Γαλάτες

[Aiolos]

ΓΑΛΑΤΕΣ

Οι Γαλάτες υπήρξαν ο σημαντικότερος αρχαίος λαός της Ευρώπης μετά τους Έλληνες και τους Ρωμαίους. Η θαυμαστική εξάπλωσή τους ορίζεται από περιοχές ή λαούς που φέρουν το όνομά τους στα τέσσερα ακραία γεωγραφικά σημεία της μέγιστης επέκτασής τους: στα βορειοανατολικά, η σύγχρονη Γαλλία (Galicja, «Γαλατία»), διαμοιρασμένη μεταξύ Πολωνίας και Ουκρανίας. Στα νοτιοανατολικά, η γνωστή αρχαία Γαλατία περί την τουρκική πρωτεύουσα Άγκυρα. Στα νοτιοδυτικά, η σύγχρονη Πορτογαλία (Πορτο-γαλατία) και η ισπανική Γαλικία. Τέλος, στα βορειοδυτικά, οι μεσαιωνικές πηγές αναφέρουν τους Γαλάτες (Βρετανούς του παλαιού βασιλείου Στράθκλαϊντ) ως ένα από τα τέσσερα έθνη της Αλμπαν (Σκωτία). Περί το 200 π.Χ., οι Γαλάτες - Κέλτες αριθμούσαν άνω των 10.000.000 ατόμων, αποτελώντας έναν από τους πολυπληθέστερους λαούς του κόσμου. Ο Γαλάτης μπορούσε να είναι ικανότατος έμπορος, μεταλλουργός, δρυίδης ή τεχνίτης και ταυτόχρονα ένας άγριος, θηριώδης, ακαταμάχητος και ακατάβλητος πολεμιστής, ένας μισθοφόρος, επιδρομέας ή πειρατής που αποκτούσε με το ξίφος ό,τι ποθούσε. Αυτός είναι ο Κέλτης όλων των εποχών της τρισχιλιετούς Ιστορίας του.
Οι δρυίδες, λόγιοι και ιερείς των Γαλατών, είχαν καθιερώσει την ιερή απαγόρευση του λαού τους. Η φιλοσοφία, οι μύθοι, η Ιστορία, το Δίκαιο, η γενεαλογία και οι επιστημονικές γνώσεις των Κελτών δεν καταγράφηκαν ποτέ. Πέρασαν ως προφορική παράδοση, από στόμα σε στόμα, από γενεά σε γενεά, έως ότου το μεγαλύτερο μέρος τους χάθηκε κατά την Χριστιανική περίοδο. Γι' αυτούς τους λόγους, οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι θεωρούσαν τους Κέλτες αναλφάβητους βαρβάρους, κάτι το οποίο δεν ισχύει. Ο Καίσαρ αναφέρει ότι ο απλός λαός χρησιμοποιούσε για τις καθημερινές εμπορικές ιδιωτικές κ.ά. ανάγκες του το ελληνικό αλφάβητο. Η εν λόγω απαγόρευση των δρυίδων είναι η βασική αιτία της δυσκολίας να ανασυντεθεί η Ιστορία των Γαλατών. Οι αποσπασματικές αναφορές των αρχαίων συγγραφέων δεν είναι αρκετές και, παρά το γεγονός ότι η αρχαιολογία, η γλωσσολογία, η γενετική και άλλες επιστήμες κάλυψαν αρκετά κενά, είναι σίγουρο ότι ένα μεγάλο μέρος της συναρπαστικής (με βεβαιότητα) γαλατικής Ιστορίας θα μείνει για πάντα άγνωστο στον σύγχρονο κόσμο.

Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΓΑΛΑΤΩΝ

Οι Γαλάτες ή Κέλτες αναφέρονται για πρώτη φορά από τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς του 6ου και του 5ου αιώνα π.Χ. ως «Κελτοί». Αργότερα, ο Πολύβιος προτιμούσε το εθνωνύμιο «Γαλάτες» το οποίο είχε επικρατήσει κατά την εποχή του. Αντίστοιχα, οι Ρωμαίοι συγγραφείς αναφέρονταν στον ίδιο λαό ως Celtae (Κέλτες) Galli (Γάλλοι) και Galatae (Γαλάτες). Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης θεωρούσε τα εθνικά «Κέλτες» και «Γαλάτες» συνώνυμα, όπως και οι συγγραφείς Στράβων και Παυσανίας. Το ίδιο υπονοεί και ο μεγάλος Ρωμαίος στρατηγός και συγγραφέας Ιούλιος Καίσαρ, ο οποίος ενδεχομένως μελέτησε τους Γαλάτες περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον. Σήμερα, είναι γενικά αποδεκτό ότι τα προαναφερόμενα εθνωνύμια είναι συνώνυμα, προερχόμενα από μια αρχική ρίζα Cel-/Cal-/Gal-. Φαίνεται ότι αποτελούν την απόδοση ενός κοινού αρχικού εθνωνυμίου σε δύο διαφορετικές κελτικές διαλέκτους. Ο Τίμαιος και ο Πολύβιος αποκαλούσαν Γαλάτες ειδικά τους κελτικούς πληθυσμούς του άνω ρου του Δούναβη και τους εποίκους τους στη Βόρεια Ιταλία και τη Μ. Ασία, οπότε μπορεί να θεωρηθεί ότι το εθνικό «Γαλάτες» προέρχεται ειδικά από τη δουναβική κελτική διάλεκτο, τη γλώσσα των αρχικών φορέων του πολιτισμού Χάλστατ (Halstatt). Από την άλλη πλευρά, ο Διόδωρος ονόμαζε Κελτούς ειδικά τους λαούς βορείως της Μασσαλίας, μεταξύ Πυρηναίων και Άλπεων, ενώ απέδιδε το εθνωνύμιο «Γαλάτες» στα άλλα κελτικά φύλα, από τον Ατλαντικό έως τη Σκυθία (σημ. Ουκρανία). Ο Καίσαρ ανέφερε ότι οι σύγχρονοί του Γαλάτες αυτοαποκαλούντο «Κέλτες». Φαίνεται ότι η ονομασία «Κέλτες» πηγάζει από την κελτική διάλεκτο μεταξύ Πυρηναίων και Άλπεων και, λόγω της παλαιότητάς της συγκριτικά με τον εθνικό όρο «Γαλάτες», προέρχεται ενδεχομένως από τον αρχαιότερο του Χάλστατ πολιτισμό των «Πεδίων των Τεφροδόχων Υδρίων» (Urnfields).[...]

ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΓΑΛΑΤΩΝ

Υπάρχουν αρκετές θεωρίες σχετικά με τις πολιτισμικές καταβολές και την εθνογένεση των Γαλατών. Σήμερα, δύο είναι οι επικρατέστερες: η άποψη που ταυτίζει την εμφάνισή τους με την γένεση και την επέκταση των πολιτισμών Urnfield και Χάλστατ, και η θεωρία η οποία υποστηρίζει ότι η γλώσσα και ο πολιτισμός των Κελτών προέρχονται από τη Νεολιθική Περίοδο.
[...] Η παλαιότερη θεωρία σχετικά με τη γαλατική εθνογένεση τη συνδέει με το σύνολο ή (σύμφωνα με μια παραλλαγή αυτής της άποψης) με τη νότια περιοχή του πολιτισμικού συμπλέγματος Urnfield (13ος - 8ος αιώνας π.Χ.). Ο πολιτισμός Urnfield έχει χαρακτηρισθεί πρωτοκελτικός, επειδή τα κλασικά χαρακτηριστικά της κελτικής-γαλατικής ενότητας δεν διαμορφώθηκαν οριστικά κατά τη διάρκειά του. Οι Πρωτοκέλτες των Urnfield ήταν κυρίως γεωργοί, μέλη μικρών κοινοτήτων, επιδέξιοι στην κατασκευή εργαλείων, όπλων, κοσμημάτων κ.ά. από ορείχαλκο και αργότερα («Ύστερη φάση Urnfield») από σίδηρο. Κατασκεύαζαν φρούρια σε κορυφές λόφων και αποτέφρωναν τους νεκρούς τους. Τοποθετούσαν την στάχτη και τα κόκκαλα σε ειδικές υδρίες τις οποίες έθαβαν με προσωπικά αντικείμενα, σε ειδικά πεδία (νεκροταφεία). Από αυτή την ταφική πρακτική έλαβε την αρχαιολογική ονομασία του (Urnfield) ο πολιτισμός τους. Κοιτίδα του υπήρξε η παραδουνάβια περιοχή βορείως των Άλπεων.
[...] Οι αρχικοί φορείς του είχαν ανθρωπολογικά χαρακτηριστικά αλπικού τύπου ή τύπου Μπ. Μπήκερ (B. Beaker Folk) (βραχυκεφαλία, πλατυπροσωπία κ.ά.). Στην πορεία τους αφομοίωναν πληθυσμούς αλπικού, νορδικού (Βορείου) κ.ά. τύπων, με νεολιθικό πολιτισμικό επίπεδο.
Ο νέος πολιτισμός ονομάσθηκε Χάλστατ (7ος - 6ος αιώνες π.Χ.) από το ομώνυμο αυστριακό χωριό όπου ανασκάφηκε ένα νεκροταφείο με εντυπωσιακά ευρήματά τους. Εξίσου σημαντικά είναι τα μεταλλικά ευρήματα που αποκαλύφθηκαν στην Τσεχία, τη νότια Γερμανία και τη βορειοανατολική Γαλλία σε χαρακτηριστικούς θαλαμωτούς τάφους τύπου Χάλστατ. Περιλαμβάνουν άμαξες με τέσσερις τροχούς, ιπποσκευές, ζυγούς, όπλα, κοσμήματα κ.