεί να λειτουργήσει σωστά χωρίς την συμβολή του φωτός, το οποίο προέρχεται από τον ήλιο. Ο θεός Ήλιος θεωρείται μέγιστο αγαθό στον πραγματικό κόσμο. Και όπως εκείνος φωτίζει, γεννάει, αναπτύσσει και τρέφει τα πάντα, έτσι και η έννοια του Αγαθού, το οποίο, σ’ έναν ιδεατό κόσμο, αντιπροσωπεύει τον νου, γίνεται η αιτία της επιστήμης και της αλήθειας όλων των γνωστικών όντων. Ότι είναι παράλογο και ψευδές μας προβληματίζει και μας μπερδεύει, όπως οι εικόνες των ορατών πραγμάτων στο σκοτάδι. Όπως η Ήλιος βασιλεύει στον ορατό κόσμο, έτσι και το Αγαθό, η Δικαιοσύνη και η Αλήθεια βασιλεύουν στο νοητό κόσμο. Υπάρχουν λοιπόν δύο κόσμοι; Ο Πλάτωνας, μέσω της θεωρίας του περί Ιδεών, ξεχωρίζει τον κόσμο των αισθητών από τον κόσμο των Ιδεών. Είναι λογικό να υποθέσουμε ότι η ιδανική του πολιτεία βρίσκεται σ’ έναν νοητό κόσμο, ο οποίος διακατέχεται από την Ιδέα του Αγαθού. Αυτός όμως, που καλείται να γνωρίσει και να εφαρμόσει το πρότυπο του αγαθού στην πολιτειακή πραγματικότητα, θα πρέπει να ενεργεί με βάση τη φρόνηση και τη γνώση, να ξέρει να διακρίνει το καλό από το κακό, την αλήθεια από την πλάνη, το πραγματικό από το απατηλό. Και ποιος άλλος θα μπορούσε να είναι αυτός, εκτός από τον φιλόσοφο;

Για να αναδειχτεί όμως κάποιος φιλόσοφος, θα πρέπει να έχει περάσει με επιτυχία από όλα τα στάδια της εκπαίδευσης, τα οποία ορίζονται από τον θεμελιωτή της πολιτείας. Υπέρτατο αντικείμενο γνώσης του φιλοσόφου είναι η έννοια του Αγαθού. Η γνώση του Αγαθού αποτελεί και τον κυρίαρχο στόχο της εκπαίδευσης. Ο Πλάτωνας, μέσα από την αλληγορική εικόνα του ήλιου και τον μύθο του σπηλαίου, επανέρχεται στο θέμα της παιδείας, ως απαραίτητο στοιχείο του φιλοσόφου-βασιλέως. Κατοχυρώνει έτσι το παιδαγωγικό του επιχείρημα προς «την κατάδειξη της θεωρίας περί του φιλοσόφου ως βασιλέως της αρίστης πολιτείας». Ο εν δυνάμει φιλόσοφος είναι αυτός, ο οποίος ελευθερώνεται από τα δεσμά του σπηλαίου και βγαίνει στο φως, το οποίο στο νοητό κόσμο ισοδυναμεί με την αλήθεια, που γεννήθηκε από τη γνώση του Αγαθού. Παρά την οδυνηρή εμπειρία της έκθεσης από το σκοτάδι στο φως, εξαναγκάζεται να στρέψει σε αυτό, όχι μόνο το βλέμμα και το κεφάλι αλλά και ολόκληρο το σώμα και στη συνέχεια την ψυχή του, μέχρι να τον καταλάβει ολόκληρο η δύναμη της αλήθειας. Σε αυτό το σημείο κρίνεται σημαντική η συμβολή του θεμελιωτή της αρίστης πολιτείας. Είναι αυτός, ο οποίος, με όχημα την συνεχή εκπαίδευση και με σκοπό την κατάκτηση της γνώσης, θα τον εξαναγκάσει σχεδόν να ανεβεί από τον κακοτράχαλο δρόμο προς την κορυφή και δεν θα τον αφήσει να φοβηθεί και να γυρίσει πίσω στο σκοτάδι. Θα γυρίσει μόνο, όταν πια είναι κάτοχος της γνώσης του αγαθού, για να μπορέσει να την μεταδώσει και στους υπόλοιπους συνδεσμώτες της σπηλιάς, οι οποίοι εξακολουθούν να βλέπουν μόνο τις σκιές και ν’ ακούν τον αντίλαλο των αληθινών πραγμάτων.

