Ιδεογραφήματα

«Όταν λέμε ότι σκοπός είναι η ηδονή,
δεν εννοούμε τις ηδονές του ασώτου
και αυτές που βρίσκονται μέσα στις απολαύσεις,
όπως νομίζουν μερικοί που το αγνοούν και δεν το παραδέχονται
ή είναι κακώς πληροφορημένοι.
Αλλά εννοούμε να μην πονάει το σώμα και να μην ταράσσεται η ψυχή.»

ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ



Ακολουθουν πληροφοριες για τον μεγαλο αυτο φιλοσοφο που δεχθηκε πολυ μεγαλο πολεμο καθως ηρθε εναντια
στην ποιο παλια μορφη εξουσιας τον φοβο του θανατου και τον φοβο του θεου.

απο το http://www.epicuros.net

Η ΖΩΗ ΤΟΥ

Picture
Επίκουρος
«Ἐπίκουρος Νεοκλέους καί Χαιρεστράτης, Ἀθηναῖος, τῶν δήμων Γαργήτιος, γένους τοῦ τῶν Φιλαϊδῶν, ὡς φησι Μητρόδωρος ἐν τῷ Περί εὐγενείας τοῦτον φάσιν ἄλλοι τέ καί Ἡρακλείδης ἐν τῇ Σωτίωνος ἐπιτομῆ κληρουχησάντων Ἀθηναίων τήν Σάμον ἐκεῖθι τραφῆναι ὀκτωκαιδεκέτη δ΄ἐλθειν εἰς Ἀθήνας, Ξενοκράτους μέν ἐν Ἀκαδημεία, Ἀριστοτέλους δ΄ ἐν Χαλκίδι διατρίβοντος»

Διογέ­νης Λαέρτιος, αρχή του Δέκατου βιβλίου, δείγμα της βιογραφίας του Επίκουρου.
Οι παραπομπές του κεφαλαίου, όσο δε σημειώνεται άλλο, αναφέρονται σ’ αυτό το βιβλίο.

Ο Επίκουρος γεννήθηκε, όπως σημειώνει ο Λαέρτιος παίρ­νοντας την πληροφορία από τα Χρονικά του Απολλόδωρου, «ΚΑΤΑ ΤΟ ΤΡΙΤΟΝ ΕΤΟΣ ΤΗΣ ΕΝΑΤΗΣ ΚΑΙ ΕΚΑΤΟΣΤΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΟΣ ΕΠΙ ΣΩΣΙΓΕΝΟΥΣ ΑΡΧΟΝΤΟΣ ΜΗΝΟΣ ΓΑΜΗΛΙΩΝΟΣ ΕΒΔΟΜΗ» (14). Τα γενέθλια του τα γιόρταζαν στο πρώτο δεκαήμερο εκείνου του μήνα, «ΤΗ ΠΡΟΤΕΡΑ ΔΕΚΑΤΗ ΤΟΥ ΓΑΜΗΛΙΩΝΟΣ», όπως μαθαίνουμε με ακρίβεια από τη διαθήκη του (18). Επειδή ο Γαμήλιων είναι ο έβδομος μήνας του αττικού χρόνου, η γέννηση του Επίκουρου πέφτει στην αρχή του 341 ή στις τελευταίες μέρες του προηγουμένου χρόνου.
Ήταν γνήσιος Αθηναίος, από πατέρα και μάνα, και βαστούσε από παμπάλαιη αρχοντική οικογένεια, από το γένος των Φιλαϊδών, που οι αρχές του χάνονταν, όπως γίνεται με τα’ αρι­στοκρατικά γένη, στο σούρουπο του μύθου. Ισχυροί γαιοχτήμονες οι Φιλαΐδες πρωτοστάτησαν στους κοινωνικούς αγώνες τον 6ου αιώνα. Ό Πεισίστρατος ο ίδιος ήταν Φιλαΐδης, όπως κι οι αντίπαλοι του Ιπποκλείδης, ο παλαιός Μιλτιάδης κι ο α­δελφός του Κίμων. Μην υποφέροντας την τυραννίδα του Πει­σίστρατου, σαν ισότιμος ευπατρίδης, ο πρώτος Μιλτιάδης άφησε την πατρίδα του κι εγκαταστάθηκε στη Θρακική Χερσόνησο, οδηγημένος από τρανό χρησμό (Ηρόδ., VI, 35 κκ.). Ανιψιός του και γιος του Κίμωνα ήταν ο δεύτερος Μιλτιάδης, ο ένδοξος νικητής του Μαραθώνα. Για το γένος του Επίκουρου έγραψε ιδιαίτερο βιβλίο ο στενότερος μαθητής του Μητρόδωρος, που ξέ­ρουμε μονάχα τον τίτλο του «Περί ευγενείας» (πρβ. τήν περικοπή τοΰ Λαέρτιου στην αρχή τοϋ κεφαλαίου).

Κληρουχία στη Σάμο

Κλάδος ή κλάδοι της γενιάς του είχαν ξεπέσει στην τάξη των απορότερων πολιτών, ώστε ο πατέρας του πήρε μέρος στην κληρουχία πού οι Αθηναίοι έστειλαν στη Σάμο το 352/1. Ήταν πάλι θολές στιγμές για την Αθήνα. Η δεύτερη συμμαχία πή­γαινε να διαλυθεί από τις οικονομικές αντιθέσεις των συμμά­χων, από την πίεση του δυνάστη της Καρίας Μαυσώλου (377 -353) κι από την επικίνδυνα αυξανόμενη δύναμη του βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππου. Ο Συμμαχικός πόλεμος έγινε το 357 - 355. Οι Αθηναίοι, για ν’αμυνθούν, ξαναγύρισαν στο σύ­στημα των κληρουχιών, που έκανε την εξουσία τους τόσο μιση­τή τον καιρό της πρώτης συμμαχίας. Σε τρεις δόσεις έστειλαν φτωχόκοσμο στη Σάμο (365, 361, 352) με το διπλό σκοπό, να τον έχουν στήριγμα της εξουσίας τους και να ξαλαφρωθούν από τη φροντίδα για τη συντήρησή του κι από τις επικίνδυνες αξιώσεις του. Στη Σάμο γεννήθηκε ο Επίκουρος και τα τρία μικρότερα καθώς φαίνεται αδέλφια του.

Η οικογένειά του, ο πατέρας Νεοκλής, η μάνα του Χαιρεστράτη, ο Επίκουρος και τα τρία αδέλφια του, Νεοκλής, Χαιρέδημος κι Αριστόβουλος, έζησαν εκεί φτωχικά. Ο πατέρας του πουλούσε τα λίγα γράμματα που ήξερε, έκανε δηλαδή το δάσκαλο σε μικρά παιδιά, η μάνα του γυρολογούσε τα φτωχόσπιτα και διάβαζε καθαρμούς (ξόρκια). Ο Επίκουρος, μικρό παιδί, πήγαινε με τη μάνα του, και σα μεγάλωσε κάπως βοηθούσε τον πατέρα του. Αυτά έδωσαν λαβή στους καλοθελητές να τον διασύρουν. Πήγαινε με τη μάνα του, είπαν, στα σπιτάκια και διάβαζε ξόρκια και με τον πατέρα του δίδασκε γράμματα για ελεεινό μισθάριο (…) Αν, εννοείται, η παράδοση είναι σωστή κι όλ’ αυτά δεν είναι φτιαστά για να κά­νουν αντίθεση στο υψηλό φρόνημα και τις κατοπινές δοξασίες του σοφού. "Όταν όμως η διδασκαλία του σκόρπισε το απολυτρωτικό χάδι στις πληγωμένες ψυχές, έδωσαν συμβολικό νόημα στη συνωνυμία του πατέρα του με τον πατέρα του μεγάλου πολιτικοϋ Θεμιστοκλή. Από Νεοκλήδες γεννημένοι κι οι δυό, ο ένας μας έσωσε από τη σκλαβιά, ο άλλος από τη χαζομάρα, λέ­γει ένα δίστιχο, πού θέλουν να είναι του δραματικού Μέναν­δρου, του συνηλικιώτη και συνέφηβου του : «ΩΝ Ο ΜΕΝ ΥΜΩΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΔΟΥΛΟΣΥΝΑΣ ΡΥΣΑΘ’ Ο Δ’ ΑΦΡΟΣΥΝΑΣ» (Meineke, Me-nandri et Philemonis reliquiae, p. 299).

Μόρφωση

Οι γονείς του έφεραν μαζί τους πονεμένο κι άγριο δημοκρατισμό, τον φύλαξαν με φανατι­σμό και τον μετάδωκαν στα παιδιά τους. Αντίθετα στον ευπα­τρίδη Πλάτωνα, που νέος γνώρισε το μεγαλείο της δημοκρα­τίας, όλη του τη ζωή όμως την πέρασε με νοσταλγικές παραι­σθήσεις ενός κόσμου αρμονισμένου με την παράδοση και τις α­ξιώσεις του σπιτιού του, ο Επίκουρος έρχεται από το λαό, με ακέραιη δημοκρατική συνείδηση, κι οι αποφασιστικές εντυπώσεις του είναι από το μεσουράνημα της στρατοκρατικής αυθαιρεσίας. Γεννιέται και μεγαλώνει μέσα στα χαλάσματα που σώριασε το αριστοκρατικό όργιο, με κομμένα τα φτερά της φαντασίας, μ’ ευ­αισθησία όμως και διορατικότητα, που του έδωσαν τη δυνατότητα να ιδεί πλευρές της ζωής όσες δεν μπορούσαν να τις ιδούν οι φημισμένοι σοφοί του παλαιότερου καιρού κι ακόμα λιγότερο ο μεγαλοφάνταστος Πλάτων.

Διαβοήθηκε η ελαττωματική μόρφωση του και πέρασε σαν κάτι κοντά στο νου για τους νεότερους με την απομάκρυνση του στην παράμερη κληρουχία. Είναι όμως βέβαιο πως βάθυνε όσο λίγοι στον πνευματικό θησαυρό του λαού του με θέρμη και πό­νο, μα και με την κριτική διάθεση, που ξύπνησε νωρίς στην ψυχή του, και με αυστηρό κοσκίνισμα από την εξαιρετική ίδιοσυγκρασία του (…)

Η παράδοση αναφέρει πως νέος άκουσε τον πλατωνικό Πάμφιλο και το δημοκριτικό με σκεπτικές τάσεις Ναυσιφάνη. Η Σάμος βρισκόταν στην περιοχή της ιωνικής παιδείας, κι αυτή ήταν αποφασιστικά δημοκρατική και νατουραλιστική. Τα δυο αυτά στοιχεία ζούσαν αναγέννηση, παροδική χωρίς άλλο, από λόγους πολιτικούς και οικονομικούς. Ο παλιός ιωνικός κόσμος πολέμαγε, με αρχηγούς πάλι τους Αθηναίους και σε δεύτερη συμμαχία μαζί τους, να κάνει μέτωπο στις στρατοκρατίες που πρόβαλλαν απειλητικές από διάφορα σημεία. Μόλις μέστω­σε ο Επίκουρος, την πρώτη θέση στη διανοητική του ζωή την πήρε ο Δημόκριτος. Η μαρτυρία του Έρμιππου, πως στη φι­λοσοφία τον τράβηξαν τα βιβλία του Δημόκριτου, έχει τη ση­μασία της με όποιο πνεύμα κι αν την πάρει κανείς.