ά. Οι τάφοι ανήκαν σε ευγενείς από ισχυρά γένη με απεριόριστο πλούτο και πολιτική δύναμη, οι οποίοι αγόραζαν ελληνικά και ετρουσκικά προϊόντα μεταλλοτεχνίας, κεραμικής, κτλ. Οι περισσότεροι μελετητές θεωρούν τον πολιτισμό Χάλστατ κελτικό, με φορείς Κέλτες, Παννονούς και Ιλλυριούς. Μια μερίδα ερευνητών υποστηρίζει ότι επρόκειτο για πρωτοϊλλυρικό πολιτισμό που υιοθετήθηκε ραγδαία από τους Κέλτες. Η κοιτίδα, όμως, του πολιτισμού βρίσκεται σε περιοχή τοπωνυμίων κελτικής προέλευσης. Τα τοπωνύμια Χάλστατ, Χάλαϊγκ (του γειτονικού χωριού) κ.ά. είναι κελτικά, προερχόμενα από τη λέξη για το αλάτι. Το τελευταίο στοιχείο, όπως και η ύπαρξη ορυχείων αλατιού στα γειτονικά όρη Σάλτσμπουργκ, δείχνουν ότι το εμπόριο αυτού του προϊόντος υπήρξε βασικός παράγοντας της γένεσης του πολιτισμού Χάλστατ. Άλλος παράγοντας ήταν η εγκατάσταση μιας φυλής νομάδων της ευρασιατικής στέπας στην περιοχή Ουγγαρίας-Αυστρίας περί το 700 π.Χ. Μερικοί ιστορικοί θεωρούν ότι επρόκειτο για Κιμμέριους πρόσφυγες, καταδιωγμένους από τους Σκύθες εισβολείς που κατέκτησαν τη χώρα τους - τη σημερινή Ουκρανία - εξοντώνοντας ένα σημαντικό μέρος τους (Ηρόδοτος). Η πλειοψηφία των Κιμμερίων κινήθηκε προς τη Μ. Ασία αλλά ένας κλάδος τους κατέφυγε στην Κεντρική Ευρώπη.
[...] Αν η διαμόρφωση των χαρακτηριστικών κελτικής-γαλατικής ενότητας δεν ολοκληρώθηκε με τον πολιτισμό Χάλστατ, αυτό επιτεύχθηκε ασφαλώς με την εμφάνιση του πολιτισμού Λα Τεν (La Tene, 5ος αι. π.Χ. - 1ος αι. μ.Χ.) ο οποίος έλαβε την ονομασία του από την ελβετική τοποθεσία που ανασκάφηκαν πάμπολλα κτερίσματά του, κυρίως μεταλλικά. Βασικό χαρακτηριστικά του είναι η χρήση των περίφημων επιμήκων σιδηρών ξιφών, τα νέα ταφικά έθιμα, η αντικατάσταση του τετράτροχου άρματος τύπου Χάλστατ από τα νέα δίτροχα πολεμικά άρματα, οι νέοι τύποι πόρπης και η κατασκευή αγγείων για κρασί από τοπικά εργαστήρια αντί τις εισαγωγής τους από τον μεσογειακό κόσμο. Στη μεταλλοτεχνία ξεχωρίζουν οι ορειχάλκινες ανθρωπόμορφες πόρπες. Ο πολιτισμός Λα Τεν περιοριζόταν αρχικά στις περιοχές της Ελβετίας, της Ρηνανίας και της γαλλικής Καμπανίας αλλά από τον 4ο αιώνα π.Χ. η επέκτασή του υπήρξε ραγδαία.