Σε αυτό το σημείο θεωρούμε απαραίτητο να επισημάνουμε την αναφορά του Πλάτωνα στις πολιτικές συνθήκες της εποχής του αλλά και στη μοίρα που επιφυλάχθηκε στο Σωκράτη από την πολιτεία. Οι δεσμώτες της σπηλιάς, οι οποίοι έχουν μια ψευδή και λανθασμένη γνώση της πραγματικότητας, έχουν θεσπίσει νόμους και έχουν ορίσει μια κοινωνική ιεραρχία. Όταν αυτός, που ελευθερώθηκε από τα δεσμά και ξαναγύρισε για να αποκαλύψει στους άλλους την αλήθεια, κινδυνεύει να τον σκοτώσουν αν τους ελευθερώσει, μας έρχεται στο νου η δίκη και ο θάνατος του Σωκράτη, γεγονός που είχε επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τον Πλάτωνα.

Ο εν δυνάμει φιλόσοφος-βασιλιάς της αρίστης πολιτείας κουβαλά στην ψυχή του, ως «εργαλείο», τη δύναμη της γνώσης. Για να μπορέσει να ολοκληρώσει τη στροφή προς την Αλήθεια και το φως, και να ολοκληρωθεί ως άριστος και ιδεατός κυβερνήτης, απαραίτητη κρίνεται η εκπαίδευση. Η συνεχής και επίπονη εκπαίδευση είναι ο μοναδικός δρόμος επίτευξης του τελικού στόχου. Σ’ αυτό το πλαίσιο, είναι λογικό να εξαιρούνται οι αμόρφωτοι, οι δίχως καμία εμπειρία της αλήθειας, ή οι θεωρητικοί της φιλοσοφίας. Οι πρώτοι γιατί δεν έχουν θέσει τον πολιτικό εκείνο σκοπό, στον οποίο πρέπει να τείνουν οι πράξεις τους και οι δεύτεροι γιατί στερούνται της πρακτικής εκείνης πλευράς, η οποία θεωρείται απαραίτητη στην πολιτική πράξη.

Ο φιλόσοφος-βασιλιάς του Πλάτωνα, λαμβάνει την καλύτερη εκπαίδευση από την πολιτεία, γι’ αυτόν το λόγο δεν είναι αυτοδύναμος και συνεπώς απαλλαγμένος από τα πολιτικά βαριά καθήκοντα, αλλά έχει την υποχρέωση προς την πολιτεία να γίνει οδηγητής της και ανιδιοτελής κυβερνήτης του σμήνους των πολιτών, προς όφελος όλων, κυβερνώντας με σοφία και σύνεση. Γιατί έχει λάβει παιδεία πιο ολοκληρωμένη, και σε θέματα πολιτικής αλλά και φιλοσοφίας, πράγμα που τον καθιστά δυνατότερο από τους άλλους φιλοσόφους. Το παράδειγμα του Σωκράτη μας οδηγεί στο συμπέρασμα, ότι παράλληλα με τη γνώση, η εξουσία κρίνεται απαραίτητη.

Η αξία ενός φιλοσόφου - βασιλιά έγκειται, επίσης, στο ενδιαφέρον του για την καλυτέρευση, την ευημερία και την ενίσχυση της ενότητας ολόκληρης της πόλης και όχι στο προσωπικό του όφελος. Γι’ αυτό πρέπει να κατέβει και πάλι στη σπηλιά και να φωτίσει τους άλλους μεταδίδοντάς τους τη γνώση, έτσι ώστε η αλήθεια να γίνει το ίδιον της ιδανικής πολιτείας και όχι μια ουτοπική κατάσταση, μέσα σ’ έναν κόσμο όπου όλοι πολεμούν μάταια για σκιές, εικασίες και ασύδοτη εξουσία. Γιατί ο φιλόσοφος-βασιλιάς δεν έχει εξουσιαστικές τάσεις, αλλά θεωρεί την ανάληψη της εξουσίας σαν αναγκαία και αναπόφευκτη για το καλό της πόλης. Η ευδαιμονία, γι’ αυτόν, ολοκληρώνεται μέσα από την ολοκλήρωση των ηθικών του καθηκόντων. Ο πλούτος δεν είναι το χρήμα ή ο χρυσός, αλλά η αγάπη και η άσκηση της αρετής και της σοφίας. Γιατί ο έρωτας για την εξουσία, όπως επίσης και η ανάληψή της από ανθρώπους στερημένους από πνευματικές αρετές, προκαλεί αντιζηλίες και πολέμους και καταλήγει στην καταστροφή της πόλης. Οι φιλόσοφοι λοιπόν, για τον Πλάτωνα, είναι οι μόνοι ικανοί να κυβερνήσουν την πολιτεία, διότι είναι οι μόνοι οι οποίοι όχι μόνο έχουν δοκιμάσει καλύτερη ζωή και τιμές από οποιονδήποτε άλλο πολιτικό, αλλά έχουν στοχαστεί καλύτερα, μέσα από ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης, για την καλύτερη διακυβέρνηση της πολιτείας.