Φως στις αντιδράσεις του ρίχνει μιά ξεμοναχιασμένη πληρο­φορία που έφτασε σ’ εμάς με τον τύπο του πολύ συνηθισμένου στους Αλεξανδρινούς χρόνους δοξογραφικού ανέκδοτου. Ο Διο­γένης, αφού μας είπε πώς άρχισε να φιλοσοφεί στα δεκατέσσε­ρα του χρόνια, προσθέτει: «ΑΠΟΛΛΟΔΩΡΟΣ Δ Ο ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΣ ΕΝ ΤΩ ΠΡΩΤΩ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ ΒΙΟΥ ΦΗΣΙΝ ΕΛΘΕΙΝ ΑΥΤΟΝ ΕΠΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΝ ΚΑΤΑΓΝΟΤΑ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΤΩΝ ΕΠΕΙΔΗ ΜΗ ΕΔΥΝΗΘΗΣΑΝ ΕΡΜΗΝΕΥΣΑΙ ΑΥΤΩ ΤΑ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΠΑΡ ΗΣΙΟΔΩ ΧΑΟΥΣ» (2).
Η είδηση μας έρχεται από τον Απολλόδωρο τον Επικού­ρειο, τον περίφημο Κηποτύραννο (2ο μισό του 2ου αιώνα πx), τον πολυγραφότατο, που έγραψε αξιοπρόσεχτη βιογραφία του δάσκαλου. «ΤΑ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΠΑΡ ΗΣΙΟΔΩ ΧΑΟΥΣ» είναι η κοσμο­γονία του Ασκραίου, που διαβαζόταν μ’ ευλάβεια στα σχολεία. (…) Τέτοιες κοσμοερμηνείες, που πήγαιναν, να ζωντανέ­ψουν με τον ξεπεσμό του ελληνισμού, ήταν η αντιπάθεια της ιωνικής φυσικής και του Επίκουρου, που μεγάλωσε μέσα στην παράδοση της κι από μικρός ακόνισε μ' αυτή το αισθητήριο του. Ακούοντας ο μικρός Επίκουρος πώς όλα έγιναν από το χάος ρώτησε πώς έγινε το χάος και τι ήταν πριν από το χάος. Ερώ­τηση υποχρεωτική για κάθε κάπως ξύπνιο μυαλό κι επικίνδυνη για κάθε μυθική κοσμογονία.

Εφηβεία

Στα δεκαεφτά του χρόνια ήρθε στην Αθήνα για να κάνει την εφηβεία του, τη στρατιωτική θητεία του, όπως θα λέγαμε σήμερα (324 - 2). Ο θεσμός της εφηβείας, καμάρι της Αθήνας στα καλά χρόνια, χαλάρωσε με την αλλαγή στη σύνθεση της πολιτείας ύστερα από τον Πελοποννη­σιακό πόλεμο. Η πλουτοκρατική Αθήνα ξέφευγε τη στρατιω­τική αγωγή στην ειρήνη και την υπηρεσία στον πόλεμο, αφού με το χρήμα έβρισκε κείνους που θα σκοτώνονταν γι’ αυτή. Οι δημοκράτες ζητούσαν την αναστήλωση του θεσμού. Ο Δημοσθέ­νης μπαίνοντας στην πολιτική διαμαρτυρήθηκε για την κατά­σταση και ζήτησε στρατό από πολίτες. Ύστερα από τη Χαι­ρώνεια πήραν για μιαν από τις αιτίες της καταστροφής την πα­ραμέληση του θεσμού κι αγωνίστηκαν να τον ξαναφέρουν στη ζωή. Οι νέου τύπου Αθηναίοι είδαν με συγκίνηση νέο επίσης τύπο εφηβείας, τα’ αγόρια της Αθήνας να παρελαύνουν στο θέατρο ντυμένα χλαμύδα, με το πλατύγυρο καπέλο στο κεφάλι, το δόρυ στον ώμο και τη στρογγυλή ασπίδα στο μπράτσο. Ο νόμος ψηφίστηκε γύρω στο 335, στα χρόνια που την πόλη την κυβερνούσε ο ρήτορας Λυκούργος κι ήταν έμπνευση του ίδιου και του Δημοσθένη. Οι εξωτερικοί τύποι πήραν την εντέλεια. Η πολιτεία διάλεγε τους σωφρονιστές, τους κοσμήτορες και τους στρατηγούς. Έκανε τέτοια εντύπωση στους ανθρώπους της επο­χής, που ο Αριστοτέλης στην Αθηναίων Πολιτεία περιγράφει το θεσμό μ’ όλες τις λεπτομέρειες. Μα του έλειπε η πνοή και μαράζωσε κάτω από τη μακεδονική πίεση. Όσο όμως λειτούρ­γησε, η πονεμένη κι αισθηματική νεολαία της Αθήνας, το πολύ­τιμο αυτό φυτό που εξακολουθούσε να βλασταίνει στον κόσμο, συναντιότανε, γνωριζότανε, ανακάλυπτε τους ομοίους και τον εαυτό της. Εκεί γνωρίστηκε ο Επίκουρος με τον συνηλικιώτη και συνέφηβό του Μένανδρο, τον έξοχο κατόπι δραματικό, με τη συγγενική ψυχή, κι οι δυο νέοι δέθηκαν σε «ισχυρότατη φι­λία και κοινωνία», που βάσταξε σ’ όλη τους τη ζωή (Στράβων XIV 638,18). Όσο κι αν ο Μένανδρος δεν κράτησε ολόισα τη δημοκρατική γραμμή με τις υποχωρήσεις στο Δημήτριο Φαληρέα.

Ο ελληνικός πόλεμος

Η χρονιά της εφηβείας, το 322, ήταν από τις πιο τα­ραγμένες. Ο θάνατος τοϋ Αλέξανδρου γέννησε μεγάλες ελπίδες στο δημοκρατικό κόσμο. Η πιεσμένη αντιμακεδονική ορμή ξέσπασε σαν μπόρα. Ο Δημοσθένης γύρισε θριαμβευτικά από την εξορία. Τα μάτια ήταν γυρισμένα στο νεαρό Λεωσθένη, τον αρχηγό των μισθοφόρων, που ενισχυμένος από ορισμένους κύκλους είχε ετοιμάσει μυστικά δύναμη αξιόλογη στο Ταίναρο, την αγορά των μισθοφόρων. Ο πόλεμος που τον λέμε Λαμιακό ήταν πόλεμος ελληνικός, κι έτσι τον είπαν οί άνθρωποι της εποχής, όπως βεβαιώνεται από τις επιγραφές. Οι επιτυχίες της αρχής στη στεριά και στη θάλασσα ξεσήκωσαν συναγερμό. Πό­θοι κι όνειρα άναψαν στην ψυχή του εφήβου. Το παλιό μεγα­λείο φτερούγισε εμπρός του. Η Αθήνα ελεύθερη, Μακεδόνες και συνοδοιπόροι κι οι σάρισσες πεταμένες πέρα στη σκυθική ε­ρημιά, όπως ήταν η χώρα τους τον καιρό που χτίζονταν οι Παρθενώνες. Με άνεση κίνησε τα μέλη της η νεολαία. Ήλιος, αγέρας, ζωικός χυμός, φτερωτές ελπίδες, δράση και δημιουρ­γία, είναι πάλι ακέραια δικά της.

Σκληρό ξύπνημα, πικρό φαρμάκι στις ψυχές και σ’ όλη τη γύρω φύση. Ο ήρωας της μέρας Λεωσθένης σκοτώνεται μπρος στη Λαμία. Οι Αθηναίοι τον θάβουν με τιμές κι ο Υπερείδης λέγει τον επιτάφιο. Δυνάμεις μακεδονικές φτάνουν από την Ασία. Ο αθηναϊκός στόλος παθαίνει δεύτερους Αιγός Ποταμούς κοντά στην Αμοργό (καλοκαίρι του 322) και η σύγκρουση στην Κραννώνα είναι το ίδιο καταστρεπτική. Οι υπερασπιστές της ελληνικής ελευθερίας βρίσκουνται σε διάλυση. Ο Αντίπατρος είναι ανελέητος κι οι μακεδονίζοντες της Αθήνας έχουν ελεύθερο το έδαφος γιά να παίξουν το θλιβερό τους ρόλο. Ο υπολογιστικός Φωκίων κι ο ελεεινός Δημάδης, σταλμένοι πρεσβευτές στο μακεδονικό στρατόπεδο, είναι ύποπτοι για συνεργασία κι υπερθεματισμό στις απαιτήσεις. Η παρουσία με μια δεύτερη πρεσβεία του σεβαστού πρεσβύτη, με το αγνό, επιβλητικό ήθος, του Ξενοκράτη του Χαλκηδόνιου, που από το 339 διευθύνει την Πλατωνική Ακαδημία, δεν άλλαξε την κατάστα­ση. Μόνο στο τραπέζι, που τους κάλεσε ο Μακεδόνας, ενώ οι επίσημοι της αντιπροσωπείας γελαστοί και χαχανιστοί έπαιρναν τις θέσεις τους, ο σχολάρχης όρθωσε τα’ ανάστημα του μπρος στον αγέλαστο νικητή και πρόφερε τους στίχους της Οδύσσειας : «Κίρκη, ποιος άνθρωπος με καρδιά μπορεί να βάλει μπουκιά ή γουλιά στο στόμα, προτού γλυτώσει τους συντρόφους του και τους ιδεί ζωντανούς στα μάτια του;»

Μακεδονική φρουρά

Οι έξαλλοι ολιγαρχικοί, που γύρισαν από την εξορία, ζητούσαν να χτυπηθεί στη φύτρα του ο δήμος. Πριν απ’ όλα να θρονιαστεί, για την ασφάλεια τους, μακεδονική φρουρά στην πόλη. Δύναμη στρατιωτική με αρχηγό το Μένυλλο, φίλο του Φωκίωνα, «προήλασε» από τους δρόμους της Αθήνας, τη μέρα που γιόρταζαν τα Ελευσίνια, κι εγκαταστάθηκε στη Μουνυχία, το μεσαίο λιμάνι ανάμεσα στον Πειραιά και το Φάληρο. Η γιορτή ταράχτηκε, οι πατριώτες σκόρπισαν. Η ολιγαρχία όμως ήταν εκεί, με τα παιδιά και τις γυναίκες της, τους χαιρετούσαν, και τους «επεφύλαξαν ενθουσιώδη και αποθεωτικήν υποδοχήν», όπως λένε σήμερα στη γλώσσα της δημοσιογραφίας (Πλούτ., Φωκίων 28).