[Aiolos]

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΜΑΣΣΑΛΙΑΣ

Κατά τους 8ο-6ο αιώνες π.Χ., οι Έλληνες θαλασσοπόροι εγκαταστάθηκαν ως άποικοι στις περισσότερες ακτές της Μεσογείου. Στην ακτή της δυτικής Λιγυρίας (σημ. Προβηγκίας) συνάντησαν για πρώτη φορά τους Γαλάτες, τουλάχιστον μετά τη μυκηναϊκή εποχή. Τα αρχαιολογικά τεκμήρια δείχνουν ότι οι πρώτοι Έλληνες που ήλθαν σε επαφή με τους Πρωτογαλάτες του πολιτισμού Urnfield ήταν οι Μυκηναίοι, στις περιοχές των ανατολικών Άλπεων και της δυτικής Μεσογείου. Όταν οι μεταγενέστεροι Έλληνες αποβιβάσθηκαν στην Προβηγκία ως έμποροι (8ος αιώνας π.Χ.), στην περιοχή κατοικούσαν οι Λίγυρες, λαός με απαρχές στη Νεολιθική Εποχή ο οποίος είχε υιοθετήσει τον πολιτισμό Urnfield. Σήμερα, αρκετοί θεωρούν ότι οι Λίγυρες εγκατέλειψαν την αρχική άγνωστη γλώσσα τους, υιοθετώντας μια Urnfield - κελτική διάλεκτο (βλ. 8ο κεφάλαιο). Οι πρώτοι Έλληνες άποικοι (Ρόδιοι και Φωκαείς) ίδρυσαν την εμπορική πολίχνη Ηράκλεια - ή «Μαστράβαλα» σύμφωνα με μια άλλη εκτίμηση - στη σύγχρονη τοποθεσία του Αγίου Βλασίου (Santa Blaise). Η Ηράκλεια - Μαστράβαλα παρήκμασε λόγω των προσχώσεων του ποταμού Ροδανού που αχρήστευσαν το λιμάνι της. Σύντομα επισκιάσθηκε από τη νεώτερη αποικία Μασσαλία, η οποία ιδρύθηκε από τους Ίωνες της μικρασιατικής Φώκαιας σε καλύτερη θέση, περί το 600 π.Χ.
Η ίδρυση της Μασσαλίας αποτέλεσε σημαντικότατο γεγονός για την ιστορία των Γαλατών, επηρεάζοντας έντονα την εθνογένεση, τον πολιτισμό και την εξέλιξή τους μέσω των εμπορικών και άλλων σχέσεων. Το μασσαλιώτικο εμπορικό δίκτυο χρησιμοποιούσε μεγάλους ποταμούς της Γαλλίας (Ροδανό, Λίγηρα, Γαρούνα, Σηκουάνα κ.ά.), με κατάληξη τη Βόρεια Θάλασσα και τη Βρετανία. Περίφημος είναι ο λακωνικός κρατήρας που ανασκάφηκε στο Βις (Vix) της βόρειας Γαλλίας, έργο που απέστειλαν εκεί Μασσαλιώτες έμποροι για λογαριασμό της τοπικής βασιλικής οικογένειας. Πάμπολλα ελληνικά στοιχεία διαχύθηκαν στον γαλατικό πολιτισμό, από την καθημερινή ζωή έως την καλλιτεχνική έκφραση. Η Μασσαλία «εξήγε» στους Γαλάτες τον δικό της ιωνικό πολιτισμό καθώς και τον πολιτισμό και την τεχνολογία της κυρίως Ελλάδος και των ελληνικών αποικιών στην Ιταλία. Η πόλη εξελίχθηκε σύντομα στο εμπορικό λιμάνι του μεγαλύτερου μέρους του γαλατικού κόσμου. Οι Κέλτες διοχέτευαν τα προϊόντα τους στη Μασσαλία τα οποία τα μεταπωλούσε στις αγορές ολόκληρης της Μεσογείου. Τα μεσογειακά είδη ακολουθούσαν αντίστροφη πορεία, καταλήγοντας στους Γαλάτες πελάτες. Η Μασσαλία αποτέλεσε την εμπορική και πολιτισμική «πύλη» των Κελτών προς το νότο. Μια από τις σημαντικότερες προσφορές της στον γαλατικό κόσμο ήταν το ελληνικό αλφάβητο, το οποίο διαδόθηκε έως τη Βρετανία.
