Η ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ
Δημοσιεύτηκε: Τετ 25 Μαρ 2009, 00:43
Η διαδικασία συγκρότησης της νεοελληνικής ταυτότητος των κατοίκων της νεώτερης Ελλάδος, η οποία άρχισε να διαφαίνεται από το δεύτερο μισό του 18ου αιώνος, κατέληξε στην οριστική διαμόρφωσή της στο δεύτερο μισό του 19ου. Η αρχή έγινε από τους εκπροσώπους του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Γεγονός είναι, βέβαια, πως οι αρχές του Διαφωτισμού διέπουν τον λόγο των περισσοτέρων Ελλήνων διανοουμένων κατά τον 18ο και των πρώτων δεκαετιών του 19ου. Το κίνημα του Ορθού Λόγου, όπως ονομάστηκε ο Διαφωτισμός, έστρεφε το ενδιαφέρον του στην Αρχαιότητα. Ήταν μια καλή ευκαιρία, λοιπόν, για τους Έλληνες λογίους, να αναπτύξουν το αίτημα για την δημιουργία ενός ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους, στηριζόμενοι ακριβώς στην απευθείας καταγωγή των πληθυσμών που κατοικούσαν στον Ελλαδικό χώρο, από τους Αρχαίους Έλληνες. Αργότερα, βεβαίως, μετα την επιτυχή έκβαση της Ελληνικής Επαναστάσεως, τέθηκε το θέμα της Ιστορικής συνέχειας του Ελληνισμού κατά τους χρόνους του Μεσαίωνος. Αυτό όμως θα εξετασθεί σε άλλη ενότητα.
Σε πρώτη φάση, λοιπόν, εμφανίζεται η τάση επιστροφής στην κλασσική αρχαιότητα. Αδιαμφισβήτητο γεγονός, φυσικά, είναι ότι, η στροφή αυτή επεβλήθη από την έμφυτη ροπή του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού προς αυτήν και συνακόλουθα από την Νεοελληνική έκφρασή του, με κυριότερο εκπρόσωπο, βέβαια, τον Αδαμάντιο Κοραή. Η ανάγνωση των κειμένων της Αρχαιοελληνικής Γραματείας, φέρνει στο προσκήνιο την πίστη στα Δημοκρατικά Ιδεώδη, την ελευθερία του Λόγου, όπως, επίσης, ενθαρρύνει το κριτικό πνεύμα. Για να γίνει, όμως, το παραπάνω κατανοητό, θα κάνουμε μια αναφορά στην διαχείριση της επαναστατικής ιδεολογίας κατά τα πρώτα χρόνια του Αγώνα για την Εθνική Ανεξαρτησία. Συγκεκριμένα, η Ελληνική Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, η οποία συνοδεύει τον πρώτο συνταγματικό καταστατικό χάρτη του υπό ίδρυση νέου κράτους, εμφορείται εξ΄ολοκλήρου από τις ιδέες του Διαφωτισμού. Το αποτέλεσμα, εξάλλου, της πρώτης Εθνοσυνέλευσης, η οποία έλαβε χώρα στην Επίδαυρο το 1822, αποτελέσε τον οδηγό για τους επαναστατημένους ραγιάδες σε όλη την διάρκεια της Επανάστασης. Η εν λόγω διακήρυξη είναι ένα άκρως Φιλελεύθερο κείμενο, το οποίο πληροί στο ακέραιο την απαίτηση για την δημιουργία ενός σύγχρονου, με δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης, κράτους.
Όσον αφορά, τώρα, τους κατοίκους της Ηπειρωτικής, αλλά και της Νησιωτικής Ελλάδος, οι ίδιοι αρχίζουν να ανακαλύπτουν πως είναι φορείς ενός μακρινού μα ενδόξου πολιτισμού, ο οποίος άνθισε στα μέρη τους και έδωσε τα φώτα του στην Ευρώπη, οδηγώντας την στην έξοδο από το τούνελ του Μεσαίωνος. Εξάλλου, όλα αυτά τα ερείπια, θαυμαστά λείψανα ενός μεγάλου αρχαίου πολιτισμού, υπήρχαν εκεί για να θυμίζουν σε καθημερινή βάση τα επιτεύγματα των προγόνων. Ο ταπεινωμένος ως τότε ραγιάς διαπίστωνε ότι, Εκείνοι αποτελούσαν τους προγόνους του. Ναι, ήταν αλήθεια πως ανήκε στην ίδια φυλή με τους Αντρειωμένους Έλληνες της εποχής του Λεωνίδα, του Θεμιστοκλή, του Περικλή, του Αλεξάνδρου και πολλών άλλων επιφανών ανδρών. Αρχίζει, έτσι, να βαφτίζει τα παιδιά του δίνοντάς τους αρχαιοελληνικά ονόματα. Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, το γεγονός ότι οι νησιώτες έδιναν στα πλοία τους ονόματα αρχαίων ηρώων και θεών. Σε κάποιους, βέβαια, από τους κατακτητές, άρχισαν να μπαίνουν υποψίες για αυτή την αλλαγή στάσης. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Αλή Πασά: " Εσείς οι Έλληνες, μπρε, κάτι μεγάλο έχετε στο κεφάλι σας. Δεν βαφτίζετε πια τα παιδιά σας Γιάννη, Πέτρο, Κώστα, παρά Λεωνίδα, Θεμιστοκλή, Αριστείδη. Σίγουρα κάτι μαγειρεύετε!" Οι Νεοέλληνες, όμως, αδιαφόρησαν. Όπως αδιαφόρησαν και για τις αντιρρήσεις που εξέφραζε μια μερίδα του κλήρου που ήταν αντίθετη με την συγκεκριμένη ονοματοθεσία.
