Η ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΙΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ ΤΟ 1920
Δημοσιεύτηκε: Τετ 17 Φεβ 2010, 01:07
Η ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΙΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ ΤΟΝ ΜΑΪΟΝ ΚΑΙ IOΥΛIOΝ ΤΟΥ 1920
α. Η απελευθέρωσις της Δυτικής Θράκης, τον Μάιο του 1920.
Το σύννεφο εκείνο της συνθήκης του Βουκουρεστίου, κράτησε τη Θράκη στα σκοτάδια της σκλαβιάς, άλλα 7 χρόνια. Δεν μπορούσε όμως να κρατήση άλλο. Το πλήρωμα του χρόνου είχε έλθει και το 1919 άρxισε να διαλύεται. Η φοβερή ανθρωποσφαγή του Α' παγκοσμίου πολέμου είχε τελειώσει εδώ και ένα χρόνο, με την ήττα της Γερμανίας, Αυστροουγγαρίας, και των συμμάχων τους Βουλγαρίας και Τουρκίας, που επισημοποιήθηκε στην ανακωχή της 11ης Νοεμβρίου του 1918. Και η Ελλάδα, η οποία συμμετέσχε σ' αυτόν με το μέρος των Συμμάχων και με τις 10 εμπειροπόλεμες Μεραρχίες της, συνετέλεσε τα μέγιστα στη νικηφόρο εκβασί του στο Μακεδονικό Μέτωπο, άρχισε να δρέπη τους καρπούς της νίκης, ανάλογους με τις θυσίες και την συνεισφορά της σ' αυτή.
Στις 4 Οκτωβρίου του 1919, η IX Ελληνική Μεραρχία υπό τον Στρατηγό Λεοναρδόπουλον, απελευθέρωνε την Ξάνθη και την μέχρι Πολυάνθου περιοχή της, ενώ άλλα Διασυμμαχικά στρατεύματα κατελάμβαναν την υπόλοιπη Δυτική Θράκη, που γινόταν Διασυμμαχικό Κρατίδιο υπό τον Γάλλο Στρατηγό Σαρπύ με πρωτεύουσα την Κομοτηνή, στην οποία εγκαταστάθηκε και Έλληνας Αρμοστής, ο μετέπειτα πρώτος Γενικός Διοικητής Δυτ. Θράκης, Χαρίσιος Βαμβακάς. Η αύρα της ελευθερίας έπνεε όλη τη Θράκη, και οι Ελληνίδες Κυρίες και Δεσποινίδες φιλοτεχνούσαν τις Ελληνικές σημαίες, που θα στόλιζαν τους εξώστες και τα παράθυρα των σπιτιών και των καταστημάτων.
Καινούργια όμως περιπλοκή παρουσιάσθηκε και πάλι. Στις 4 Απριλίου 1920, ο Διοικητής του εις Αδριανούπολιν εδρεύοντος Α' Τουρκικού Σώματος Στρατού Συν)ρχης Τζαφέρ Ταγιάρ, μιμούμενος κι' αυτός το παράδειγμα του Μουσταφά Κεμάλ, και για να προλάβη την κατάληψι της Ανατ. Θράκης από τον Ελλ. Στρατό, επανεστάτησε κατά της Σουλτανικής Κυβερνήσεως και σύμφωνα με τις οδηγίες του επανιδρυθέντος Τουρκικού θρακικού Κομιτάτου, ανεκήρυξε την αυτονομία της Θράκης, σχημάτισε Κυβέρνησι με Πρόεδρο, Υπουργό Στρατιωτικών και Αρχιστράτηγο τον ίδιο και άρχισε να οργανώνη στρατιωτικές δυνάμεις στην Ανατ. Θράκη και συμμορίες Κομιτατζήδων στη Δυτική. Και εις μεν την Ανατολικήν ωργάνωσε τρεις Μεραρχίες, όπως θα αναφερθή πιο κάτω, στη Δυτική όμως δεν πρόλαβε να κάνη τίποτε, γιατί με την συνθήκη του Σαν Ρέμο, παραχωρήθηκε ολόκληρη στην Ελλάδα και στις 14 Μαΐου του 1920, άρχισε η κατάληψίς της από τον Ελληνικό Στρατό.
Τη χαραυγή της ιστορικής εκείνης ημέρας της 14ης Μαΐου, η υπό τον Στρατηγόν, Παμίκο Ζυμπρακάκη Μεραρχία Σερρών, πέρασε την γραμμή Σώστη-Μεσούνης, στην οποία είχε προωθηθή από την προηγούμενη και στις 9 το πρωί εισήρχετο στην Κομοτηνή (τότε Γκιουμουλτζίνα, εκ παραλλαγής της Βυζαντινής ονομασίας Κουμούτζινα, παράλληλα με το οποίο ήταν και το της Κομοτηνής, όπως το αναφέρει ο Γρηγοράς), στην πλατεία της οποίας παρήλαυναν οι Μονάδες της, μέσα σε απερίγραπτες εκδηλώσεις χαράς, ενθουσιασμού και εθνικής ανατάσεως του Ελληνικού πληθυσμού της πόλεως. Συγχρόνως άλλες Μονάδες της ίδιας Μεραρχίας ξεκινούσαν σιδηροδρομικώς από την Ξάνθη και τον Πολύανθο, κατευθυνόμενες προς τον Έβρο, άλλες για την ασφάλεια της σιδ. γραμμής κι' άλλες για την κατάληψι του Σουφλίου, Διδ)χου και Καραγάτς. Την ίδια μέρα, στις β το πρωί, η υπό τον Υποστράτηγο Κων)νο Μαζαράκη Αινιάνα Μεραρχία Ξάνθης, έφθανε ατμοπλοϊκώς στο Δεδέ - Αγάτς και κατελάμβανε την πόλι, από την οποία, την ίδια ημέρα η κυρία Φιμερέλλι τηλεγραφούσε στον απόστρατο τώρα κ. Μελά: <Σήμερον τελούνται οι γάμοι της Θράκης μετά της Μητρός Ελλάδος”. Μέχρι τις 20 του Μαΐου ωλοκληρώθηκε η κατάληψίς ολόκληρης της Δυτικής Θράκης και οι Έλληνες στρατιώτες έστησαν τις προφυλακές τους μπροστά στη μυθολογική Ορεστιάδα, την ιστορική πρωτεύουσα της Θράκης, την πανώρια Αδριανούπολι, που περίμενε κι' αυτή μ' όλη την Ανατ. Θράκη, με κτυποκάρδι την απελευθέρωσί της.
Ολόκληρο το Σώμα Στρατού Εθνικής Αμύνης υπό τον Αντιστράτηγο Εμμανουήλ Ζυμπρακάκη, εγκαταστάθηκε στην απελευθερωθείσα Δυτική Θράκη, με έδρα το Δεδέ-Αγάτς μαζί με τη Μεραρχία Ξάνθης, τη Μεραρχία Σερρών στην Κομοτηνή και την IX Μεραρχία στο Διδυμότειχο.