Ο Γαλατο-Ρωμαίος ιστορικός Πομπήιος Τρώγος διέσωσε τον ιδρυτικό θρύλο της Μασσαλίας. Φωκαείς θαλασσοπόροι άποικοι ξεκίνησαν από τη Μικρά Ασία με αρχηγό τον Πρώτη. Μετά από μακρύ ταξίδι, έφθασαν αρχικά στις εκβολές του Τίβερη, στο επίνειο της Ρώμης. Η τελευταία υπαγόταν στους Ετρούσκους, έχοντας ιδρυθεί ως πραγματική πόλη-κράτος (urbs) λίγα χρόνια νωρίτερα (616 π.Χ.) από τον Ταρκύνιο τον Πρεσβύτερο, για τον οποίο η αρχαία παράδοση αναφέρει ότι ήταν γιος ενός Κορινθίου Βακχιάδη φυγάδα, του Δημάρατου. Οι Έλληνες αποτελούσαν ήδη αξιόλογο ποσοστό του πληθυσμού της ετρουσκικής Ρώμης (Aruma), γι' αυτό τον λόγο η πόλη έδειξε φιλικές διαθέσεις στους Φωκαείς. Οι τελευταίοι έπλευσαν από τη Ρώμη προς τη σημερινή γαλλική μεσογειακή ακτή, όπου αποβιβάσθηκαν στη χώρα του Νάννου, βασιλέα των Σεγοβρίγων Λιγύρων , ακριβώς την ημέρα που η κόρη του, Γύπτις, θα επέλεγε σύζυγο. Σύμφωνα με το τοπικό έθιμο, η πριγκίπισσα θα έκανε την επιλογή της κατά τη διάρκεια ενός συμποσίου στο οποίο είχαν προσκληθεί όλοι οι γόνοι της τοπικής αριστοκρατίας. Ο Νάννος κάλεσε στο συμπόσιο τον Πρώτη και τους άνδρες του χωρίς να υπολογίσει τις συνέπειες. Ο βασιλέας έδωσε ένα κύπελλο με νερό στην κόρη του, ζητώντας της να το προσφέρει στον άνδρα που ήθελε ως σύζυγό της. Η Γύπτις προσπέρασε αδιάφορα τους Λίγυρες μνηστήρες και προσέφερε το κύπελλο στον Πρώτη. Ο Νάννος έκανε γαμβρό του τον Φωκαέα, και του προσέφερε ένα μέρος της χώρας του για την ίδρυση της ελληνικής αποικίας, της Μασσαλίας. Πίσω από τη ρομαντική αφήγηση του Τρώγου, κρύβεται η ιστορική πραγματικότητα. Φαίνεται ότι επήλθε κάποια συμφωνία ανάμεσα στους Έλληνες και τους Λίγυρες για παραχώρηση εδαφών, η οποία επισφραγίσθηκε με τον γάμο του Φωκαέα οικιστή με την κόρη του βασιλέα. Αμφότεροι ωφελούντο. Οι Έλληνες βρήκαν έδαφος για εγκατάσταση, ενώ οι Σεγόβριγες απέκτησαν έναν στρατιωτικά ισχυρό σύμμαχο για τους πολέμους τους με τις γειτονικές φυλές.
Με την πάροδο του χρόνου, ο αρχικός οικισμός της Μασσαλίας γιγαντωνόταν αφαιρώντας όλο και περισσότερα εδάφη από τους Σεγόβριγες και απειλώντας πλέον την ύπαρξή τους. Ο διάδοχος του Νάννου, Κομανός, θέλησε να ανατρέψει την κατάσταση. Οι Μασσαλιώτες δεν εμπιστεύονταν τους Λίγυρες και τους επέτρεπαν να εισέρχονται στην πόλη μόνο αφού αφοπλίζονταν στις πύλες της. Ο Κομανός σκέφθηκε να κατακτήσει την πόλη με προδοσία, κατά τη μεγάλη ελληνική εορτή των Ανθεστηρίων. Σύμφωνα με το σχέδιό του - παραλλαγή του ομηρικού επεισοδίου του Δουρείου Ίππου - μια ομάδα οπλισμένων Λιγύρων θα κρυβόταν κάτω από τις φυλλωσιές των αρμάτων της εορταστικής παρέλασης που θα εισερχόταν στην πόλη και θα περίμενε να νυχτώσει. Τότε θα άνοιγε τις πύλες της Μασσαλίας προκειμένου να εισβάλλει σε αυτήν ο σεγοβριγικός στρατός που θα περίμενε κρυμμένος στα γειτονικά υψώματα. Για καλή τύχη των Ελλήνων, μια γυναίκα των γηγενών αποκάλυψε στον Μασσαλιώτης εραστή της το σχέδιό τους και αυτός ενημέρωσε αμέσως τις Αρχές. Την ημέρα των Ανθεστηρίων, οι Έλληνες ήταν προετοιμασμένοι. Επιτέθηκαν πρώτοι στους Λίγυρες και σκότωσαν τον Κομανό μαζί με 7.000 άνδρες του, σχεδόν το σύνολο των μαχίμων του.