Πένθιμη έμεινε στην Αρχαιότητα η εντύπωση από το πά­θημα της ευγενικότερης απ’ όλες τις πόλεις κι απήχηση της μας έσωσε ο Πλούταρχος, αντιγράφοντας χωρίς άλλο από δη­μοκρατικό και με υψηλό φρόνημα συγγραφέα, στο βίο του Φω­κίωνα. Η προσταγή σήμαινε περισσότερο καταφρόνια κι επί­δειξη αχαλίνωτης δύναμης παρά μέτρο γι’ ασφάλεια. Κι η στι­γμή έκανε να φανεί τραγικότερη η συμφορά. Γιατί η φρουρά μπήκε στις είκοσι του Βοηδρομιώνα, γιορτή των Μυστηρίων, τη μέρα που πηγαίνουν τον Ίακχο από την πόλη στην Ελευσίνα. Η τελετή χάλασε κι ο λαός αναλογίστηκε πώς γιόρταζαν παλαιότερα και πώς είχε καταντήσει εκείνη τη μέρα. Άλλοτε, τον καιρό της μεγάλης ευτυχίας, οι μυστικές οπτασίες και φωνές έρχονταν για να ταράξουν και να θαμπώσουν τους εχθρούς, τώρα στην ίδια τη γιορτή οι θεοί βλέπουν τα μεγαλύτερα παθήματα να χτυπούν την Ελλάδα και η αγιότατη κι ωραιότατη μέρα να γίνεται ταυτόσημη με τα μεγαλύτερα δεινά (…) (Πλούτ., Φωκίων 28).

Οι μάρτυρες

Τα παρακάτω τα συγύρισαν οι γκεσταπίτες, που τότε τους έλεγαν φυγαδοθήρες. Αρχηγός τους ένας ρήτορας - ηθοποιός, ο Αρχίας από τους Θούριους της Ιταλίας. Ο Δημάδης προτείνει κι ο τρομαγμένος όχλος καταδικάζει σε θάνατο τους δημοκρατικούς αρχηγούς (…) (Πλούτ., Δημοσθένης 28). Τον Υπερείδη, τον Αριστόνικο το Μαραθώνιο και τον Ιμεραίο, αδελφό του κατόπιν πράχτορα των Μακεδόνων Δημήτριου του Φαληρέα, που είχαν κα­ταφύγει στο Αιάκειο της Αίγινας, ο Αρχίας τους άρπαξε με τη βία και τους έστειλε στον Αντίπατρο κι εκείνος διάταξε την εχτέλεσή τους. Λένε μάλιστα πως έκοψαν τη γλώσσα του Υπερεί­δη (…)(στο ίδιο). Και πάνω εκεί στο ναό του Ποσειδώνα, στην Καλαυρία (στο ύψωμα πάνω από τον Πόρο), παίχτηκε το δράμα του Δη­μοσθένη. Ο μεγάλος ηγέτης του δήμου, ο ήρωας των αγώνων για τη δημοκρατία και την ελληνικότητα, ήπιε το φαρμάκι που το έφερνε πάντα μαζί του για να ξεφύγει απ' τα χέρια του φυγαδοθήρα (Νοέμβρης 322).

Τα πολιτικά δικαιώματα περιορίστηκαν σε όσους είχαν πε­ριουσία πάνω από 2.000 δραχμές. Αυτοί ανέβαιναν σε 9.000. Ένας αριθμός από 12.000 έπαυσαν να παίρνουν μέρος στην πολιτική ζωή. Έγιναν μάλιστα διαβούλια των αθηναίων ολι­γαρχικών και του Αντίπατρου, τον όχλο, δημοκρατικό κι αντι-μακεδονικό στην πλειονότητα, να τον βάλουν στα καράβια και να τον πετάξουν πέρα από το Βόσπορο, για να λείψει η ρά­τσα που γέννησε Θουκυδίδη κι Ευριπίδη κι εξακολουθούσε ακό­μα να γεννά Επίκουρο και Μένανδρο. Καταργήθηκε η εκλογή των αρχόντων με τον κλήρο, ικανοποιήθηκε η λύσσα των ολιγαρχικών, που είδαμε να βράζει στην «Αθηναίων πολιτεία» του Ψευτοξενοφώντα, και πραγματοποιήθηκε τ’ όνειρο του Σωκράτη. Κι αυτό το διαλαλούσαν Αντίπατρος κι ολιγαρχικοί για «πάτριον πολιτείαν», «την από τιμημάτων», δηλαδή, παλιό και γνήσιο πολίτευμα της Αθήνας, που το χάλασαν ο όχλος κι οι αγύρτες οδηγοί του. Ολιγαρχική κυβέρνηση θρονιάστηκε στην Αθήνα και στις άλλες ελληνικές πόλεις κι άρχισε τρομοκρατία και κυνήγι των δημοκρατικών. Όμως κι ανάμεσα στους 9.000 δεν έπαυσε να σιγοβράζει η δημοκρατική κι αντιμακεδονική ζύμη.

Ο μεγάλος πόνος

Άνταριασμένοι, σιωπηλοί, με το κακό πού πήγαινε να σπάσει τα στήθια τους, σύρθηκαν οι νέοι της Αθήνας. Οι εφηβικές παρέες του Επίκουρου και του Μένανδρου είχαν όψη από αγάλματα του Σκόπα. Στον Επίκουρο οι τραγικές μέρες άφησαν βαθύτατη κι αποφασιστική εντύπωση, που είχε τη μεγάλη της βα­ρύτητα για τη διαμόρφωση του νοητικού του κόσμου και του χαραχτήρα του. Ο Επίκουρος δεν είχε πια στέγη ούτε στη Σάμο. Ο Περδίκκας, τρανός αφέντης υστέρα από το θάνατο του Αλέξανδρου, αφαίρεσε το νησί από τους Αθηναίους, ξε­ρίζωσε τους κληρούχους και τους έστειλε στην Αθήνα, όπως άλλοτε ο Λύσανδρος, για να φουσκώσουν το πλήθος του προλεταριακού όχλου. Οι κατατρεγμένοι σκόρπισαν σε διάφορα μέρη. Η οικογένεια του Επίκουρου βρέθηκε στην Κολοφώνα, στην αντικρινή από τη Σάμο μικρασιατική παραλία, όπου πήγε να την ανταμώσει ο ίδιος, αφού δεν είχε πια ούτε εφηβεία ούτε ελεύθερη πατρίδα.

Σημαντικό διάστημα, ως τα 32 χρόνια του, έμεινε, όπως παραδίδουν οι φτωχικές πηγές μας, στην Ιωνία, στην Κολοφώνα, στη Λάμψακο και στη Μυτιλήνη — αναφέρουν και την Τέω — συμπληρώνοντας χωρίς άλλο τη μόρφωση του και κάνοντας τα πρώτα βήματα της δασκαλικής.

Λάμψακος

Στη Λάμψακο ιδιαίτερα έκανε γνωριμίες και φιλίες, που τον ακολούθησαν σ’ όλη τη ζωή. Παρά τους ταραγμένους καιρούς, πολλές από τις αιγαιοπελαγίτισσες πολιτείες είχαν προκόψει σε πλούτο και πληθυσμό, όπως βορειότερα το Βυζάντιο, πού τα’ ακολουθούσε η Λάμψακος. Πλατιά στρώματα σ' αυτές τις περιοχές φύλαξαν την παλιά παιδεία, τη δημοκρατική και ορθολογική. Η αντίθεση στην Αθηναϊκή η­γεμονία του 5ου αιώνα είχε μαλακώσει ύστερα μάλιστα από τη βάναυση μεταχείριση της Σπάρτης και μπρος στην καινούργια απειλή, την περσική, τη μαυσωλική και τη μακεδονική. Η παλιά φιλολακωνική αρρώστια είχε σβήσει από καιρό κι ολόγυρα στο Αιγαίο απλωνόταν μια καινούργια, δειλή κάπως και συγκρα­τημένη, συνεννόηση κι ένας κοινός αττικοϊωνικός πολιτισμός με πυρήνα πάλι την Αθήνα.

Σ' αυτές τις πηγές ποτίστηκε ο νέος Επίκουρος και μόρ­φωσε ψυχικά κέντρα ικανά ν’ αντιδράσουν αποφασιστικά στις νοητικές τάσεις, που μέσα στ' ατυχήματα θόλωναν την ξαστε­ριά του αττικού ουρανού. Οι περιφέρειες αυτές δίνουν μαθητές στις φιλοσοφικές σχολές της Αθήνας, καθώς και λόγιους, χαρακτηριστικό για τον 4ον αιώνα, που τρέφεται ακόμα από δυνά­μεις ελληνικές. Μόλις στο τέλος του αιώνα, ύστερα από τη μα­κεδονική εξάπλωση, προβάλλουν πλήθος οι ξένοι κι αλλόφυλοι, που χορταρομάνησαν αργότερα την ελληνική παιδεία. Οι εξοχότεροι από τους μαθητές του Επίκουρου, ο Μητρόδωρος, ο Πολύαινος, ο Κωλώτης, ήταν Λαμψακηνοί. (…)

Ενώ η επιλεχτική φύση του τον έκανε λίγο αποδημητικό παρέξω από την αρμονία της Αθήνας (…), επισκέφτηκε αρκετές φορές τη Λάμψακο και είχε πυκνή αλληλογραφία με τους «εν Λαμψάκω φίλους». Η πόλη, στην ασιατική παραλία του Ελλήσποντου, είχε το εμπόριο και την πνευματική της ζωή. Σήμερα η Λάμψακος είναι μικρή, φτωχή και πολύ άσκημη τουρκόπολη, πού πνίγει την ψυχή σου.

Ο Κήπος

Μεστωμένος πια, μέ πίστη στον εαυτό του, ίδρυσε σχολή πρώτα στη Μυτιλήνη, γύρω στα 30 του χρό­νια, το 310, που ύστερα την πήγε στη Λάμψακο. Στις δυο πό­λεις έκανε πέντε χρόνια. Σ’ αυτό το διάστημα η Αθήνα του ήταν σαν απαγορευμένη, γιατί βραχνάς καθόταν πάνω της η αυταρχική κυβέρνηση του αντιπαθητικού Δημήτριου του Φαληρέα. Μα το 307 το Φαληρέα τον ανάτρεψε ο Δημήτριος Πολιορκη­τής με δημοκρατικά συνθήματα (…). Η πατρίδα του ήταν ελεύθερη και μπορούσε να δεχτεί παιδιά της σαν τον Επίκουρο.
Αμέσως κατέβηκε στην Αθήνα και ίδρυσε, το 306, σχολή, που πήρε το δικό του όνομα. Μέσα σ’ αυτήν πέρασε όλη του τη ζωή, φιλαθήναιος, όπως οι εκλεχτότερες φύσεις της εποχής. (…)

Από την πρώτη στιγμή, προτού ακόμη ιδρύσει τη Σχολή, ο Επίκουρος βρέθηκε αντιμέτωπος στα ιδεαλιστικά συστήματα κι η διανόηση του μορφώθηκε σε φλογερή πάλη ιδιαίτερα με τη διδασκαλία της Περιπατητικής Σχολής, όπως το εξακρίβω­σε η νεότερη έρευνα.