β. Η απελευθέρωσις της Ανατολικής Θράκης, τον Ιούλιο του 1920.
Λίγο πριν αρχίσουν οι επιχειρήσεις.
Σημαίνει η ώρα για την απελευθέρωσι της Ανατ. Θράκης. Η προηγηθείσα κατάληψις της Δυτικής Θράκης, δημιούργησε τις ευνοϊκές προϋποθέσεις, για να προέλαση ο Έλλ. Στράτος, προς απελευθέρωσι και της Ανατολικής. Το πλήρωμα του χρόνου, είχε έλθει πλέον. Οι Τούρκοι κατέβαλαν βέβαια λυσσώδεις προσπάθειες, για να εμποδίσουν την παραχώρησι της στην Ελλάδα. Όλες τους όμως οι προσπάθειες και ενέργειες, τόσο της υπό τον Τζαφέρ Ταγιάρ Επιτροπής Δικαιωμάτων της Θράκης, όσο και του Τουρκικού Κομιτάτου και της Σουλτανικής Κυβερνήσεως, απέβησαν εις μάτην. Η γνώμη του επισκεφθέντος τον Φεβρουάριο του 1920 την Αδριανούπολι Γάλου Αρχιστρατήγου Φρανσέ Ντ' Εσπεραί, στην διαμόρφωσι της οποίας κύριο ρόλο έπαιξαν, ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Αδρ/πόλεως με τον αξέχαστο Μητροπολίτη Πολύκαρπο και τον Εκπρόσωπο της Γαλλικής Αρμοστείας Κων/πόλεως Βασίλειο Φωτιάδη (τον οποίο είχα την ευτυχία να γνωρίσω πριν δύο χρόνια στην Θες/νίκη και ο οποίος ζή ακόμη, σεβαστός πρεσβύτης στην Αθήνα), επέδρασε στο Διασυμμαχικό Συμβούλιο των Παρισίων, το οποίον ανεγνώρισε τα Ελληνικά δίκαια πάνω στην Ανατ. Θράκη και ενέκρινε τελικά την παραχώρησι της στην 'Ελλάδα και την κατάληψι της από τα Ελληνικά στρατεύματα.
Στις 20 Ιουνίου τηλεγραφούσε από την Βελγική Λουτρόπολι του Σπα, ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος Ελευθέριος Βενιζέλος προς το Γενικό Στρατηγείο και τον Διοικητή του Σώματος Στρατού Εθνικής Αμύνης, να αρχίσουν το γρηγορώτερο οι επιχειρήσεις για την κατάληψι της Ανατ. Θράκης.
Διατιθέμενες δυνάμεις και σχέδιο επιχειρήσεων της Ελλ. Στρατιάς.
Θα αναφερθώ με συντομία στο καθαρά στρατιωτικό αυτό κεφάλαιο:
— Τουρκικές:
Το Α' Σώμα Στράτου με τρεις Μεραρχίες Πεζικού, 49η, 55η και β0η, συνολικής δυνάμεως 22-25 χιλιάδων ανδρών, 800 Αξιωματικών, 90 πυροβόλων διαφόρων διαμετρημάτων και 50 περίπου πολυβόλων. Από τις δυνάμεις αυτές:
— Η 49η Μεραρχία, με δύναμι 8.000 ανδρών, 30 πυροβόλων και 21 πολυβόλων, κατείχε τον Τομέα Αδριανουπόλεως, εγκατεστημένη πίσω και γύρω στα Οχυρά Γιλντίζ, Τοπ Γιολοΰ και Χίντιρλίκ.
— Η 55η Μεραρχία με δύναμι 4.500 ανδρών, 28 πυροβόλων και 12 πολυβόλων, κατείχε τον τομέα, Μαλγάρων, Ραιδεστού, Τυρολόης.
— Η β0η Μεραρχία με δύναμι β.000 ανδρών, 31 πυροβόλων και 14 πολυβόλων, κατείχε τον Τομέα Κεσσάνης, Ούζούν Κιοπρού.
—Η υπόλοιπη δύναμις, από 3.500-β.500 άνδρες, αποτελούσε την εφεδρεία, η οποία είχεν εγκατασταθή γύρω στις Σαράντα Εκκλησίες, το δε Στρατηγείον του Σώματος Στρατού, στην Αδριανούπολι.
Η λεπτομερής διάταξις των δυνάμεων αυτών, φαίνεται στον συνημμένο Χάρτη των επιχειρήσεων.
— Εκτος όμως από αυτές τις δυνάμεις, υπήρχαν και άλλες, που θα αντιμετώπιζε ο Έλλην. Στρατός. Κι' αυτές ήταν :
— Η κρυφή και συνεχής ενίσχυσις της Σουλτανικής Κυβερνήσεως.
— Περί τους 4.500 Βούλγαροι Κομιτατζήδες, από τους οποίους 1.500 περίπου έως 3.000 στην περιοχή του Σβίλεγκραντ και 2.500 έως 3.000, στα παρά τις Σαράντα Εκκλησίες Βουλγαροτουρκικά σύνορα.
— Μια ολόκληρη Βουλγαρική Μεραρχία, η Χ με 10.000 άνδρες, που απασχολούσε και απειλούσε την Στρατιά Θράκης.
Την από τους Βουλγάρους απειλή αυτή, είχε βέβαια εξουδετερώσει η διπλωματική ικανότης του Πρωθυπουργού της Ελλάδος Ελ. Βενιζέλου. Ο Αρχηγός του Ρουμανικού Γενικού Επιτελείου, Στρατηγός Κριστέσκου, θερμός φιλέλλην, στον οποίον αργότερα η Ελλην. Κυβέρνησις απένειμε Ανώτατο Παράσημο, απαντώντας στο Σύνδεσμο του Έλληνος Αρχιστρατήγου, είπε τα εξής : «... Είμεθα Σύμμαχοι με τους Έλληνας και αν η Βουλγαρία επιχείρηση τι εναντίον της Ελλάδος, οι εξ Μεραρχίες μας, που είναι εγκατεστημένες στη Δοβρουτζά και στο Δούναβι, θα εισβάλουν αμέσως σ' αυτή. Τηλεγραφήστε αυτά στον Αρχιστράτηγο σας με την έκφρασι του θαυμασμού μου για το γενναίο σας στρατό, διαβιβάζοντας συγχρόνως τις θερμότερες ευχές, εμού και του Ρουμάνικου Στρατού, όπως η νίκη και η δόξα, συνοδεύουν πάντοτε τα Ελληνικά Όπλα...».
Παρ' όλα αυτά, δεν ήτο δυνατόν να παραβλεφθή ο κίνδυνος από τους Βουλγάρους Κομιτατζήδες, Ιδία σε περίπτωσι δυσμενούς εξελίξεως των επιχειρήσεων στην Ανατ. Θράκη.