[Aiolos]

Η ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΜΑΣΣΑΛΙΑΣ ΚΑΙ Η ΡΩΜΑΪΚΗ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΒΗΓΚΙΑΣ

Μετά την απόπειρα του Κομανού, η στάση των Μασσαλιωτών άλλαξε. Η κοινωνία τους έγινε κλειστή, στιβαρή και προσέλαβε στρατιωτικό χαρακτήρα. Οι Έλληνες έμποροι και ναυτικοί έφθαναν στον Λακυδόνα, το λιμάνι της Μασσαλίας, παρατηρούσαν ότι οι πολίτες ήταν μονίμως αγέλαστοι, σοβαροί και αυστηροί. Ο μικρός στρατός τους ισχυροποιήθηκε χάρη στα συνεχή γυμνάσια και το ναυτικό τους εξελίχθηκε σε ένα από τα καλύτερα της Μεσογείου. Η ανάπτυξη της Μασσαλίας υπήρξε ραγδαία. Η πόλη μετέτρεψε τους γειτονικούς λιγυρικούς πληθυσμούς σε υποτελείς της, ενώ προσάρτησε στο κράτος της και τη γειτονική ελληνική Ηράκλεια-Μαστράβαλα (περί το 520 π.Χ.). Ίδρυσε πολλές δικές της αποικίες, «διοχετεύοντας» σε αυτές τους νέους Φωκαείς και άλλους Έλληνες αποίκους οι οποίοι έφθαναν στο λιμάνι της. Φημισμένες σύγχρονες γαλλικές και ισπανικές πόλεις ιδρύθηκαν ως μασσαλιώτικες ή φωκαϊκές αποικίες: η Νις (αρχ. Νίκαια), η Αντίμπ (αρχ. Αντίπολη), η Αρλ (Θηλίνη), η Αβινιόν (Αυενιών), η Αγκντ (Τύχη Αγαθή), το Μονακό (Μονοίκου Ηρακλέους Λιμήν), το Σαιν Τροπέ (Αθηνόπολις), Οι Κάννες, και στην Ισπανία η Βαρκελώνη (Καλλίπολις), το Αλικάντε (Άκρα Λευκή) και πιθανώς η Βαλένθια και το Έλτσε (Ιλικιάς ή Ελίκη;). Άλλες σημαντικές ελληνικές αποικίες υπήρξαν ο Ταυρόεις, το Εμπορείο, η Ρόδη και το Ημεροσκοπείο. Οι Μασσαλιώτες απέκρουσαν τις θαλάσσιες επιθέσεις των Λιγύρων πειρατών, των Ετρούσκων και των Καρχηδονίων, κερδίζοντας πολλές νίκες. Η ναυτική ισχύς της Μασσαλίας υπήρξε τόση, ώστε περιόρισε το πανίσχυρο καρχηδονιακό ναυτικό στη θαλάσσια περιοχή νοτίως των Βαλεαρίδων Νήσων και έθεσε υπό τον έλεγχό της ολόκληρη την ακτή από το Αλικάντε έως τη Γερμανία. Το μασσαλιώτικο κράτος περιλάμβανε το σύνολο των περίπου 100.000 Ελλήνων της απώτατης Δύσης, είχε υπό τον άμεσο έλεγχό του μια έκταση 3-4.000 τετ. χλμ. (όση κατείχε το κλασσικό αθηναϊκό κράτος μαζί με τα νησιά Ίμβρο, Λήμνο και Σκύρο), ενώ η πολιτική επιρροή του εκτεινόταν σε άλλα 8-9.000 τετ. χλμ. εδαφών των ιθαγενών. Το άστυ της κλασσικής Μασσαλίας (5ος - 4ος αι. π.Χ.) είχε πληθυσμό 40.000 - 50.000 κατοίκων, περίπου ίσο με αυτόν των σύγχρονών του πολεοδομικών ενοτήτων Αθήνας - Πειραιά και Κορίνθου - Λεχαίου. Ο μασσαλιώτικος στρατός αποτελείτο από Έλληνες οπλίτες και Γαλατο-Λίγυρες ελαφρά οπλισμένους υποτελείς και μισθοφόρους. Οι Ρωμαίοι απένειμαν στο μασσαλιώτικο ιππικό τα εύσημα για την προσφορά του σε αυτούς κατά τον Β' Καρχηδονιακό Πόλεμο, στην Προβηγκία. Το ισχυρό ναυτικό της Μασσαλίας αποτελείτο αρχικά από πεντηκοντόρους και διήρεις και από τον 5ο αιώνα από τριήρεις - ενδεχομένως κατά την Ελληνιστική Περίοδο και από πεντήρεις. Η Μασσαλία διατηρούσε σημαντική βιομηχανία παραγωγής όπλων (λόγω της στρατικοποίησής της), αρκετά από τα οποία εξήγε στους Γαλάτες συμμάχους της.
Δυστυχώς για τη Μασσαλία, η Ιστορία της καταγράφηκε από Λατίνους συγγραφείς. Η πόλη ήταν μακρινή για τους μητροπολιτικούς Έλληνες. Έτσι, οι ρωμαιοκεντρικοί και υπερπατριώτες Λατίνοι συγγραφείς (αλλά και ο Πολύβιος), αγνόησαν σημαντικά την ιστορία της πόλης ή μείωσαν σε άλλες περιπτώσεις τη συνεισφορά της στις ρωμαϊκές πολεμικές επιτυχίες.

Επόμενο θέμα: Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ (387/6 π.Χ)