Η Σχολή του δεν άργησε να φτάσει σε πραγματική ακμή, επειδή ανταποκρινόταν σε ανάγκη της εποχής. Ο προοδευτικός κόσμος μέσα κι ολόγυρα στο Αιγαίο, που πάλευε με τη στρατοκρατία και την οικονομική πίεση ξένων και βάρβαρων για να σώσει τον τύπο του βιοπορισμού του και την ιωνική αγωγή, αφουγκράστηκε με ανακούφιση το κήρυγμα που διαφέν­τευε κι ολοκλήρωνε ό,τι γενεές το είχαν καμάρι. Ο Κήπος, όπως ονομάστηκε η Σχολή, ήταν όαση μέσα στην ερημιά, που γινόταν όλο πιο αποκαρδιωτική, κι ακόμα μετερίζι γι’ άμυνα κι επίθεση στις βάρβαρες επιδρομές, που τέλος έκαναν αγνώριστη την Ελλάδα. Μέσα εκεί μαζεύονταν οι πληγωμένοι και πονεμέ­νοι κι έβρισκαν ό,τι δεν τους έδινε πια η πολιτεία, το ανεξάρ­τητο δημοκρατικό πνεύμα, την πίστη στον άνθρωπο, την άνετη συναναστροφή, το υψηλό φρόνημα και την καλλιεργημένη σκέ­ψη, τή λατρευτή στην Αρχαιότητα φιλία με την αρτιότερη της μορφή. Ο Κήπος έγινε σωστή κοινότητα, που τα μέλη της ζούσαν, όπως είχαν ποθήσει οι ευγενικότερες φύσεις, χωρίς να το πετύχουν ακόμη και στα καλύτερα χρόνια της δημοκρατίας. Με την ευκολία που του έδιναν οι εισπράξεις ο δάσκαλος αγόρασε μέσα στην πόλη και κοντά στο Δίπυλο άνετο χτήμα, έχτισε διδαχτήριο και κατοικίες για τους μαθητές και τους εταίρους της Σχολής κι ο διαλεχτός εκείνος κόσμος, σχολάρχης και συμφιλοσοφούντες, έζησαν όπως μια ομονοημένη οικογένεια.

Ο Επίκουρος έμεινε άγαμος, μά είχε ευαίσθητη ψυχή γιά τη γυναικεία χάρη, όπως κι οι σύντροφοι του. Στον Κήπο άνθισε άνθισε ο έρωτας μονάχα στη γυναίκα. Ό ερωτάς στ' αγόρι εί­ναι, όπως το ξέρουμε, έξη κι έθιμο αριστοκρατικό. Του δημο­κράτη Αρχίλοχου ο στίχος τραγουδάει τη γυναίκα, του αριστο­κράτη Αλκαίου τα’ αγόρι, άλλο τόσο του υψιπέτη Πίνδαρου και του χαμόσυρτου Θέογνι. Στον Κήπο πέφτουν τα σύνορα α­νάμεσα στη νόμιμη γυναίκα και την εταίρα, όπως κι ανάμεσα σ’ ελεύθερο και σκλάβο. Γυναίκες πού ξεχωρίζουν με την εξυ­πνάδα και τη μόρφωση είναι το στολίδι του Κήπου.

Για τη Θεμίστα, τη γυναίκα του φίλου του Λεοντέα, γράφει: «Είμαι ικανός, αν εσείς δεν έρθετε σ' εμένα, να τρέξω «τρικύλιστος» όπου εσύ κι η Θεμίστα μου ορίσετε». Και την περίφημη για τις γνώσεις και τους τρόπους εταίρα, τη Λεόντιον, την αχώ­ριστη του Κήπου, τη χαιρετά: «Σωτήρα, αφέντισσα, αγαπητό Λεονταράκι, σπάσαμε στα ζήτω και στα παλαμάκια άμα δια­βάσαμε το γραμματάκι σου»(…) Μαζί τους «συμφιλοσοφούν» σαν ίσοι κι οι σκλάβοι. Ενός τ' όνομα μας είναι γνωστό: Μυς, ενδοξότατος μάλιστα, όπως γράφει ο Λαέρτιος (10).

Η απήχηση

Η διδασκαλία βρήκε πολύ γλήγορα απήχηση, που στις πρώτες δεκαετίες του 3ου αιώνα πήγε να περάσει τα όρια της Ελλάδας. Ο Κινέας, ο σύμβουλος του Πύρρου, επικουρίζει. Τα επιχειρήματα του για να τον αποτρέψει από την εκστρατεία στην Ιταλία είναι σωστή μύηση επικουρική (Πλούτ., Πύρρος 14). (…)

Η Επικουρική κοινότητα

Η κοινότητα, ειρηνική εξωτερικά κι αμέτοχη στην παραζάλη της πολιτικής, έζησε με δυνατή αντίδραση ψυχική στις θλιβερότητες και τις ασκήμιες της εποχής. Μέσα στον περίβολο του Κήπου κράτησε την ελληνικότητα, το υψηλό, το δημοκρα­τικό κι ανθρωπιστικό φρόνημα.
Ο ίδιος ο Επίκουρος, λεπτοκαμωμένος, με υγεία που απαιτούσε προσοχή, έφτασε ως τα 71 χρόνια του, γλυκύς, προβλεπτικός, περιποιητικός για τον κόσμο γύρω του (…)

Είδε μερικά από τα πιο αγαπημένα του πρόσωπα, το Μητρόδωρο και τον Πολΰαινο, να πεθαίνουν, τους περιποιήθηκε στην αρρώστια τους, επιμελήθηκε την κηδεία τους, θρήνησε το χαμό τους και φρόντισε γιά τα παιδιά τους, ώστε να λένε πει­ραχτικά πώς όλη του τη ζωή την πέρασε νοσηλεύοντας τους αγαπημένους του και θρηνώντας το θάνατο τους (…) (Πλούτ., Κατά Επικ. ευδαιμ. 22 p. 1103α).

Πέθανε το 370 από σταμάτημα των ούρων και από εντερικά. Ένα σημείωμα, γραμμένο τις στιγμές της αγωνίας στο νεανικό του φίλο 'Ιδομενέα το Λαμψακηνό, λέγει: «Σήμερα που σου γράφω αυτές τις γραμμούλες είναι τα γενέθλια μου και η στερνή μέρα της ζωής μου. Οι πόνοι απ' την παλιά μου αρρώστια, τη στραγγουρία και τη δυσεντερία, πέρασαν κάθε όριο πού μπορούσαν νά φτάσουν. Όμως όλα αυτά τα νικά η αγαλλίαση της ψυχής όσο θυμούμαι τους στοχασμούς πού κάναμε μαζί. Εσύ άξιος της προθυμίας που από παλικαράκι έδειξες σ’ έμενα και στη φιλοσοφία φρόντισε για τα παιδιά του Μητρόδωρου…» (…)(Διογ. Λαερτ., Χ 22, Έπικ. 138). Η διαθήκη του, που με διαθήκες άλλων φιλοσόφων μας την έσωσε ο Λαέρτιος, είναι από τα ευγενικότερα έγγραφα που βγήκαν από χέρι ανθρώπου.

Χαράλαμπος Θεοδωρίδης
Απόσπασμα από το βιβλίο του «Επίκουρος, η αληθινή όψη του αρχαίου κόσμου»
Αναδημοσίευση από το περιοδικό «Ο Κήπος του Επίκουρου» τεύχος Α

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ

H τέχνη του να ζεις σαν θεός ανάμεσα σε ανθρώπους
Μία σύντομη γνωριμία με τους Επικούρειους

Ποιός είναι ο Επικούρειος Άνθρωπος; Φυγόπονος, πνευματικά ρηχός, άθεος, διεφθαρμένος ηδονοθήρας, απόμακρος και αντικοινωνικός , εγωπαθής και αδιάφορος για τους άλλους, δειλός και μόνιμα κρυπτόμενος, οπαδός μιας ανήθικης παρωδίας της Ελληνικής Φιλοσοφίας, αυτή είναι σε γενικές γραμμές η αντίληψη που καλώς ή κακώς επικρατεί σήμερα. Όχι ανεξήγητα άλλωστε αφού από την εποχή ακόμα του Επίκουρου, η φιλοσοφία του συνάντησε λυσσαλέες αντιδράσεις, συκοφαντήθηκε, κάποιες φορές πλαστογραφήθηκε και διαστρεβλώθηκε άγρια από τους αντιπάλους της, αρχικά από τους Ακαδημικούς, αργότερα από τους Στωικούς και τέλος από τους Χριστιανούς που όλοι περιέργως είχαν διαχρονικά άριστες σχέσεις με τις εκάστοτε εξουσίες.

Ο αντίπαλος και σύγχρονος του Επίκουρου, διευθυντής της Ακαδημίας Αρκεσίλαος, για να εξηγήσει γιατί έχανε σε μόνιμη βάση μαθητές προς τον Κήπο, ενώ σπανίως γινόταν το αντίθετο, έλεγε περιφρονητικά πως « τον άνδρα μπορείς να τον κάνεις ευνούχο, τον ευνούχο όμως δεν μπορείς να τον κάνεις άνδρα ».

Ο Διότιμος ο στωικός, συκοφαντούσε τον Επίκουρο αποδίδοντάς του πενήντα αισχρές επιστολές, που ήταν φυσικά πλαστές, όπως μας πληροφορεί ο Διογένης ο Λαέρτιος και που πιθανότατα έγραψε ο ίδιος ο Διότιμος. Το ίδιο έγινε και από τους μαθητές του Ποσειδώνιου του Στωικού, Νικόλαο και Σωτίωνα. Ο Επίκτητος επίσης τον αποκαλούσε κιναιδολόγο και τον λοιδορούσε με τον χειρότερο τρόπο.

Ο Επικουρισμός, με τον υλισμό του και την αθεοφοβία του, έγινε το κόκκινο πανί για την Χριστιανική Θρησκεία, που αισθάνθηκε ότι απειλείται η πνευματική κυριαρχία της και τον πολέμησε με λύσσα. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς έλεγε: « Εάν ο Απόστολος Παύλος χτύπησε τους φιλοσόφους είχε υπ’ όψιν του μονάχα τους Επικούρειους. »

Γιατί όμως όλη αυτή η αντίδραση στο συγκεκριμένο φιλοσοφικό ρεύμα, που κάνει τους ανθρώπους να αντιμετωπίζουν τουλάχιστον με αμηχανία κάποιον όταν δηλώνει Επικούρειος;

Ποιός είναι τελικά ο Επικούρειος Άνθρωπος;

«Κενός εκείνου Φιλοσόφου λόγος, υφ’ ου μηδέν πάθος ανθρώπου θεραπεύεται. Ώσπερ ιατρικής ουδέν όφελος μη τας των σωμάτων νόσους εκβαλούσης, ούτω φιλοσοφίας ή μη το της ψυχής εκβάλλει πάθος.» Είναι κενολογία εκείνος ο λόγος φιλοσόφου, που δεν βοηθά να θεραπευτεί η ανθρώπινη αγωνία. Όπως η ιατρική είναι άχρηστη αν δεν μπορεί να θεραπεύσει τις νόσους του σώματος, έτσι είναι και η φιλοσοφία εξ ίσου άχρηστη αν δεν μπορεί να ανακουφίσει την ψυχή από το πάθος. Αυτό πρεσβεύει η φιλοσοφία του Επίκουρου, η οποία αποβλέπει στην επίτευξη της καταστηματικής ηδονής, δηλαδή της κατάστασης εκείνης που συνδυάζει έλλειψη σωματικού πόνου, δηλαδή σωματική υγεία και ψυχική αταραξία και αποτελεί προϋπόθεση για την Ευδαιμονία που είναι και το ζητούμενο.