-Ελληνικές:
— Το Σώμα Στρατού Εθνικής Αμύνης, που μετωνομάσθηκε σε Στρατιά Θράκης, υπό τον Αντιστράτηγο Εμμανουήλ Ζυμπρακάκη, με τίς Μεραρχίες, IX υπό τον Στρατηγό Λεοναρδόπουλο και Ξάνθης υπό τον Υποστράτηγο Κων/νο Μαζαράκη-Αινιάνα, που θα ενεργούσαν από την πλευρά του Έβρου, η πρώτη στην περιοχή Καραγάτς, Κούλελι Μπουργάζ (σημ. Πύθιο) και η δεύτερη στην περιοχή Σουφλίου.
— Η Μεραρχία Σμύρνης υπό τον Συν)ρχη Αλέξανδρο Μαζαράκη—Αινιάνα, ενισχυμένη με το 30 Σύνταγμα Πεζικού της Μεραρχίας Σερρών υπό τον Συν)ρχη Γ. Κονδύλη και το 3ο Σύνταγμα Ιππικού. Η Μεραρχία αυτή υπαχθείσα δια τάς επιχειρήσεις στην Στρατιά Θράκης, θα επεβιβάζετο από τα λιμάνια της Πανόρμου και Αρτάκης, στις νότιες ακτές της Προποντίδος και θα αποβιβαζόταν στη Ραιδεστό και στην Ηράκλεια.
— Μια Μικτή Αγγλοελληνική Ναυτική Μοίρα, αποτελούμενη από τα Αγγλικά θωρηκτά IRON DUKE, ένα καταδρομικό και αριθμό Αντιτορπιλλικών και τα Ελληνικά : θωρηκτό ΚΙΛΚΙΣ, θωρηκτό—Καταδρομικό ΑΒΕΡΩΦ και τέσσαρα μεγάλα Αντιτορπιλλικά.
— Τέλος, μια Μοίρα Αεροπλάνων.
-Σχέδιον ενεργείας της Ελληνικής Στρατιάς:
Το Σχέδιο αυτό προέβλεπε τα έξης σε γενικές γραμμές :
-Σε πρώτη Φάσι:
— Επιθετικές ενέργειες με τις Μεραρχίες Ξάνθης και IX στο Μέτωπο του Έβρου, για την καθήλωσι των κατά μήκος αυτού Τουρκικών δυνάμεων.
— Αποβατική ενέργεια με την ενισχυμένη Μεραρχία Σμύρνης με τη βοήθεια της Αγγλοελληνικής Ναυτικής Μοίρας στη Ραιδεστό και στην Ηράκλεια και προέλασι προς την γενική κατεύθυνσι, Ραιδεστού— Λουλέ Μπουργάζ—Μπαμπά Εσκή—Σαράντα Εκκλησιών, για την αποκοπή της υποχωρήσεως των εις το μέτωπο του Έβρου Τουρκικών δυνάμεων.
— Σε δεύτερη Φάσι:
— Βιαία διάβασι του ποταμού Εβρου με τις Μεραρχίες Ξάνθης και IX στις περιοχές Σουφλίου και Καραγάτς και κατάληψι της Αδρ)πόλεως και Ουζούν-Κιουπρού, συνένωσις αυτών με την Μεραρχία Σμύρνης στην περιοχή του Μπαμπά Εσκή, και περικύκλωσις και καταστροφή των εχθρικών δυνάμεων.
-Σε τρίτη Φάσι:
Πλήρης εκμετάλλευσις και εκκαθάρισις της Ανατ. Θράκης από τα υπολείμματα των εχθρικών δυνάμεων μέχρι της καθορισθείσης γραμμής της Τσατάλτζας και επάνδρωσι της μεθορίου προς τη Βουλγαρία και Σουλτανική Τουρκία.
Και η σχετική διαταγή Επιχειρήσεων της Στρατιάς, κατέληγε με την έξης παράγραφο:
«...Συντρίβοντες την αντίστασιν του εχθρού, φανήτε υπέροχοι προς όλους τους ηττημένους και προς τους φιλήσυχους πληθυσμούς. Εισέλθετε εις την πέραν του Έβρου Θράκην ελευθερωταί και προστάται της ζωής, τιμής και περιουσίας όλων, ανεξαιρέτως θρησκείας και φυλής. Το παράδειγμα της τάξεως εν τη Δυτική Θράκη, αποτελεί εγγύησιν δια την καλήν σας συμπεριφοράν και την καθιέρωσιν του αιωνίου Ελληνικού πολιτισμού.
Προχωρήσατε με ορμήν και γενναιοψυχίαν εις την λεωφόρον της Μεγάλης 'Ελλάδος και ταχύνατε το βήμα προς το ιδανικόν τέρμα, όπου σας αναμένουν πέντε αιώνων πόθοι και ελπίδες και απαρασάλευτος πίστις. Το δίκαιον και ο Θεός είναι μαζί μας.
Εμπρός προς την νίκην, εμπρός προς την τελικήν απελευθέρωσιν».
Ο Διοικητής της Στρατιάς
Εμμανουήλ Ζυμπρακάκης
Αντιστράτηγος
γ. Η έναρξις των επιχειρήσεων.
Οι πρώτες δύο Φάσεις της εκστρατείας απελευθερώσεως της Ανατ. Θράκης, που περιελάμβαναν τις κύριες επιχειρήσεις, διήρκεσαν εξ μονάχα ημέρες και αυτές θα εξιστορήσω ημέρα προς ημέρα. Άλλες τόσες διήρκεσεν η τρίτη Φάσις δια την εκκαθάρισι των εχθρικών εστιών αντιστάσεως, όπου και όσων είχαν απομείνει και την επάνδρωσι των προς την Βουλγαρία και Σουλτανική Τουρκία συνόρων.
7η Ιουλίου 1920 (Πρώτη ημέρα).
Η ώρα είναι 4 το πρωί. 0ι καμπάνες που θα αρχίζανε τη θεία λειτουργία της απελευθερώσεως της από πανάρχαια χρόνια Ελληνικής Θράκης, άρχισαν να ηχούν μελωδικά και το γλυκύτατο ηχολόγημα τους το έπαιρνε το αεράκι της αυγής, για να το αντιλαλήση σ΄ ολόκληρη τη σκλαβωμένη χώρα. και ήτανε οι καμπάνες αυτές τα ελληνικά κανόνια, που βροντούσαν από τις μυρωμένες και στολισμένες με δάφνες και ιτιές όχθες του Ιστορικού Έβρου.