Ενα απο τα αγαπημένα μου παμπαλαια νήματα...

είπα να επανακάμψω με κάτι που εκ πρώτης όψεως ίσως να μη
σχετίζεται αλλά...

ΟΚ ΘΑ ΣΤΟ ΖΩΝΤΑΝΕΨΩ

Ο κόσμος που βλέπουμε γύρω μας δεν είναι στ’ αλήθεια γύρω μας, αλλά μέσα στο μυαλό μας. Δεν βλέπουν τα μάτια μας τον κόσμο. Το μυαλό μας είναι που τον βλέπει. Λέμε ότι κάτι «το είδα με τα μάτια μου», ενώ πρέπει να λέμε ότι «τα μάτια μου το είδαν» και έπειτα «εγώ το συνειδητοποίησα (ποίησα συν είδηση),διότι εγώ είμαι το μυαλό μου, και τα μάτια μου στέλνουν το σήμα στο μυαλό μου, το μυαλό μου επεξεργάζεται την εικόνα και τελικά τη «βλέπω» (δηλαδή κοιτώ μέσα στο σινεμά του μυαλού μου).

Βλέπω τον κόσμο με τα μάτια του νου μου και όχι με τα εξωτερικά μου μάτια, ο οφθαλμός είναι απλώς ένα μέσο που συμμετέχει στην όλη διαδικασία. Το ίδιο ισχύει και για τις άλλες αισθήσεις μου. Ό,τι βλέπω και αισθάνομαι είναι μέσα στο κεφάλι μου.
Βλέπουμε με καθυστέρηση, διότι ανάμεσα στην ακτίνα της πραγματικότητας που λαμβάνει το μάτι μας και στην αστραπιαία επεξεργασία που κάνει ο εγκέφαλός μας στο σήμα που έρχεται σε αυτόν από το μάτι, μεσολαβεί ένα χρονικό διάστημα.

Ο Αριστοτέλης, χωρίς να γνωρίζει τους σύγχρονους νόμους της οπτικής, κατανοούσε αυτή τη γενική αρχή αρκετά καλά ώστε να δηλώσει ότι η λέξη «βλέπω» είναι μία λανθασμένη έκφραση, και ότι η σωστή είναι «είδα». Διότι υπάρχει αυτό που συμβαίνει ενδιάμεσα. Σ’ αυτό το ενδιάμεσο χρονικό διάστημα, ο εγκέφαλος επιβάλλει σχήμα, μορφή, χρώμα, νόημα, και πάρα πολλά άλλα, στο σήμα.

Όταν λαμβάνουμε πληροφορίες από το περιβάλλον μας, δεν είναι ούτε καλές ούτε κακές, ούτε χρήσιμες ούτε άχρηστες, ούτε σωστές ούτε λανθασμένες, ούτε αληθινές ούτε ψεύτικες, μέχρι να ξεκαθαρίσουμε τη στενή σχέση μας με αυτές. Ο εγκέφαλος έχει γνώμη για τα πάντα, αλλά δεν μας ενημερώνει για αυτήν, μας την παρουσιάζει συνδυασμένη με τις εικόνες. Η γνώμη του είναι η πραγματικότητά μας, και αυτό, αν δεν το ξέρετε, λέγεται «εικονική πραγματικότητα», virtual reality. Μέσα σε αυτό ζούμε…

Μπορούμε να «σταματήσουμε τον κόσμο» και να παρακολουθήσουμε τον εγκέφαλο να κατασκευάζει την εικονική μας πραγματικότητα;
Με ποιο μέσο μπορούμε να το κάνουμε;
Μπορεί ο νους να παρατηρήσει τις διεργασίες του νου;
Ο εγκέφαλος να παρατηρήσει τον εγκέφαλο;
Μπορούμε άραγε να αποδεσμεύσουμε ένα μέρος του νου μας από το Matrix, και να το βάλουμε να παρακολουθήσει και να μας αποκαλύψει τους τρόπους σύνδεσης του υπόλοιπου νου μας με το Matrix της πραγματικότητας;