Λέγοντας ψυχική αταραξία οι επικούρειοι εννοούν ενεργητική ισορροπία συναισθημάτων, δηλαδή ψυχική ισορροπία, που προκαλεί μία ευεξία και καλή διάθεση, την ευθυμία ή ευεστώ όπως την έλεγε ο Δημόκριτος, ή ηδονή όπως την ονόμασε ο Επίκουρος που αναβλύζει από τα τρίσβαθα της ανθρώπινης ύπαρξης και που καμιά σχέση δεν έχει με την απάθεια των Σκεπτικών, την αταραξία των Στωικών και την νιρβάνα των ανατολικών φιλοσοφιών, που συνιστούν παθητικές καταστάσεις στα όρια της αναισθησίας.

Για να επιτευχθεί η ψυχική αταραξία ο άνθρωπος πρέπει:

α) να απαλλαγεί από τον αρχέγονο Φόβο για τα φυσικά φαινόμενα τους θεούς και τον θάνατο, με την νηφάλια μελέτη της Φύσης, βασιζόμενος στις αισθήσεις και τα συναισθήματά του και σύμφωνα πάντα με τα επιστημονικά δεδομένα και όχι με αστήριχτους μύθους και αυθαίρετες δοξασίες που οδηγούν σε άχρηστες μεταφυσικές αγωνίες, δεισιδαιμονίες και παραλογισμούς που μιζερεύουν και ταλαιπωρούν την σύντομη ζωή του. Για τον Επίκουρο ότι συμβαίνει στην φύση έχει αιτία ή αιτίες και υπακούει σε φυσικούς νόμους είτε αυτοί μας είναι γνωστοί την συγκεκριμένη χρονική στιγμή είτε όχι και δεν οφείλονται σε καμιά θεϊκή επέμβαση ή Πρόνοια.

β) να ιεραρχήσει με φρόνηση τις επιθυμίες του και να επιδιώξει να ικανοποιήσει τις πιο φυσικές από αυτές, που του εξασφαλίζουν την επιβίωση, και έπειτα εκείνες που αφενός είναι μέσα στις δυνατότητές του και αφετέρου θα του προσφέρουν περισσότερο ευχαρίστηση παρά πόνο.

γ) Να αποφύγει να επιδιώξει την ικανοποίηση πλασματικών, μη φυσικών επιθυμιών, όπως Δόξα, Πλούτο, Επιρροή, Εξουσία, που είναι ακόρεστες, δύσκολα ικανοποιούνται και ακόμα πιο δύσκολα διατηρούνται και βυθίζουν τον άνθρωπο σε ανασφάλεια, καχυποψία, αγωνία, πόνο και δυστυχία χωρίς τέλος. «Τίποτα δεν είναι αρκετό γι εκείνον που θεωρεί λίγο το αρκετό» σημειώνει ο Δάσκαλος.

δ) Να επιδιώξει την ειλικρινή φιλία και να αναζητήσει την προσωπική του ευδαιμονία και ασφάλεια, μέσω της ευδαιμονίας και ασφάλειας της κοινότητας των φίλων.

Οι αρετές λοιπόν όπως η φρόνηση – η μέγιστη αρετή κατά τον Επίκουρο – η δικαιοσύνη, η ανδρεία, η εγκράτεια, η φιλία δεν αποτελούν αυτοσκοπό, αλλά μέσο για την επίτευξη του ηδονικού βίου και επομένως έχουν ωφελιμιστική βάση και δεν επιβάλλονται έξωθεν από κάποια θεότητα.

Η πορεία των πραγμάτων στο Επικούρειο Σύμπαν είναι συνισταμένη τριών παραγόντων: Της αναγκαιότητας ( αίτιο – αιτιατό ), του τυχαίου (αστάθμητος παράγων) και της παρέγκλισης που αποτελεί φαινομενικά αναίτια, μη προβλέψιμη, και σε μη καθορισμένο χρόνο ενέργεια, που μπορεί να μεταβάλλει την πορεία των πραγμάτων και να οδηγήσει σε απρόβλεπτες διεργασίες. Αλλά πως μπορεί ο αιτιοκράτης Επίκουρος να δέχεται το αναίτιο της παρέγκλισης; Η παρέγκλιση στην ουσία είναι έκφραση της αμφισβήτησης από τον Επίκουρο ως μόνης μορφής αιτιοκρατίας στην φύση, της μηχανιστικής αιτιοκρατίας, που χαρακτηρίζει την θεωρία του Δημόκριτου, της παραδοχής δηλαδή, ότι η αιτία προκαθορίζει πάντοτε το αποτέλεσμα, λογική που οδηγεί στο κατ’ ανάγκην γίγνεσθαι και την μοιρολατρία, και την παραδοχή μιας άλλης μορφής αιτιοκρατίας σύμφωνα με την οποία πολλές αιτίες μπορεί να οδηγήσουν στο ίδιο αποτέλεσμα και μία αιτία να οδηγήσει σε διαφορετικά αποτελέσματα ανάλογα με τις συνθήκες της συγκυρίας. Με την λογική αυτή, η σχέση αιτίου αποτελέσματος γίνεται περίπλοκη, πολυδαίδαλη και τελικά μη προβλέψιμη. Στην Φύση επομένως όλα είναι δυνατά. « Άπειρα τα αίτια είναι. Όπου γαρ τα αίτια εκεί και αποτελέσματα. Αίτια ήτοι αι άτομοι ή τα στοιχεία.» Αυτήν την λογική εκφράζει η παρέγκλιση η οποία αποτελεί ενδογενή ιδιότητα της υλικής πραγματικότητας και σ’ αυτήν εδράζεται η συνειδητότητα και η ελεύθερη βούληση του Ανθρώπου. Η λογική της παρέγκλισης, επιβεβαιώνεται σήμερα από την κβαντική φυσική, που εισάγει αυτήν ακριβώς την λογική, είτε δεχτεί κανείς την απροσδιοριστία της σχολής της Κοπενχάγης, είτε μια πολυσύνθετη μορφή αιτιοκρατίας όπως ο κβαντικός στατιστικός καθορισμός της ρεαλιστικής σχολής, όπως την εκφράζει σήμερα ο Ευτύχης Μπιτσάκης. Με την παρέγκλιση ουσιαστικά αποσυνδέεται το αίτιο από το αποτέλεσμα και έτσι τίποτα δεν μπορεί να προβλεφθεί εκ των προτέρων. Ο άνθρωπος λοιπόν δεν είναι έρμαιο καμιάς μοίρας και καμιάς αναγκαιότητας. Είναι αυτός που αποφασίζει ελεύθερα για την πορεία της ζωής του, λαμβάνοντας κάθε φορά υπ’ όψιν του τα δεδομένα της συγκυρίας, όπου εκεί βέβαια παίζουν ρόλο και οι αναγκαιότητες και το τυχαίο.

Η ιδέα όμως της ελεύθερης βούλησης και της ανάληψης της ευθύνης των αποφάσεων για την ζωή τους δεν κάνει όλους τους ανθρώπους ευτυχισμένους. Οι περισσότεροι έχουν την τάση να αποποιούνται το δικαίωμα αλλά και την ευθύνη να αποφασίζουν οι ίδιοι για την ζωή τους και αρέσκονται να τα αναθέτουν σε άλλους, στον αρχηγό της οικογένειας, τον ηγεμόνα, τον πολιτικό, στην μοίρα, στον θρησκευτικό ηγέτη, στον ίδιο τον θεό. Έτσι έχουν την ψευδαίσθηση ότι απαλλάσσονται από την ευθύνη των επιπτώσεων από μία πιθανή αποτυχία, που κάλλιστα μπορούν να φορτώσουν στις πλάτες αυτών που εμπιστεύθηκαν.

Ο Επίκουρος λοιπόν φαίνεται ότι στην προσπάθειά του να απαλλάξει τους ανθρώπους από τον φόβο των θεών και του θανάτου και να πολεμήσει τις δεισιδαιμονίες και τον παραλογισμό, τους φόρτωσε τον φόβο της προσωπικής ευθύνης για την ζωή τους. Φόβο που ανά τους αιώνες βρέθηκαν πολλοί καλοθελητές να εκμεταλλευτούν.

Σε άλλους όμως ανθρώπους, η συνειδητοποίηση της ελεύθερης βούλησης και της ευθύνης των επιλογών, τους γεμίζει μ’ ένα αίσθημα αυτάρκειας, ανεξαρτησίας και δημιουργικότητας. Τους κάνει ηγέτες του εαυτού τους. Τους ωθεί να ζήσουν την « αυθεντική Ζωή » όπως παρατηρεί ο υπαρξιστής φιλόσοφος Jean – Paul Sartre ο οποίος συμπληρώνει: « Χωρίς δυσκολίες δεν υπάρχει ελευθερία. Τόσο αυθεντικότερη είναι η ελευθερία, όσο μεγαλύτερες είναι οι δυσκολίες.» Στην κατηγορία αυτή ανήκουν και οι Επικούρειοι.

Ο Επικούρειος λοιπόν είναι ο δυνατός άνθρωπος. Γιατί χρειάζεται εσωτερική δύναμη, νηφαλιότητα και φρόνηση για να ελέγξει κανείς τους αρχέγονους φόβους του, να υποτάξει την απληστία και τις άλογες παρορμήσεις του και να ιεραρχήσει τις επιθυμίες του επιλέγοντας να ικανοποιήσει εκείνες που θα του εξασφαλίσουν πρώτιστα την επιβίωση έπειτα την ασφάλεια, την σωματική υγεία και την ψυχική ισορροπία.

Ο Επικούρειος δεν βασίζεται ποτέ στην τύχη. Η τύχη, λέει ο Δάσκαλος, δεν είναι θεά όπως πολλοί πιστεύουν, γιατί είναι άστατη και αλλοπρόσαλλη και από ένα τυχαίο γεγονός μπορεί να προκύψουν τα μεγαλύτερα καλά όπως και τα χειρότερα κακά, αλλά αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το αν θα το διαχειριστεί ο άνθρωπος με φρόνηση ή όχι. Στο τέλος της γραφής προσθέτει, είναι καλύτερα να πάρουμε με φρόνηση μια απόφαση που θα αποδειχτεί λάθος, παρά στην τύχη μία απόφαση που θα αποδειχτεί σωστή.