Και σύγχρονα, η τεράστια αποβατική Αρμάδα, που μετέφερε τη Μεραρχία Σμύρνης, πλαισιωμένη από την ισχυρή Αγγλοελληνική Ναυτική Μοίρα, εισέπλεε στους λιμένες της Ραιδεστού και της Ηράκλειας, της αρχαίας Περίνθου. Kαι ενώ το θωρηκτά ΚΙΛΚΙΣ έρριχνε λίγες ανιχνευτικές βολές πάνω σε μερικές λέμβους που έπλεαν στο λιμάνι της Ραιδεστού και τα Αγγλικά Υδροπλάνα πετούσαν σε αναγνωριστικές πτήσεις στο εσωτερικό των περιοχών αποβάσεως, τα πρώτα αποβατικά τμήματα, άρχιζαν να αποβιβάζωνται στις καθυβρισμένες περιοχές αποβάσεως.
Στην Ηράκλεια αποβιβάσθηκαν δύο Λόχοι Πεζικού και ένας Ουλαμός Ορειβατικού Πυρ)κού του υπό των Αντ)ρχη Πεζικού Βασίλειο Αναγνώστου Μικτού Αποσπάσματος του 27 Συν)τος Πεζικού και κατέλαβαν τη μικρή πολιτεία και τα γύρω της υψώματα. Kαι ενώ συνεχιζόταν η απόβασις των υπολοίπων τμημάτων του Αποσπάσματος, oi δύο Λόχοι με τον Ουλαμό Ορειβ. Πυρ)κού, συνέχισαν την προχώρησί τους προς το εσωτερικό και κατά τις 4 το απόγευμα κατέλαβαν την Τυρολόη, την Τζουρουλό των Βυζαντινών, αφού συνέτριψαν μπροστά από την πόλι, τμήματα του 1β8 Συν)τος Πεζικού της 55ης Μεραρχίας του εχθρού.
Την ίδια περίπου ώρα, δηλαδή κατά τις 7 το πρωί, αποβιβαζόταν στων λιμένα της Ραιδεστού δύο Λόχοι του υπό τον Συν)ρχη Γεώργιο Κανδύλη 3ου Συν)τος Πεζικού σε μια αμμώδη ακτή, περί τα δύο περίπου χλμ. ανατολικά της πόλεως, χωρίς να προβληθή καμμιά αντίστασι από τους Τούρκους, εκτός από 4 βολές Πυρ)κού στην περιοχή αποβάσεως και 2 βολές κατά του Αντιτορπιλικού ΙΕΡΑΞ και από τις 8, άρχισαν να προχωρούν προς τους γύρω από την πόλι λόφους, οι οποίοι εδέσποζαν πάνω στο λιμάνι. Kai αφού συνέτριψαν, στα ανατολικά της πόλεως υψώματα, εχθρική δύναμι 200-300 ανδρών με ένα πυροβόλο και ένα πολυβόλο, κατέλαβαν μέχρι το μεσημέρι όλα τα γύρω από τη Ραιδεστό υψώματα και εγκατέστησαν προγεφύρωμα σε ακτίνα 5 χλμ. γύρω από την πόλι, εξασφαλίζοντας έτσι την απόβασι των υπολοίπων δυνάμεων της Μεραρχίας.
Το Τουρκικό Στρατηγείο, μόλις πληροφορήθηκε τις αποβάσεις στην Ραιδεστό και στην Ηράκλεια, άρχισε τη δράσι στον τομέα της IX Μεραρχίας.
Στην περιοχή του Κούλελι - Μπουργάζ, του σημερινού δηλαδή Πυθίου, άρχισε λίγο μετά το μεσημέρι να βομβαρδίζη με Πεδινό και Ορειβατικό Πυρ)κό όλες τις θέσεις του προγεφυρώματος και με βαρειά πυροβόλα τις δύο γέφυρες, σιδηροδρομική και οδική. Ο βομβαρδισμός κράτησε μέχρι το βράδυ, με ασήμαντες όμως βλάβες στην σιδ. γραμμή και γέφυρα, που επισκευάσθηκαν το ίδιο βράδυ.
Στην περιοχή του Καραγάτς, επετέθησαν οι Τούρκοι κατά τις β το απόγευμα με ένα Λόχο Πεζικού, ενώ ελαφρό και βαρύ Πυρ)κό τους έβαλε τίς θέσεις του Αποσπάσματος. Το Ελληνικό Πυρ)κό αντέδρασε και η εχθρική επίθεσις αποκρούσθηκε, όπως αποκρούσθηκε και δεύτερη, νυκτερινή αυτή τη φορά. Στις 10 το βράδυ πολλά βλήματα Τουρκικού Πυρ)κού έπεσαν μέσα στο Καραγάτς, με αποτέλεσμα να καούν τρία σπίτια, να καταστραφούν αλλά εννέα και να τραυματισθούν εξ κάτοικοι.
8η Ιουλίου 1920.
Το Μικτό Απόσπασμα του αντ)ρχου Αναγνώστου Β. περιλαμβάνον το 27 Σύνταγμα Πεζικού και μια Μοίρα Ορειβατικού Πυρ)κού και το οποίον δρούσε ανεξάρτητα από την Μεραρχία Σμύρνης, ως δεξιά Πλαγιοφυλακή της Στρατιάς, αφού συνεκεντρώθη ολόκληρο στην Τυρολόη, εστράφη προς τα δυτικά και κατά το βράδυ έφθασε στον Σιδ. Σταθμό Μουρατλή, ενώ δυτικώτερα το 28ο Σύνταγμα Πεζικού, έφθανε την αυτή περίπου ώρα, γύρω από το Καζάκιοϊ—Αριμπαζάν, χωρίς να συναντήσουν, ούτε το ένα, ούτε το άλλο, εχθρική αντίστασι. Η υπόλοιπη δύναμι της Μεραρχίας Σμύρνης, συνέχισε την αποβίβασι και συγκέντρωσί της στην περιοχή Ραιδεστού—Μουρατλή.
—Στο μέτωπο του Έβρου, στην περιοχή του Κούλελι—Μπουργάζ, εκτός από ανταλλαγή λίγων πυροβολισμών, δεν σημειώθηκε καμμιά άλλη άξια λόγου ενέργεια. ούτε και στον τομέα του Καραγάτς, oι Τούρκοι, υστέρα από τις αποτυχίες της προηγουμένης, εξεδήλωσαν επιθετική δραστηριότητα. Το Μικτό όμως Απόσπασμα του Καραγάτς, εξετόξευσε τη νύκτα της ημέρας αυτής ισχυρή νυκτερινή επιθετική αναγνώρισι, προς την οδική γέφυρα του Έβρου. Τα πρώτα επιθετικά κύματα των Τσολιάδων, αφού ανέτρεψαν τα πρώτα Τουρκικά φυλάκια, προχώρησαν μαχόμενα και έφθασαν σε απόστασι 150 περίπου μέτρων από τη γέφυρα, όπου και προσέκρουσαν στις κύριες αμυντικές οργανώσεις των Τούρκων και αναγκάσθηκαν να υποχωρήσουν στις θέσεις εξορμήσεώς των. Κατά τη νυκτερινή αυτή επιχείρησι σκοτώθηκαν ο Λοχαγός Πεζικού Νικόλαος Διαμαντής και 17 Εύζωνοι και συνελήφθησαν από τους Τούρκους αιχμάλωτοι δύο Εύζωνοι, τους οποίους εθανάτωσαν την άλλη ημέρα, με φρικτά βασανιστήρια. Και η εθνική ευγνωμοσύνη, για να τίμηση την θυσία των παλληκαριών εκείνων, έδωσε το όνομα του Λοχαγού στη γέφυρα, ή οποία πέρασε στην νεώτερη πολεμική μας ιστορία, ως “Γέφυρα του Λοχαγού Διαμαντή”.