Το αίτημα για την παιδεία, επίσης, γινόνταν περισσότερο από ποτέ επιτακτικό. Σε αυτό συνέβαλλε αποφασιστικά και ο Ελληνισμός της διασποράς, που εκτείνονταν από την Οδησσό μέχρι το Λονδίνο και από την Αλεξάνδρεια έως την Βιέννη. Οι Ελληνικές παροικίες, έτσι, μετατράπηκαν σε εργαστήρια παιδείας και ελευθερίας του νέου Ελληνισμού. Το ίδιο αίτημα συνάγεται και από τα λεγόμενα του Κοραή, ο οποίος πίστευε ότι, η αφύπνιση των Ελλήνων περνάει μέσα από την παιδεία. Το ίδιο και η ελευθερία, και αυτό έπρεπε να γίνει σε όλους συνείδηση. Σχεδόν ταυτόσημη ήταν και η πεποίθηση του Ρήγα, ο οποίος, μάλιστα, σχεδίαζε την ένταξή της στο ελεύθερο κράτος που θα ιδρύονταν την επαύριο της επιτυχούς έκβασης της εθνικής εξέγερσης.
Η υιοθέτηση, όμως, της αρχαιοελληνικής καταγωγής πριμοδοτούσε την στοιχειοθέτηση της εθνικής ταυτότητος στην βάση της Αρχής των Εθνικοτήτων, σύμφωνα με την οποία η αξίωση πολιτικής αυτοδιάθεσης από τους πληθυσμούς κάποιας περιοχής, προϋποθέτει την ύπαρξη έθνους από τους ιδίους. Την έννοια του έθνους στοιχειοθετεί η κοινή καταγωγή, εφόσον αυτή αποδεικνύεται. Εδώ συνηγορούσαν η κοινή καταγωγή, η κοινή παράδοση, το λαμπρό κοινό παρελθόν, η ίδια θρησκεία καθώς και η ίδια γλώσσα, η οποία ωμιλείτο σε τούτη την νοτιοανατολική γωνιά της Ευρώπης συνεχώς επί δυόμιση χιλιάδες χρόνια, τουλάχιστον. Κατά συνέπεια ο Ελληνικός εθνοτικός προσδιορισμός για αυτούς τους πληθυσμούς ήταν ο μόνος κατάλληλος. Η ΕΛΛΑΣ αναγεννιόταν, επιζητώντας τη θέση της ανάμεσα στα Ελεύθερα Έθνη.
Σε πρώτη φάση, λοιπόν, εμφανίζεται η τάση επιστροφής στην κλασσική αρχαιότητα. Αδιαμφισβήτητο γεγονός, φυσικά, είναι ότι, η στροφή αυτή επεβλήθη από την έμφυτη ροπή του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού προς αυτήν και συνακόλουθα από την Νεοελληνική έκφρασή του, με κυριότερο εκπρόσωπο, βέβαια, τον Αδαμάντιο Κοραή. Η ανάγνωση των κειμένων της Αρχαιοελληνικής Γραματείας, φέρνει στο προσκήνιο την πίστη στα Δημοκρατικά Ιδεώδη, την ελευθερία του Λόγου, όπως, επίσης, ενθαρρύνει το κριτικό πνεύμα. Για να γίνει, όμως, το παραπάνω κατανοητό, θα κάνουμε μια αναφορά στην διαχείριση της επαναστατικής ιδεολογίας κατά τα πρώτα χρόνια του Αγώνα για την Εθνική Ανεξαρτησία. Συγκεκριμένα, η Ελληνική Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, η οποία συνοδεύει τον πρώτο συνταγματικό καταστατικό χάρτη του υπό ίδρυση νέου κράτους, εμφορείται εξ΄ολοκλήρου από τις ιδέες του Διαφωτισμού. Το αποτέλεσμα, εξάλλου, της πρώτης Εθνοσυνέλευσης, η οποία έλαβε χώρα στην Επίδαυρο το 1822, αποτελέσε τον οδηγό για τους επαναστατημένους ραγιάδες σε όλη την διάρκεια της Επανάστασης. Η εν λόγω διακήρυξη είναι ένα άκρως Φιλελεύθερο κείμενο, το οποίο πληροί στο ακέραιο την απαίτηση για την δημιουργία ενός σύγχρονου, με δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης, κράτους.