Ο Επικούρειος είναι άνθρωπος αυτάρκης. Γνωρίζει ότι όσες λιγότερες εξωτερικές εξαρτήσεις έχει τόσο πιο ελεύθερος είναι. «Μέγιστος καρπός της αυτάρκειας η Ελευθερία» λέει ο Δάσκαλος « Αυτός που ζει ελεύθερα και ανεξάρτητα, δεν μπορεί να αποχτήσει μεγάλα πλούτη, γιατί αυτό απαιτεί δουλοπρέπεια είτε προς τον όχλο είτε προς την εξουσία, μπορεί όμως να έχει όσα χρειάζεται σε συνεχή επάρκεια ». Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι ο Επικούρειος είναι ολιγαρκής από πεποίθηση όπως π.χ. ο Κυνικός. Θα απολαύσει λοιπόν την πολυτέλεια όποτε του τύχει, γιατί την πολυτέλεια την απολαμβάνουν ηδονικότερα όσοι την έχουν λιγότερο ανάγκη. Άλλωστε και η λιτότητα έχει τα όριά της, όπως παρατηρεί ο σοφός μας Παππούς και όποιος το παραβλέπει αυτό παθαίνει κάτι αντίστοιχο με εκείνον που δεν βάζει όρια στις επιθυμίες του. Η αυτάρκεια λοιπόν των επικούρειων ουδέποτε φτάνει στα όρια του ασκητισμού όπως έχει υποστηριχτεί από κάποιους.

Ο Επικούρειος δεν είναι ο άνθρωπος του καθήκοντος. Οι πράξεις του καθορίζονται από την ελεύθερη βούλησή του και όχι από κάποιο ακαθόριστο ομιχλώδες αίσθημα καθήκοντος προς κάποιον θεό η κάποια ηγεσία. Η έννοια του Καθήκοντος απορρέει από ένα σύστημα «Αρχών», το οποίο χαρακτηρίζει την ηθική μιας κοινωνίας και το οποίο μεταβάλλεται από τόπο σε τόπο και από χρόνο σε χρόνο, ακολουθώντας τις μεταβολές της επικρατούσας κοινωνικής ηθικής. Αυτό σημαίνει ότι ο Επικούρειος είναι δύσκολα διαχειρίσιμος από την Εξουσία. Ο Επικούρειος θα επιλέξει να ακολουθήσει το μονοπάτι του πόνου, αν αυτό τον οδηγεί στην λεωφόρο της ηδονής. Έτσι θα υποστεί τον πόνο και τον κίνδυνο του πολέμου, επιδιώκοντας την κατά πολύ σημαντικότερη ηδονή της απόλαυσης της Ελευθερίας και της Ασφάλειας της προσωπικής του, της οικογενείας του και των φίλων του, αλλά αυτό θα είναι συνειδητή δική του απόφαση και όχι καθήκον, όπως ακριβώς έκαναν οι Έλληνες στις Θερμοπύλες, τον Μαραθώνα και την Σαλαμίνα, αλλά και στο Μέτωπο της Αλβανίας στον τελευταίο μεγάλο πόλεμο . Η στωική έννοια του καθήκοντος, που πέρασε στον Χριστιανισμό και τις άλλες μονοθεϊστικές θρησκείες, μπορεί υπό συνθήκες να οδηγήσει σε επικίνδυνα μονοπάτια. Το δήθεν καθήκον στον θεό, οδήγησε στην φρίκη της Ιερής Εξέτασης τον Μεσαίωνα, αλλά και αποτέλεσε το πρόσχημα για τις τυχοδιωκτικές Σταυροφορίες της Δύσης, με τα τραγικά τους αποτελέσματα, την ίδια ιστορική περίοδο και στις μέρες μας σε μαζικά εγκλήματα όπως αυτό της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001. Το καθήκον προς την ηγεσία, την φυλή και την κακώς εννοούμενη πατρίδα, οδήγησε στο πρόσφατο παρελθόν ένα ολόκληρο Έθνος υψηλής πολιτισμικής στάθμης, να προκαλέσει το μακελειό του Β Παγκόσμιου Πολέμου και τα πρωτοφανή εγκλήματα γενοκτονίας εναντίον άλλων λαών που χαρακτηρίστηκαν σαν Ολοκαύτωμα.

Γίνεται προφανές από τα προηγούμενα ότι η έννοια της πατρίδας για τους επικούρειους έχει πολύ συγκεκριμένο περιεχόμενο και δεν είναι Ιδέα και η προάσπισή της έχει πολύ συγκεκριμένο κίνητρο και δεν αποτελεί καθήκον. Οι επικούρειοι ποτέ δεν αγωνίζονται για Ιδέες.

Ο Επικούρειος είναι ένας αισιόδοξος και χαρούμενος άνθρωπος. Να γελάς και να φιλοσοφείς την ώρα που ασχολείσαι με τις καθημερινές σου υποθέσεις συμβουλεύει ο Δάσκαλος. Να μην αναβάλλεις την χαρά, αλλά να γεύεσαι την κάθε πολύτιμη στιγμή της θνητής ζωής σου. Να απολαμβάνεις αυτά που έχεις και να μην σκοτίζεσαι γι αυτά που δεν έχεις. Να απολαμβάνεις να φιλοσοφείς, γιατί η φιλοσοφία είναι η μόνη ενασχόληση που μπορείς να γευτείς τους ηδονικούς καρπούς της άμεσα. Ποτέ μην πεις ότι είναι νωρίς ή ότι είναι πλέον αργά για φιλοσοφία. Είναι σαν να λες ότι είναι νωρίς η αργά για ευδαιμονία.

Ο Επικούρειος δεν είναι μετριόφρων. Η μετριοφροσύνη αφορά τους μέτριους και ο Επικούρειος δεν είναι μέτριος αλλά ξεχωριστός άνθρωπος. Δεν είναι επίσης ταπεινόφρων, γιατί η ταπεινοφροσύνη αφορά τους ταπεινούς και καταφρονεμένους και ο Επικούρειος δεν είναι ούτε ταπεινός ούτε καταφρονεμένος, αλλά άνθρωπος σοβαρός, με προσωπικότητα, αξίες και αυτοπεποίθηση, που παίρνει στα χέρια του το τιμόνι της ζωής του για να την οδηγήσει εκεί που αυτός έχει αποφασίσει. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο Επικούρειος είναι αλαζόνας. Αντίθετα είναι άνθρωπος χαμηλών τόνων. Δεν κάνει θόρυβο γύρω από το όνομά του, δεν επαίρεται για τον εαυτό του, τις γνώσεις του, τις ικανότητές του, τα υλικά του αγαθά, δεν ζητά επιβεβαίωση από τους άλλους γιατί δεν την χρειάζεται. Είναι υπερήφανος γι αυτό που είναι, γι αυτό που αξίζει ο ίδιος. Αυτή είναι και η σημασία του περίφημου λάθε βιώσας και όχι ο αναχωρητισμός όπως κακώς πολλές φορές υποστηρίζεται από ορισμένους. Αντίθετα ο Επικούρειος είναι κοινωνικό ον. Πιστεύει στην ανάγκη της κοινωνικής συμβίωσης των ανθρώπων, η οποία βασίζεται στο κοινωνικό συμβόλαιο, του να μην βλάπτει δηλαδή ο ένας τον άλλο και να επιδιώκουν μαζί την επίτευξη κοινών στόχων, που θα διευκολύνουν την ζωή όλων. «Το της Φύσεως δίκαιον εστί σύμβολον του συμφέροντος εις το μη βλάπτειν αλλήλους, μηδέ βλάπτεσθαι ». ( Επίκουρος – Κύριες Δόξες). Είναι δίκαιος και νομοταγής, αφού στην δικαιοσύνη και τον νόμο εδράζεται το κοινωνικό συμβόλαιο. «Η αταραξία είναι ο μέγιστος καρπός της δικαιοσύνης». Ο δίκαιος απολαμβάνει την ψυχική γαλήνη, ενώ ο άδικος είναι πάντοτε γεμάτος ταραχή, αφού ζει με τον φόβο της τιμωρίας και της εκδίκησης. Ο Επίκουρος θεωρούσε πως δεν ταιριάζει στον φιλόσοφο ακόμα και όταν αδικηθεί, να συγκρουσθεί ή να εκδικηθεί. ( Φιλόδημος Γαδαρινός : περί Επίκουρου)

Είναι επίσης Δημοκρατικός, γιατί μόνο στην δημοκρατία το δίκαιο και ο νόμος απορρέει από τους πολίτες και αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση της ομαλής κοινωνικής συμβίωσης και αλλάζει πάλι από τους πολίτες όταν πάψει να την εξυπηρετεί. Γι’ αυτόν τον λόγο ο Επικούρειος στέκεται πάντα απέναντι στην Τυραννία. Είναι ξεκάθαρη θέση του Κήπου, πως ο Επικούρειος δεν θα γίνει ποτέ Τύραννος. «Νόμος που δεν εξυπηρετεί το κοινωνικό συμφέρον δεν είναι δίκαιος νόμος» (Επίκουρος- Κύριες Δόξες). Την προτροπή του Επίκουρου περί αποφυγής ενασχόλησης με την πολιτική, προκειμένου να διαφυλάξει ο σοφός την προσωπική του γαλήνη, θα πρέπει να την δούμε σαν παραίνεση και όχι σαν δογματική θέση, με φόντο την πολιτική κατάσταση των Ελληνιστικών χρόνων, όπου ο αποδυναμωμένος Δήμος είχε χάσει κάθε δυνατότητα να επηρεάσει τις τύχες της Πόλης και ο πολιτικός είτε είχε μετατραπεί σε χειροκροτητή του ηγεμόνα ( Στρατοκλής), είτε είχε εξοριστεί από την Πόλη (Δημοχάρης). Ο ίδιος ο Επίκουρος άλλωστε διευκρινίζει: «Όσοι φλέγονται από φιλοτιμία και φιλοδοξία, και δεν μπορούν να κάνουν διαφορετικά, ας ακολουθήσουν τη φυσική τους ορμή για πολιτική. Γιατί η απραγμοσύνη θα τους ταράξει περισσότερο και θα τους πληγώνει, όσο δεν τους γίνεται εκείνο που ορέγονται…» (από Θ 245. Επικ. 555)

Οι Επικούρειοι τιμούν τους θεούς - θεσμούς της Πόλης και συμμετέχουν και χαίρονται περισσότερο απ’ όλους τις γιορτές και τις εκδηλώσεις της, γιατί αυτές δένουν τους ανθρώπους μεταξύ τους και ανεξάρτητα από την περιουσία τους και την κοινωνική τους θέση, τους κάνουν να αισθάνονται μέλη του ίδιου κοινωνικού συνόλου. Η κοινωνικότητα είναι λοιπόν για τους Επικούρειους φυσική ανάγκη. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να νοηθεί έξω από τον κοινωνικό του περίγυρο όχι μόνο στον Επικουρισμό, αλλά στο σύνολο σχεδόν της Ελληνικής φιλοσοφίας, αντίθετα με τις ανατολικές φιλοσοφίες. Η εξωστρέφεια των Επικούρειων επιβεβαιώνεται από τον κεντρική θέση που κατέχει στην φιλοσοφία τους η φιλία. Δεν αρνούνται ότι η επιδίωξη της φιλίας, όπως άλλωστε και της δικαιοσύνης, ξεκινά από ωφελιμιστικούς λόγους, καταλήγει όμως από μόνη της αρετή. Γιατί ο Επικούρειος θα επιδιώξει την προσωπική του ασφάλεια και ευδαιμονία, μέσω της προαγωγής της ασφάλειας και ευδαιμονίας του συνόλου. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια γίνεται κατανοητό, γιατί το αίσθημα της προσφοράς στους άλλους, αποτελεί για τους επικούρειους ηδονή και όχι καθήκον. « το εύ ποιείν ήδιόν εστι του εύ πάσχειν ». (Το να ευεργετείς είναι ηδονικότερο από το να ευεργετείσαι).