Την ημέρα αυτή, μετακινήθηκε και ο Σταθμός Διοικήσεως της Στρατιάς, από την Αλεξανδρούπολι στο Διδυμότειχον.
9η Ιουλίου 1920
Από την ημέρα αυτή οι επιχειρήσεις παίρνουν γοργότερο ρυθμό. Η Μεραρχία Σμύρνης, ολοκληρώσασα την συγκέντρωσί της στο χώρο Ραιδεστού—Μουρατλή, άρχισε κατά το μεσημέρι να προελαύνη προς τα βορειοδυτικά σε τρεις φάλαγγες, με την έξης σειρά, από τα αριστερά προς τα δεξιά:
—Φάλαγξ Συντ)ρχου Γ. Κονδύλη (3ο Σ. Π. και Μοίρα Ορειβ. Πυρ)κού), προς Χαριούπολιν.
—Φάλαγξ Αντ)ρχου Γ. Πετροπουλάκη (30ο Σ.Π. και Μοίρα Ορειβ. Πυρ)κου), προς Γιοβάσκο.
—Φάλαγξ Συντ)ρχου Γουλιανού (28ο Σ. Π. και Μοίρα Ορειβ. Πυρ)κού) προς Χατζόγλου.
—Δεξιώτερα της Μεραρχίας, ως δεξιά Πλαγιοφυλακή της Στρατιάς, η Φάλαγξ του Αντ)ρχου Αναγνώστου Β. (27ο Σ.Π., Μοίρα Ορειβ. Πυρ)κού και 'Ιλη Ιππικού), προς Τσιφλίκιοϊ.
—Oι τρεις πρώτες Φάλαγγες της Μεραρχίας, προχώρησαν χωρίς να συναντήσουν αντίστασι και κατά τις 8 το βράδυ, έφτασαν λίγα χλμ. νοτιοανατολικά από τη Χαριούπολι. Η Εμπροσθοφυλακή όμως της Φάλαγγος Αναγνώστου, προσέκρουσε κατά τις 4 το απόγευμα κοντά στο χωριό Τσιφλίκιοϊ, σε πολύ υπέρτερες εχθρικές δυνάμεις, περίπου ολόκληρη Μεραρχία (από υπολείμματα των 168, 170 και 171 Συν)των της 55ης Μεραρχίας), με δύο βαρειά πυροβόλα και 4 Ορειβατικά. Επενέβη τότε το Απόσπασμα και με ορμητική επίθεσι και κατάλληλους ελιγμούς, ανέτρεψε τους Τούρκους, οι οποίοι ετράπησαν σε φυγή προς το Λουλέ-Μπουργάζ και Μπαμπα-Εσκή, αφήνοντας στο πεδίο της μάχης τα δύο βαρειά πυροβόλα γεμισμένα, δυο Ορειβατικά και εξ πολυβόλα. Στο χώρο της μάχης εγκατέστησε το βράδυ εκείνο το Απόσπασμα Προφυλακές Μάχης.
—Στο Μέτωπο του Έβρου και στην περιοχή του Καραγάτς, εκτός από λίγες βολές Πυρ)κού και από τα δύο μέρη, τίποτε άλλο το αξιόλογο. Στην περιοχή όμως του Κούλελι—Μπουργάζ, περισσότερη δραστηριότης. Τις πρώτες μεταμεσονύκτιες ώρες οι Τούρκοι άρχισαν πυκνά πυρά Πυρ)κού, από την περιοχή του χωρίου Τσακμάκ, πάνω στα χαρακώματα του Αποσπάσματος, με πολυβόλα και χειροβομβίδες και από τις 9 το πρωί, πυρά Πυρ)κου στον Σιδ. Σταθμό, που προκάλεσαν ασήμαντες βλάβες στην σιδ. γραμμή. Ύστερα από αντίδρασι του Ελλην. Πυρ)κού, τα πυρά των Τούρκων σταμάτησαν.
Τη νύκτα αυτή, έφθασε στο Καραμπουνάρ (σημ. Κορνοφωλεά) και μετά ατό Σουφλί σιδ)κώς η γεφυροσκευή της Μεραρχίας Ξάνθης και προωθήθηκε προς τα σημεία ζεύξεως του ποταμού Έβρου, που θα γινόταν λίγο βορειότερα από την συμβολή σ' αυτόν του παραποτάμου του Εργίνη.
10η Ιουλίου 1920.
Τόσο οι Φάλαγγες της Μεραρχίας Σμύρνης, όσο και η Φάλαγξ του Αντ)ρχου Αναγνώστου, συνέχισαν την προέλασί τους. Κατά τις 10 το πρωί η Φάλαγξ του Αντ)ρχου Αναγνώστου, κατέλαβε το Λουλέ - Μπουργάζ, την Βυζαντινή Αρκαδιούπολι και η αριστερή της Μεραρχίας (Συντ)ρχου Κονδύλη) την Χαριούπολι, χωρίς να συναντήσουν εχθρική αντίστασι, γιατί οι Τούρκοι είχαν αποχωρήσει από τις πόλεις αυτές, πριν δύο ήμερες. Μονάχα η Φάλαγξ του Αντ)ρχου Πετροπουλάκη, προσέκρουσε κοντά στον σιδ. σταθμό του Μπαμπά - Εσκή, σε εχθρικά τμήματα με 5 πολυβόλα, τα όποια και διέλυσε. Με το τέλος της ημέρας αυτής, οι τέσσαρες Φάλαγγες έφθασαν στη γενική γραμμή, Τσερκέζ Μουσελήμ (3ο Σύνταγμα), Μάνδρα (30ό Σύνταγμα), Άλπολου (28 Σύνταγμα) και Σιδ. Σταθμό Μπαμπά - Εσκή (27ο Σύνταγμα).
—Στο Μέτωπο του Έβρου, μονάχα στην περιοχή του Κούλελι— Μπουργάζ, άρχισαν κατά τις 6 το απόγευμα οι Τούρκοι, να βομβαρδίζουν τις θέσεις του Αποσπάσματος και τις δύο γέφυρες και προξένησαν μερικές ζημίες, που επισκευάσθηκαν τη νύκτα. Το Ελλην. Πυρ)κό αντέδρασε και πάλι με βολές αντιπυροβολικού και σε λίγο οι Τούρκοι σταμάτησαν τα πυρά τους.