Όσον αφορά, τώρα, τους κατοίκους της Ηπειρωτικής, αλλά και της Νησιωτικής Ελλάδος, οι ίδιοι αρχίζουν να ανακαλύπτουν πως είναι φορείς ενός μακρινού μα ενδόξου πολιτισμού, ο οποίος άνθισε στα μέρη τους και έδωσε τα φώτα του στην Ευρώπη, οδηγώντας την στην έξοδο από το τούνελ του Μεσαίωνος. Εξάλλου, όλα αυτά τα ερείπια, θαυμαστά λείψανα ενός μεγάλου αρχαίου πολιτισμού, υπήρχαν εκεί για να θυμίζουν σε καθημερινή βάση τα επιτεύγματα των προγόνων. Ο ταπεινωμένος ως τότε ραγιάς διαπίστωνε ότι, Εκείνοι αποτελούσαν τους προγόνους του. Ναι, ήταν αλήθεια πως ανήκε στην ίδια φυλή με τους Αντρειωμένους Έλληνες της εποχής του Λεωνίδα, του Θεμιστοκλή, του Περικλή, του Αλεξάνδρου και πολλών άλλων επιφανών ανδρών. Αρχίζει, έτσι, να βαφτίζει τα παιδιά του δίνοντάς τους αρχαιοελληνικά ονόματα. Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, το γεγονός ότι οι νησιώτες έδιναν στα πλοία τους ονόματα αρχαίων ηρώων και θεών. Σε κάποιους, βέβαια, από τους κατακτητές, άρχισαν να μπαίνουν υποψίες για αυτή την αλλαγή στάσης. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Αλή Πασά: " Εσείς οι Έλληνες, μπρε, κάτι μεγάλο έχετε στο κεφάλι σας. Δεν βαφτίζετε πια τα παιδιά σας Γιάννη, Πέτρο, Κώστα, παρά Λεωνίδα, Θεμιστοκλή, Αριστείδη. Σίγουρα κάτι μαγειρεύετε!" Οι Νεοέλληνες, όμως, αδιαφόρησαν. Όπως αδιαφόρησαν και για τις αντιρρήσεις που εξέφραζε μια μερίδα του κλήρου που ήταν αντίθετη με την συγκεκριμένη ονοματοθεσία.
Το αίτημα για την παιδεία, επίσης, γινόνταν περισσότερο από ποτέ επιτακτικό. Σε αυτό συνέβαλλε αποφασιστικά και ο Ελληνισμός της διασποράς, που εκτείνονταν από την Οδησσό μέχρι το Λονδίνο και από την Αλεξάνδρεια έως την Βιέννη. Οι Ελληνικές παροικίες, έτσι, μετατράπηκαν σε εργαστήρια παιδείας και ελευθερίας του νέου Ελληνισμού. Το ίδιο αίτημα συνάγεται και από τα λεγόμενα του Κοραή, ο οποίος πίστευε ότι, η αφύπνιση των Ελλήνων περνάει μέσα από την παιδεία. Το ίδιο και η ελευθερία, και αυτό έπρεπε να γίνει σε όλους συνείδηση. Σχεδόν ταυτόσημη ήταν και η πεποίθηση του Ρήγα, ο οποίος, μάλιστα, σχεδίαζε την ένταξή της στο ελεύθερο κράτος που θα ιδρύονταν την επαύριο της επιτυχούς έκβασης της εθνικής εξέγερσης.
Η υιοθέτηση, όμως, της αρχαιοελληνικής καταγωγής πριμοδοτούσε την στοιχειοθέτηση της εθνικής ταυτότητος στην βάση της Αρχής των Εθνικοτήτων, σύμφωνα με την οποία η αξίωση πολιτικής αυτοδιάθεσης από τους πληθυσμούς κάποιας περιοχής, προϋποθέτει την ύπαρξη έθνους από τους ιδίους. Την έννοια του έθνους στοιχειοθετεί η κοινή καταγωγή, εφόσον αυτή αποδεικνύεται. Εδώ συνηγορούσαν η κοινή καταγωγή, η κοινή παράδοση, το λαμπρό κοινό παρελθόν, η ίδια θρησκεία καθώς και η ίδια γλώσσα, η οποία ωμιλείτο σε τούτη την νοτιοανατολική γωνιά της Ευρώπης συνεχώς επί δυόμιση χιλιάδες χρόνια, τουλάχιστον. Κατά συνέπεια ο Ελληνικός εθνοτικός προσδιορισμός για αυτούς τους πληθυσμούς ήταν ο μόνος κατάλληλος. Η ΕΛΛΑΣ αναγεννιόταν, επιζητώντας τη θέση της ανάμεσα στα Ελεύθερα Έθνη.
Μπράβο φίλε μου για το άρθρο. 