Η ελευθερία του λόγου, η παρρησία των Επικούρειων, είναι βασικό στοιχείο της κοινωνικής τους συμπεριφοράς. Η άσκηση ελεύθερης αλλά καλοπροαίρετης κριτικής, με ευγένεια και νηφαλιότητα, συνδυάζεται πάντα με προσεκτική αποδοχή αντίστοιχης κριτικής από τους άλλους. Αυτό προϋποθέτει ελεύθερη δημοκρατική κοινωνία, χωρίς διαχωρισμούς με βάση το φύλο, την περιουσία και την κοινωνική θέση. Αυτό είναι και το μεγάλο πείραμα που γίνεται στον Κήπο, μέσα στην καρδιά της καθημαγμένης παρακμάζουσας Αθηναϊκής κοινωνίας των Ελληνιστικών χρόνων. Χαρακτηριστικό για παράδειγμα, του πώς αντιμετωπίζονται οι γυναίκες στον Κήπο, είναι η ρήση του ίδιου του Δάσκαλου όπως διασώθηκε σε μία μεσαιωνική συλλογή φιλοσοφικών λόγων: «Η γυνή σου αιδείσθω σε μάλλον και ου φοβείσθω. Ού γαρ αυτήν θεράπαιναν είληφας αλλά κοινωνόν του βίου».( Η γυναίκα σου πρέπει να σε σέβεται και όχι να σε φοβάται. Διότι δεν την πήρες για υπηρέτρια, αλλά για σύντροφο της ζωής σου ).

Με την προώθηση της φιλίας, δημιουργούν οι Επικούρειοι ένα στενότερο κοινωνικό κύκλο από ειλικρινείς φίλους, πάντα πρόθυμους να στηρίζουν και να συμπαρίστανται ο ένας στον άλλο, μεταξύ των οποίων η δικαιοσύνη είναι αυτονόητη και δεν χρειάζεται νόμους για να επιβληθεί και σχηματίζουν έτσι ένα πλέγμα προστασίας και ασφάλειας για τον καθένα που συμμετέχει σε αυτόν, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης της κοινωνίας και των θεσμών. Η Φιλία είναι η Ακρόπολη της Ανθρώπινης Αξιοπρέπειας που παραμένει ελεύθερη, ακόμα και όταν το Κάστρο της κοινωνίας και των θεσμών έχει αλωθεί όπως συνέβαινε στην εποχή του Επίκουρου στην Ελληνιστική Αθήνα και όπως δυστυχώς κινδυνεύει να συμβεί στην σημερινή Ελλάδα.

Όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί ο σοφός Επικούρειος Φίλος Δημητριάδης Δημήτρης, οι Επικούρειοι δεν ακολουθούν ηθικές αρχές, αλλά πανανθρώπινες και διαχρονικές αξίες. Γιατί οι ηθικές αρχές, όπως και το καθήκον, είναι σχετικές και μεταβάλλονται ανάλογα με τις πεποιθήσεις και τα πιστεύω της κάθε κοινωνίας την συγκεκριμένη χρονική στιγμή, οι πανανθρώπινες όμως αξίες του κοινωνικού συμβολαίου, της ελευθερίας, της φιλίας, της παρρησίας, της ισότητας των ανθρώπων και του αμοιβαίου σεβασμού που απορρέει από αυτές, είναι διαχρονικές και πάντα θα αποτελούν το ζητούμενο για κάθε ανθρώπινη κοινωνία. Να λοιπόν γιατί ο Επίκουρος που άνοιξε τον Κήπο του σε ελεύθερους και δούλους, πλούσιους και φτωχούς, άνδρες και γυναίκες, ακόμα και εταίρες θεωρήθηκε ανήθικος, αφού περιφρόνησε τον κοινωνικό καθωσπρεπισμό της εποχής του.

Ο επικουρισμός λοιπόν, είναι μια αναμφίβολα εγωιστική φιλοσοφία αφού αποβλέπει στο προσωπικό όφελος. Όμως είναι προφανές από τα προηγούμενα ότι ο επικούρειος θα επιδιώξει το προσωπικό όφελος, μέσω της προαγωγής του κοινωνικού οφέλους, όχι ανεξάρτητα από αυτό ούτε πολύ περισσότερο εις βάρος του.

Οι Επικούρειοι δεν φοβούνται τον θάνατο. Γιατί όσο εμείς είμαστε ζωντανοί αυτός δεν υπάρχει και όταν αυτός είναι παρών δεν υπάρχουμε εμείς για να τον αντιληφθούμε. Πέρα από τον θάνατο, δεν υπάρχει τίποτα να φοβηθούμε ή να ελπίζουμε. Και ούτε την ανυπαρξία πρέπει να φοβάται κανείς, γιατί ανύπαρκτος ήταν και πριν γεννηθεί. Ο θάνατος είναι αυτός που δίνει νόημα στην ζωή και κάνει κάθε στιγμή της πολύτιμη και ανεπανάληπτη. Γι αυτό πρέπει ο άνθρωπος να ζει την κάθε μέρα του σαν να ήταν η τελευταία της ζωής του. Καρπώσου την μέρα όπως έλεγε χαρακτηριστικά ο Ρωμαίος ποιητής Βιργίλιος. Αυτός που αναβάλλει την χαρά λέει ο Επίκουρος πεθαίνει πνιγμένος στις ασχολίες χωρίς να έχει ζήσει. Και όπως παρατηρεί ο Σενέκας το πολυτιμότερο αγαθό που μπορεί να προσφέρει ο άνθρωπος στους συνανθρώπους του, είναι ο χρόνος του.

Οι Επικούρειοι δεν φοβούνται τους θεούς. Οι θεοί των Επικούρειων είναι πρότυπα ευδαιμονίας και μακαριότητας για τους ανθρώπους. Δεν είναι φορείς αυθαίρετων ηθικών κανόνων που επιβάλλουν με την αυθεντία τους στους ανθρώπους. Ούτε εξευμενίζονται από κανένα, ούτε οργίζονται, ούτε μνησικακούν εναντίον κανενός, ούτε τιμωρούν και εκδικούνται, γιατί όπως λέει ο Δάσκαλος αυτό αντίκειται στην μακαριότητά τους και χαρακτηρίζει κατώτερα όντα. Επομένως οι θεοί δεν παρεμβαίνουν στην πορεία της ζωής των ανθρώπων, αλλά ούτε και αποτελούν αιτία των φυσικών φαινομένων τα οποία υπακούν σε φυσικούς νόμους είτε τους γνωρίζουμε είτε όχι. Οι θεοί είναι φίλοι των ανθρώπων και όχι δυνάστες. Και οι άνθρωποι δεν έχουν κανένα λόγο να τους φοβούνται, αλλά ούτε και να ελπίζουν τίποτα από αυτούς. Στις δυσκολίες της ζωής, ο άνθρωπος πρέπει να στηρίζεται στους συνανθρώπους του και όχι στους αμέτοχους θεούς. Γι αυτό το λόγο ο Διογένης ο Οινοανδέας προτείνει να αποδίδονται γελαστά τα πρόσωπα των θεών στα αγάλματα. Για τους Επικούρειους οι θεοί αντιπροσωπεύουν το πρότυπο της ψυχικής γαλήνης που πρέπει να επιδιώκει ο άνθρωπος. Γι αυτό και έχουν όλο το δικαίωμα, όπως διακηρύσσει ο Δάσκαλος στον επίλογο της προς Μενοικέα επιστολής του, να ισχυρίζονται ότι ζουν σαν θεοί ανάμεσα σε ανθρώπους.

Ακολουθουν καποια βιντεο και αποφθεγματα του συνοπτικα







http://www.e-fungus.gr

«Το πιο φρικτό από τα κακά, ο θάνατος, δεν είναι τίποτα για μας (τους επικούρειους),
επειδή όταν υπάρχουμε εμείς, αυτός δεν υπάρχει, και όταν επέλθει ο θάνατος, τότε δεν υπάρχουμε εμείς.»

«Η σωστή γνώση πως ο θάνατος δεν είναι τίποτα για μας, κάνει απολαυστική τη θνητότητα της ζωής,
όχι επειδή της προσθέτει άπειρο χρόνο, αλλά επειδή την απαλλάσσει από τον πόθο της αθανασίας.»


«Η γυναίκα σου να σε σέβεται πρέπει και όχι να σε φοβάται, διότι δεν την πήρες για υπηρέτρια,
αλλά για σύντροφο στη ζωή.»

«Δεν μας φοβίζει ο θεός, δεν μας ανησυχεί ο θάνατος, εύκολα αποκτιέται το Καλό, εύκολα υποφέρεται το Κακό.»


δηλώνει ότι, πέρα από τις φυσικές δυνάμεις και τους νόμους του σύμπαντος,

-δεν υπάρχουν θεοί τιμωροί και μπαμπούλες, όπως επαναλαμβάνουν καταπιεστικά
οι θρησκείες, οπότε και δεν χρειάζεται κάποιος να ζει με το φόβο τους
- δεν μας ανησυχεί ο θάνατος που δεν μας αφορά, εφόσον εμείς δεν υπάρχουμε πια
-το καλό που χρειάζεται για να ζήσει κάποιος, σύμφωνα με τις πνευματικές,
ψυχικές και σωματικές ανάγκες του, αποκτάται για έναν ολιγαρκή άνθρωπο εύκολα και τέλος,
- με την επικούρεια αταραξία αντιμετωπίζεται κάθε κακό, κάθε δυσάρεστη κατάσταση και κάθε φόβος.