—Νοτιότερα, στον Τομέα της Μεραρχίας Ξάνθης, στις δέκα και μισή το βράδυ, άρχισε η εγκατάστασις πακτωνογεφύρας, πάνω στην οποία περάσανε τα τιμήματα, του 13ου Συν)τος Πεζικού και εγκατέστησαν το αναγκαίο προγεφύρωμα, υπό την κάλυψι του οποίου, θα συνεχιζόταν από τις μεταμεσονύκτιες ώρες η διάβασι του Έβρου από ολόκληρη την Μεραρχία.
—Την ίδια νύκτα, μεταστάθμευσε και το Στρατηγείο της Στρατιάς με τον Βασιλέα Αλέξανδρο, από το Δεδέ - Αγάτς, στο Διδυμότειχο.
Πηγή: Η απελευθέρωσις της Ανατολικής Θράκης τον ιούλιον του 1920 και η δραματική εγκατάλειψίς της τον Οκτώβριον του 1922, Άγγελος Γερμίδης, έκδοση Θρακικού Κέντρου, Αθήναι 1972.
α. Η απελευθέρωσις της Δυτικής Θράκης, τον Μάιο του 1920.
Το σύννεφο εκείνο της συνθήκης του Βουκουρεστίου, κράτησε τη Θράκη στα σκοτάδια της σκλαβιάς, άλλα 7 χρόνια. Δεν μπορούσε όμως να κρατήση άλλο. Το πλήρωμα του χρόνου είχε έλθει και το 1919 άρxισε να διαλύεται. Η φοβερή ανθρωποσφαγή του Α' παγκοσμίου πολέμου είχε τελειώσει εδώ και ένα χρόνο, με την ήττα της Γερμανίας, Αυστροουγγαρίας, και των συμμάχων τους Βουλγαρίας και Τουρκίας, που επισημοποιήθηκε στην ανακωχή της 11ης Νοεμβρίου του 1918. Και η Ελλάδα, η οποία συμμετέσχε σ' αυτόν με το μέρος των Συμμάχων και με τις 10 εμπειροπόλεμες Μεραρχίες της, συνετέλεσε τα μέγιστα στη νικηφόρο εκβασί του στο Μακεδονικό Μέτωπο, άρχισε να δρέπη τους καρπούς της νίκης, ανάλογους με τις θυσίες και την συνεισφορά της σ' αυτή.
Στις 4 Οκτωβρίου του 1919, η IX Ελληνική Μεραρχία υπό τον Στρατηγό Λεοναρδόπουλον, απελευθέρωνε την Ξάνθη και την μέχρι Πολυάνθου περιοχή της, ενώ άλλα Διασυμμαχικά στρατεύματα κατελάμβαναν την υπόλοιπη Δυτική Θράκη, που γινόταν Διασυμμαχικό Κρατίδιο υπό τον Γάλλο Στρατηγό Σαρπύ με πρωτεύουσα την Κομοτηνή, στην οποία εγκαταστάθηκε και Έλληνας Αρμοστής, ο μετέπειτα πρώτος Γενικός Διοικητής Δυτ. Θράκης, Χαρίσιος Βαμβακάς. Η αύρα της ελευθερίας έπνεε όλη τη Θράκη, και οι Ελληνίδες Κυρίες και Δεσποινίδες φιλοτεχνούσαν τις Ελληνικές σημαίες, που θα στόλιζαν τους εξώστες και τα παράθυρα των σπιτιών και των καταστημάτων.
Καινούργια όμως περιπλοκή παρουσιάσθηκε και πάλι. Στις 4 Απριλίου 1920, ο Διοικητής του εις Αδριανούπολιν εδρεύοντος Α' Τουρκικού Σώματος Στρατού Συν)ρχης Τζαφέρ Ταγιάρ, μιμούμενος κι' αυτός το παράδειγμα του Μουσταφά Κεμάλ, και για να προλάβη την κατάληψι της Ανατ. Θράκης από τον Ελλ. Στρατό, επανεστάτησε κατά της Σουλτανικής Κυβερνήσεως και σύμφωνα με τις οδηγίες του επανιδρυθέντος Τουρκικού θρακικού Κομιτάτου, ανεκήρυξε την αυτονομία της Θράκης, σχημάτισε Κυβέρνησι με Πρόεδρο, Υπουργό Στρατιωτικών και Αρχιστράτηγο τον ίδιο και άρχισε να οργανώνη στρατιωτικές δυνάμεις στην Ανατ. Θράκη και συμμορίες Κομιτατζήδων στη Δυτική. Και εις μεν την Ανατολικήν ωργάνωσε τρεις Μεραρχίες, όπως θα αναφερθή πιο κάτω, στη Δυτική όμως δεν πρόλαβε να κάνη τίποτε, γιατί με την συνθήκη του Σαν Ρέμο, παραχωρήθηκε ολόκληρη στην Ελλάδα και στις 14 Μαΐου του 1920, άρχισε η κατάληψίς της από τον Ελληνικό Στρατό.
Τη χαραυγή της ιστορικής εκείνης ημέρας της 14ης Μαΐου, η υπό τον Στρατηγόν, Παμίκο Ζυμπρακάκη Μεραρχία Σερρών, πέρασε την γραμμή Σώστη-Μεσούνης, στην οποία είχε προωθηθή από την προηγούμενη και στις 9 το πρωί εισήρχετο στην Κομοτηνή (τότε Γκιουμουλτζίνα, εκ παραλλαγής της Βυζαντινής ονομασίας Κουμούτζινα, παράλληλα με το οποίο ήταν και το της Κομοτηνής, όπως το αναφέρει ο Γρηγοράς), στην πλατεία της οποίας παρήλαυναν οι Μονάδες της, μέσα σε απερίγραπτες εκδηλώσεις χαράς, ενθουσιασμού και εθνικής ανατάσεως του Ελληνικού πληθυσμού της πόλεως. Συγχρόνως άλλες Μονάδες της ίδιας Μεραρχίας ξεκινούσαν σιδηροδρομικώς από την Ξάνθη και τον Πολύανθο, κατευθυνόμενες προς τον Έβρο, άλλες για την ασφάλεια της σιδ. γραμμής κι' άλλες για την κατάληψι του Σουφλίου, Διδ)χου και Καραγάτς. Την ίδια μέρα, στις β το πρωί, η υπό τον Υποστράτηγο Κων)νο Μαζαράκη Αινιάνα Μεραρχία Ξάνθης, έφθανε ατμοπλοϊκώς στο Δεδέ - Αγάτς και κατελάμβανε την πόλι, από την οποία, την ίδια ημέρα η κυρία Φιμερέλλι τηλεγραφούσε στον απόστρατο τώρα κ. Μελά: <Σήμερον τελούνται οι γάμοι της Θράκης μετά της Μητρός Ελλάδος”. Μέχρι τις 20 του Μαΐου ωλοκληρώθηκε η κατάληψίς ολόκληρης της Δυτικής Θράκης και οι Έλληνες στρατιώτες έστησαν τις προφυλακές τους μπροστά στη μυθολογική Ορεστιάδα, την ιστορική πρωτεύουσα της Θράκης, την πανώρια Αδριανούπολι, που περίμενε κι' αυτή μ' όλη την Ανατ. Θράκη, με κτυποκάρδι την απελευθέρωσί της.
