ΣΤΩΙΚΙΣΜΟΣ

Οι Στωικοί έρχονται να ολοκληρώσουν το ασκητικό ιδεώδες τού Αντισθένη, προβάλλοντας ως ηθικές αρχές-σκοπούς τη λιτότητα και την αταραξία. Υποστηρίζουν ότι το υπέρτατο αγαθό είναι η εσωτερική δύναμη του σοφού, ο οποίος έχει συνειδητοποιήσει ότι με την έλλογη νόησή του μπορεί να συλλάβει τη θεία βούληση –η οποία ουσιαστικά αποτελεί έκφραση του παγκόσμιου νόμου– και ότι με την πράξη του μπορεί να γίνει εκφραστής της. Κάθε αντίθετο προς αυτές τις καταστάσεις είναι αδιάφορο.

Στην τάξη του αγαθού τοποθετούν τις αρετές της σωφροσύνης, του θάρρους, της σοφίας και της δικαιοσύνης, οι οποίες αναχαιτίζουν τα πάθη της ψυχής και επιτρέπουν στον σοφό να οδηγείται στο πλήρωμα της λογικής ζωής. Το ηθικό ιδανικό τους λοιπόν προϋποθέτει την υπέρβαση της καθημερινής συμβατικότητας και την ανακάλυψη των βαθύτατων πνευματικών πυρήνων της ύπαρξης, των παραγόντων δηλαδή που συνδέουν τον άνθρωπο με τη λογική του σύμπαντος.

Επιπλέον θα σημειώναμε ότι η ηθική φιλοσοφία των Στωϊκών:

α) Θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ένας μετριοπαθής συνδυασμός της εμπειρικής προσέγγισης με τις μεταφυσικές θεμελιώσεις. Αναφέρεται στο συγκεκριμένο, αλλά προϋποθέτει και αρχές που το υπερβαίνουν. Προτείνει λύσεις για τα άμεσα και τα απτά ζητήματα της καθημερινής ζωής, ενώ προσφέρει δυνατότητες και για αναγωγές προς το θείον, το οποίο εκλαμβάνεται ως πηγή των ανώτατων και έσχατων ηθικών κανονικοτήτων που παρεμβαίνουν ρυθμιστικά σε όλα τα επιμέρους ζητήματα. Δεν εγκλωβίζει λοιπόν το ζήτημα του πράττειν σ’ ένα μεταφυσικό ιδεαλισμό, αλλά του προσδίδει και χαρακτήρα επίκαιρου.

β) Τοποθετεί την έρευνα περί της ποιότητας της προσωπικής συμπεριφοράς σε περιοχές από τις οποίες απουσιάζει η άμεση πολιτική προοπτική. Η αναφορά της γίνεται σε θέματα πρωτογενώς ανθρωπολογικά και ατομικής πράξης, τα οποία σ’ ένα δεύτερο επίπεδο σχετίζονται σε περιορισμένη κλίμακα με προτάσεις ενεργούς παρουσίας σε προοπτική κοινωνικών δραστηριοτήτων και θεμελίωσης πολιτικών θεσμών.
Έτσι, καθίσταται προφανές ότι οι ηθικές προτάσεις των Στωικών, όσο και αν βελτιώνουν ποιοτικά το άτομο και τις διαπροσωπικές σχέσεις, δεν έχουν δυνατότητες καίριας, ουσιαστικής και δομικής, κοινωνικής και πολιτικής παρέμβασης. Εξάλλου, στην εποχή που διατυπώνονται έχουν ατονίσει οι πολιτικές θεσμικές δραστηριότητες.

γ) Στηρίζεται ιδιαίτερα στο ορθολογικό στοιχείο και περιορίζει την παρέμβαση των συναισθηματικών εξάρσεων. Είναι μια ηθική που κατασκευάζεται μέσα από λογικές αντιστοιχίες και επιλογές που ορίζει η ανθρώπινη σκέψη. Βέβαια δεν πρόκειται για μια απρόσωπη ηθική, αλλά για ένα θεωρητικό μόρφωμα που οικοδομεί εν προσώποις ένα ολόπλευρο και συνεκτικό καθηκοντολογικό σύστημα, στο πλαίσιο του οποίου αποφεύγεται τόσο ο ακραίος ασκητισμός όσο και η έξαρση των υλιστικών τάσεων. Θα λέγαμε οτι μια ηθική της μετριοπάθειας, η οποία όμως συγχρόνως ωριμάζει το άτομο και το καθιστά αύταρκες, απέναντι στις προκλήσεις που συναντά.

Ο στωϊκός είναι το νηφάλιο, αυτοελεγχόμενο και αυτορρυθμιζόμενο πρόσωπο που, εκτός των άλλων, προσδίδει ουσιώδες νόημα και στη σχέση του με το κοινωνικό περιβάλλον του, από το οποίο δεν παρασύρεται σε αποκλίσεις αναφορικά με τις κανονικότητες του ορθού λόγου. Και σημειωτέον ότι οι εν λόγω κανονικότητες ενέχουν οντολογικό πυρήνα, είναι εγγενή ανθρωπολογικά στοιχεία.