Μερικές από τις βασικές αρχές της φυσικής φιλοσοφίας του Επίκουρου

* Τίποτα δεν δημιουργείται ποτέ από το τίποτα.
* Ο κόσμος δεν δημιουργήθηκε από θεία παρέμβαση.
* Ακόμα και αν υπάρχουν θεοί, αυτοί δεν επιδρούν στο φυσικό κόσμο.
* Η ύλη δεν καταστρέφεται σε τίποτα.
* Πρωταρχικά στοιχεία της ύλης δεν είναι τα αριστοτελικά στοιχεία πυρ, αήρ, γη και ύδωρ, αλλά μικρά αδιαίρετα άφθαρτα σωματίδια (άτμητα σωμάτια = άτομα).
* Τίποτα δεν μπορεί να γίνει αισθητό αν δεν έχει υλική υπόσταση.
* Τίποτα δεν υπάρχει εκτός από τα άτομα και το κενό ανάμεσά τους.
* Όλα τα σώματα, είτε είναι άτομα, είτε προέρχονται από ένωση ατόμων.
* Το σύμπαν είναι αχανές. Δεν βρισκόμαστε στο κέντρο του σύμπαντος, αλλά είμαστε ένας από τους αναρίθμητους κόσμους του σύμπαντος.
* Τα άτομα βρίσκονται σε διαρκή κίνηση μέσα στο κενό. Μπορούν να συνεχίσουν σε ευθεία, να συγκρουστούν, να αλλάξουν κατεύθυνση, να ενωθούν με άλλα άτομα στη δημιουργία σύνθετων σωμάτων.
* Οι κόσμοι και τα έμβια όντα δημιουργούνται από τυχαία γεγονότα λόγω της χαοτικής
κίνησης των ατόμων.
* Αυτό που αποκαλούμε «ψυχή» είναι σωματική οντότητα με υλικά χαρακτηριστικά και
δεν συνεχίζει να υπάρχει μετά τον θάνατο.
* Η αίσθηση είναι αξιόπιστη, διότι δεν μπορεί να αμφισβητηθεί από κάτι άλλο πιο αξιόπιστο από αυτήν.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Οι αρχαιοι Ελληνες σαν ατομα δεν εννοουσαν το σωματιδιο που εμεις σημερα οριζουμε σαν ατομο.
αλλα το εσχατο κομματι της υλης που πλεον δεν μπορει να διαιρεθει

http://www.epicuros.net
ΕΙΠΑΝ ΓΙΑ ΕΚΕΙΝΟΝ

Friedrich Wilhelm Nietzsche
'Η σοφία δεν έχει προχωρήσει
ούτε ένα βήμα μετά τον Επίκουρο,
και συχνά βρίσκεται χιλιάδες βήματα πίσω του.''

Δημήτρης Λιαντίνης
'Με τον Επίκουρο δόθηκε η ευκαιρία στην ανθρωπότητα
να προστατέψει τον άνθρωπο και το μέλλον του από έναν ατλαντικό άχρηστα πράγματα,
αθλιότητες, ψεύδη πλάνες, απάτες,
συναξάρια, ιερές συνόδους, βίους αγίων, σκούφους του παπά και του πάπα,
εγκλήματα και μάταιη σπατάλη του πνεύματος.
Και η ευκαιρία χάθηκε.''
(Πολυχρόνιο)

Titus Lucretius Carus
Ρωμαίος ποιητής και φιλόσοφος (55-53 πΧ)
'Χάμω σερνόταν μπροστά στα μάτια όλων, ατιμασμένη η ανθρώπινη ζωή, πλακωμένη από το βάρος της θρησκείας που απ' τα ουράνια πρόβαλλε την τρομερή της όψη και απειλούσε τους θνητούς. Τότε, πρώτος ένας Έλληνας τόλμησε να υψώσει τα μάτια του τα θνητά καταπάνω της και να της αντισταθεί. Αυτόν δεν τον σταμάτησαν οι κεραυνοί μήτε το απειλητικό μουρμουρητό τ' ουρανού μήτε τα παραμύθια των θεών. Ίσα-ίσα, που δυνάμωσαν το θάρρος της ψυχής του και τη θέληση να αποτινάξει, πρώτος αυτός, τις κλειδωνιές που σφράγιζαν τα μυστικά της φύσης. Κι η ζωντανή ορμή του νου θριάμβευσε και διάβηκε τους φλογισμένους φράχτες τ' ουρανού, και περπάτησε το απέραντο Σύμπαν με λογισμό και πνεύμα. Και μας ξανάρθε νικητής για να μας πει τι μπορεί να γίνει και τι όχι, και πώς ορίζεται, με νόμους ακλόνητους, η δύναμη στο κάθε τι. Έτσι, με τη σειρά της, ποδοπατημένη συντρίβεται η θρησκεία, κι εμάς η νίκη του μας υψώνει στα ουράνια.''
(Περί της φύσης των Όντων Ι 62-79)

Thomas Jefferson
Ο τρίτος Πρόερδος των ΗΠΑ και συντάκτης της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας (1743 - 1826)
''...είμαι κι εγώ Επικούρειος. Θεωρώ ότι οι γνήσιες Θέσεις του Επίκουρου (και όχι εκείνες που του καταλογίστηκαν) περιέχουν ό,τι πιο ορθολογικό μάς έχουν κληροδοτήσει η Ελλάδα και η Ρώμη στο χώρο της ηθικής φιλοσοφίας. Ο στωικός Επίκτητος, πράγματι, μας παρουσίασε μια καλή πλευρά του στωικισμού πέραν αυτού, στα δόγματά του βρίσκει κανείς μόνο υποκρισία και μορφασμούς. Το μεγάλο έγκλημά τους ήταν οι κακόβουλες συκοφαντίες σε βάρος του Επίκουρου και οι σκόπιμες παρερμηνείες των δογμάτων του και με θλίψη βλέπουμε να εμπλέκεται και ο αμερόληπτος Κικέρων ως συνεργός τους ...''
(Απόσπασμα από την επιστολή του στον Ουίλιαμ Σορτ, Οκτώβριος 1819)

Το παράδοξο του Επίκουρου

Θέλει ο Θεός να αποτρέψει το κακό και δεν μπορεί;
Τότε δεν είναι παντοδύναμος…

Μπορεί να το αποτρέψει, αλλά δεν το επιθυμεί;
Τότε είναι κακός...

Είναι και ικανός και το επιθυμεί;
Τότε από πού προέρχεται το κακό;

Μήπως δεν μπορεί και δεν το θέλει;
Τότε γιατί τον αποκαλούμε Θεό;

Τάλως έγραψε:Το παράδοξο του Επίκουρου

Θέλει ο Θεός να αποτρέψει το κακό και δεν μπορεί;
Τότε δεν είναι παντοδύναμος…

Μπορεί να το αποτρέψει, αλλά δεν το επιθυμεί;
Τότε είναι κακός...

Είναι και ικανός και το επιθυμεί;
Τότε από πού προέρχεται το κακό;

Μήπως δεν μπορεί και δεν το θέλει;
Τότε γιατί τον αποκαλούμε Θεό;

Απλα Μαθηματικα! Στεκουν θαυμασια λογικα.
Σοβαρα, μου θυμιζει αδιορατα ενα μαθημα με τα OR και τα XOR (λογικες πυλες) αν και ακομα δεν ειμαι σιγουρη για τις σωστες αντιστοιχισεις.
Input : Output :
A B
0 0---> 0
0 1---> 1
1 0---> 1
1 1---> 0

Αλλα και τα λογικα διαγραμματα οπου βασιζονται οι προγραμματιστικες γλωσσες (if then/else)

Το να προσπαθούμε να αποδόσουμε στο θεό ανθρώπινες ιδιότητες είναι άστοχο.
Αν δεχτούμε ότι ο θεός είναι ο δημιουργός (όχι με την γνωστική άποψη) τότε δημιούργησε τα πάντα ,καλά και κακά.
Οι γνωστκοί λένε άλλο ο θεός άλλο ο δημιουργός.

firefightergr έγραψε:Το να προσπαθούμε να αποδόσουμε στο θεό ανθρώπινες ιδιότητες είναι άστοχο.

Oμως καπου πρεπει να κολλαει κι εκεινο το ερμο το "καθ' εικονα και ομοιωση".
Που (οπως το καταλαβαινω) καποιες ανθρωπινες ιδιοτητες ειναι ήδη θεϊκες.

Eva Luna έγραψε:

firefightergr έγραψε:Το να προσπαθούμε να αποδόσουμε στο θεό ανθρώπινες ιδιότητες είναι άστοχο.

Oμως καπου πρεπει να κολλαει κι εκεινο το ερμο το "καθ' εικονα και ομοιωση".
Που (οπως το καταλαβαινω) καποιες ανθρωπινες ιδιοτητες ειναι ήδη θεϊκες.

Εκείνο το έρμο αναφέρεται στη γενετική..όπως λέμε παιδιά του σωλήνα ή ακόμα και στη κλωνοποίηση .Δεν είναι φαινόμενο της σημερινής Εποχής.


Για τον Επίκουρο ..απλά


Θαυμαστής και φίλος του

firefightergr έγραψε:Το να προσπαθούμε να αποδόσουμε στο θεό ανθρώπινες ιδιότητες είναι άστοχο.
Αν δεχτούμε ότι ο θεός είναι ο δημιουργός (όχι με την γνωστική άποψη) τότε δημιούργησε τα πάντα ,καλά και κακά.
Οι γνωστκοί λένε άλλο ο θεός άλλο ο δημιουργός.

Aυτη ειναι βασικη αρχη στην επικουρεια διδασκαλια.
Για αυτο και με το παραδοξο του ο επικουρος ουσιαστικα πεταει στα ταρταρα καθε θεο που δινει εντολες, διαταγες , δινει δωρα η συμφορες ασχετα απο το ποια θρησκεια ερχεται .

""Οι Επικούρειοι δεν φοβούνται τους θεούς. Οι θεοί των Επικούρειων είναι πρότυπα ευδαιμονίας και μακαριότητας για τους ανθρώπους. Δεν είναι φορείς αυθαίρετων ηθικών κανόνων που επιβάλλουν με την αυθεντία τους στους ανθρώπους. Ούτε εξευμενίζονται από κανένα, ούτε οργίζονται, ούτε μνησικακούν εναντίον κανενός, ούτε τιμωρούν και εκδικούνται, γιατί όπως λέει ο Δάσκαλος αυτό αντίκειται στην μακαριότητά τους και χαρακτηρίζει κατώτερα όντα. Επομένως οι θεοί δεν παρεμβαίνουν στην πορεία της ζωής των ανθρώπων, αλλά ούτε και αποτελούν αιτία των φυσικών φαινομένων τα οποία υπακούν σε φυσικούς νόμους είτε τους γνωρίζουμε είτε όχι. Οι θεοί είναι φίλοι των ανθρώπων και όχι δυνάστες. Και οι άνθρωποι δεν έχουν κανένα λόγο να τους φοβούνται, αλλά ούτε και να ελπίζουν τίποτα από αυτούς. Στις δυσκολίες της ζωής, ο άνθρωπος πρέπει να στηρίζεται στους συνανθρώπους του και όχι στους αμέτοχους θεούς. Γι αυτό το λόγο ο Διογένης ο Οινοανδέας προτείνει να αποδίδονται γελαστά τα πρόσωπα των θεών στα αγάλματα. Για τους Επικούρειους οι θεοί αντιπροσωπεύουν το πρότυπο της ψυχικής γαλήνης που πρέπει να επιδιώκει ο άνθρωπος. Γι αυτό και έχουν όλο το δικαίωμα, όπως διακηρύσσει ο Δάσκαλος στον επίλογο της προς Μενοικέα επιστολής του, να ισχυρίζονται ότι ζουν σαν θεοί ανάμεσα σε ανθρώπους.""

Παρουσίαση από τη σειρά της ΕΤ3 του φιλόσοφου που εμπνεύστηκε την τετραφάρμακον, δηλαδή τις τέσσερεις αρχές του βίου:
Άφοβον ο θεός,
ανύποπτον ο θάνατος
και ταγαθόν μεν εύκτητον,
το δε δεινόν ευκαρτέρητον ..

Ο επικουρος κινείται στο πνεύμα μου