Ολόκληρο το Σώμα Στρατού Εθνικής Αμύνης υπό τον Αντιστράτηγο Εμμανουήλ Ζυμπρακάκη, εγκαταστάθηκε στην απελευθερωθείσα Δυτική Θράκη, με έδρα το Δεδέ-Αγάτς μαζί με τη Μεραρχία Ξάνθης, τη Μεραρχία Σερρών στην Κομοτηνή και την IX Μεραρχία στο Διδυμότειχο.
β. Η απελευθέρωσις της Ανατολικής Θράκης, τον Ιούλιο του 1920.
Λίγο πριν αρχίσουν οι επιχειρήσεις.
Σημαίνει η ώρα για την απελευθέρωσι της Ανατ. Θράκης. Η προηγηθείσα κατάληψις της Δυτικής Θράκης, δημιούργησε τις ευνοϊκές προϋποθέσεις, για να προέλαση ο Έλλ. Στράτος, προς απελευθέρωσι και της Ανατολικής. Το πλήρωμα του χρόνου, είχε έλθει πλέον. Οι Τούρκοι κατέβαλαν βέβαια λυσσώδεις προσπάθειες, για να εμποδίσουν την παραχώρησι της στην Ελλάδα. Όλες τους όμως οι προσπάθειες και ενέργειες, τόσο της υπό τον Τζαφέρ Ταγιάρ Επιτροπής Δικαιωμάτων της Θράκης, όσο και του Τουρκικού Κομιτάτου και της Σουλτανικής Κυβερνήσεως, απέβησαν εις μάτην. Η γνώμη του επισκεφθέντος τον Φεβρουάριο του 1920 την Αδριανούπολι Γάλου Αρχιστρατήγου Φρανσέ Ντ' Εσπεραί, στην διαμόρφωσι της οποίας κύριο ρόλο έπαιξαν, ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Αδρ/πόλεως με τον αξέχαστο Μητροπολίτη Πολύκαρπο και τον Εκπρόσωπο της Γαλλικής Αρμοστείας Κων/πόλεως Βασίλειο Φωτιάδη (τον οποίο είχα την ευτυχία να γνωρίσω πριν δύο χρόνια στην Θες/νίκη και ο οποίος ζή ακόμη, σεβαστός πρεσβύτης στην Αθήνα), επέδρασε στο Διασυμμαχικό Συμβούλιο των Παρισίων, το οποίον ανεγνώρισε τα Ελληνικά δίκαια πάνω στην Ανατ. Θράκη και ενέκρινε τελικά την παραχώρησι της στην 'Ελλάδα και την κατάληψι της από τα Ελληνικά στρατεύματα.
Στις 20 Ιουνίου τηλεγραφούσε από την Βελγική Λουτρόπολι του Σπα, ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος Ελευθέριος Βενιζέλος προς το Γενικό Στρατηγείο και τον Διοικητή του Σώματος Στρατού Εθνικής Αμύνης, να αρχίσουν το γρηγορώτερο οι επιχειρήσεις για την κατάληψι της Ανατ. Θράκης.
Διατιθέμενες δυνάμεις και σχέδιο επιχειρήσεων της Ελλ. Στρατιάς.
Θα αναφερθώ με συντομία στο καθαρά στρατιωτικό αυτό κεφάλαιο:
— Τουρκικές:
Το Α' Σώμα Στράτου με τρεις Μεραρχίες Πεζικού, 49η, 55η και β0η, συνολικής δυνάμεως 22-25 χιλιάδων ανδρών, 800 Αξιωματικών, 90 πυροβόλων διαφόρων διαμετρημάτων και 50 περίπου πολυβόλων. Από τις δυνάμεις αυτές:
— Η 49η Μεραρχία, με δύναμι 8.000 ανδρών, 30 πυροβόλων και 21 πολυβόλων, κατείχε τον Τομέα Αδριανουπόλεως, εγκατεστημένη πίσω και γύρω στα Οχυρά Γιλντίζ, Τοπ Γιολοΰ και Χίντιρλίκ.
— Η 55η Μεραρχία με δύναμι 4.500 ανδρών, 28 πυροβόλων και 12 πολυβόλων, κατείχε τον τομέα, Μαλγάρων, Ραιδεστού, Τυρολόης.
— Η β0η Μεραρχία με δύναμι β.000 ανδρών, 31 πυροβόλων και 14 πολυβόλων, κατείχε τον Τομέα Κεσσάνης, Ούζούν Κιοπρού.
—Η υπόλοιπη δύναμις, από 3.500-β.500 άνδρες, αποτελούσε την εφεδρεία, η οποία είχεν εγκατασταθή γύρω στις Σαράντα Εκκλησίες, το δε Στρατηγείον του Σώματος Στρατού, στην Αδριανούπολι.
Η λεπτομερής διάταξις των δυνάμεων αυτών, φαίνεται στον συνημμένο Χάρτη των επιχειρήσεων.
— Εκτος όμως από αυτές τις δυνάμεις, υπήρχαν και άλλες, που θα αντιμετώπιζε ο Έλλην. Στρατός. Κι' αυτές ήταν :
— Η κρυφή και συνεχής ενίσχυσις της Σουλτανικής Κυβερνήσεως.
— Περί τους 4.500 Βούλγαροι Κομιτατζήδες, από τους οποίους 1.500 περίπου έως 3.000 στην περιοχή του Σβίλεγκραντ και 2.500 έως 3.000, στα παρά τις Σαράντα Εκκλησίες Βουλγαροτουρκικά σύνορα.
— Μια ολόκληρη Βουλγαρική Μεραρχία, η Χ με 10.000 άνδρες, που απασχολούσε και απειλούσε την Στρατιά Θράκης.
Την από τους Βουλγάρους απειλή αυτή, είχε βέβαια εξουδετερώσει η διπλωματική ικανότης του Πρωθυπουργού της Ελλάδος Ελ. Βενιζέλου. Ο Αρχηγός του Ρουμανικού Γενικού Επιτελείου, Στρατηγός Κριστέσκου, θερμός φιλέλλην, στον οποίον αργότερα η Ελλην. Κυβέρνησις απένειμε Ανώτατο Παράσημο, απαντώντας στο Σύνδεσμο του Έλληνος Αρχιστρατήγου, είπε τα εξής : «... Είμεθα Σύμμαχοι με τους Έλληνας και αν η Βουλγαρία επιχείρηση τι εναντίον της Ελλάδος, οι εξ Μεραρχίες μας, που είναι εγκατεστημένες στη Δοβρουτζά και στο Δούναβι, θα εισβάλουν αμέσως σ' αυτή. Τηλεγραφήστε αυτά στον Αρχιστράτηγο σας με την έκφρασι του θαυμασμού μου για το γενναίο σας στρατό, διαβιβάζοντας συγχρόνως τις θερμότερες ευχές, εμού και του Ρουμάνικου Στρατού, όπως η νίκη και η δόξα, συνοδεύουν πάντοτε τα Ελληνικά Όπλα...».
Παρ' όλα αυτά, δεν ήτο δυνατόν να παραβλεφθή ο κίνδυνος από τους Βουλγάρους Κομιτατζήδες, Ιδία σε περίπτωσι δυσμενούς εξελίξεως των επιχειρήσεων στην Ανατ. Θράκη.
-Ελληνικές:
— Το Σώμα Στρατού Εθνικής Αμύνης, που μετωνομάσθηκε σε Στρατιά Θράκης, υπό τον Αντιστράτηγο Εμμανουήλ Ζυμπρακάκη, με τίς Μεραρχίες, IX υπό τον Στρατηγό Λεοναρδόπουλο και Ξάνθης υπό τον Υποστράτηγο Κων/νο Μαζαράκη-Αινιάνα, που θα ενεργούσαν από την πλευρά του Έβρου, η πρώτη στην περιοχή Καραγάτς, Κούλελι Μπουργάζ (σημ. Πύθιο) και η δεύτερη στην περιοχή Σουφλίου.
— Η Μεραρχία Σμύρνης υπό τον Συν)ρχη Αλέξανδρο Μαζαράκη—Αινιάνα, ενισχυμένη με το 30 Σύνταγμα Πεζικού της Μεραρχίας Σερρών υπό τον Συν)ρχη Γ. Κονδύλη και το 3ο Σύνταγμα Ιππικού. Η Μεραρχία αυτή υπαχθείσα δια τάς επιχειρήσεις στην Στρατιά Θράκης, θα επεβιβάζετο από τα λιμάνια της Πανόρμου και Αρτάκης, στις νότιες ακτές της Προποντίδος και θα αποβιβαζόταν στη Ραιδεστό και στην Ηράκλεια.
— Μια Μικτή Αγγλοελληνική Ναυτική Μοίρα, αποτελούμενη από τα Αγγλικά θωρηκτά IRON DUKE, ένα καταδρομικό και αριθμό Αντιτορπιλλικών και τα Ελληνικά : θωρηκτό ΚΙΛΚΙΣ, θωρηκτό—Καταδρομικό ΑΒΕΡΩΦ και τέσσαρα μεγάλα Αντιτορπιλλικά.
— Τέλος, μια Μοίρα Αεροπλάνων.
-Σχέδιον ενεργείας της Ελληνικής Στρατιάς:
Το Σχέδιο αυτό προέβλεπε τα έξης σε γενικές γραμμές :
-Σε πρώτη Φάσι:
— Επιθετικές ενέργειες με τις Μεραρχίες Ξάνθης και IX στο Μέτωπο του Έβρου, για την καθήλωσι των κατά μήκος αυτού Τουρκικών δυνάμεων.
— Αποβατική ενέργεια με την ενισχυμένη Μεραρχία Σμύρνης με τη βοήθεια της Αγγλοελληνικής Ναυτικής Μοίρας στη Ραιδεστό και στην Ηράκλεια και προέλασι προς την γενική κατεύθυνσι, Ραιδεστού— Λουλέ Μπουργάζ—Μπαμπά Εσκή—Σαράντα Εκκλησιών, για την αποκοπή της υποχωρήσεως των εις το μέτωπο του Έβρου Τουρκικών δυνάμεων.
— Σε δεύτερη Φάσι:
— Βιαία διάβασι του ποταμού Εβρου με τις Μεραρχίες Ξάνθης και IX στις περιοχές Σουφλίου και Καραγάτς και κατάληψι της Αδρ)πόλεως και Ουζούν-Κιουπρού, συνένωσις αυτών με την Μεραρχία Σμύρνης στην περιοχή του Μπαμπά Εσκή, και περικύκλωσις και καταστροφή των εχθρικών δυνάμεων.
-Σε τρίτη Φάσι:
Πλήρης εκμετάλλευσις και εκκαθάρισις της Ανατ. Θράκης από τα υπολείμματα των εχθρικών δυνάμεων μέχρι της καθορισθείσης γραμμής της Τσατάλτζας και επάνδρωσι της μεθορίου προς τη Βουλγαρία και Σουλτανική Τουρκία.
Και η σχετική διαταγή Επιχειρήσεων της Στρατιάς, κατέληγε με την έξης παράγραφο:
«...Συντρίβοντες την αντίστασιν του εχθρού, φανήτε υπέροχοι προς όλους τους ηττημένους και προς τους φιλήσυχους πληθυσμούς. Εισέλθετε εις την πέραν του Έβρου Θράκην ελευθερωταί και προστάται της ζωής, τιμής και περιουσίας όλων, ανεξαιρέτως θρησκείας και φυλής. Το παράδειγμα της τάξεως εν τη Δυτική Θράκη, αποτελεί εγγύησιν δια την καλήν σας συμπεριφοράν και την καθιέρωσιν του αιωνίου Ελληνικού πολιτισμού.
Προχωρήσατε με ορμήν και γενναιοψυχίαν εις την λεωφόρον της Μεγάλης 'Ελλάδος και ταχύνατε το βήμα προς το ιδανικόν τέρμα, όπου σας αναμένουν πέντε αιώνων πόθοι και ελπίδες και απαρασάλευτος πίστις. Το δίκαιον και ο Θεός είναι μαζί μας.
Εμπρός προς την νίκην, εμπρός προς την τελικήν απελευθέρωσιν».
Ο Διοικητής της Στρατιάς
Εμμανουήλ Ζυμπρακάκης
Αντιστράτηγος
γ. Η έναρξις των επιχειρήσεων.
Οι πρώτες δύο Φάσεις της εκστρατείας απελευθερώσεως της Ανατ. Θράκης, που περιελάμβαναν τις κύριες επιχειρήσεις, διήρκεσαν εξ μονάχα ημέρες και αυτές θα εξιστορήσω ημέρα προς ημέρα. Άλλες τόσες διήρκεσεν η τρίτη Φάσις δια την εκκαθάρισι των εχθρικών εστιών αντιστάσεως, όπου και όσων είχαν απομείνει και την επάνδρωσι των προς την Βουλγαρία και Σουλτανική Τουρκία συνόρων.
7η Ιουλίου 1920 (Πρώτη ημέρα).
Η ώρα είναι 4 το πρωί. 0ι καμπάνες που θα αρχίζανε τη θεία λειτουργία της απελευθερώσεως της από πανάρχαια χρόνια Ελληνικής Θράκης, άρχισαν να ηχούν μελωδικά και το γλυκύτατο ηχολόγημα τους το έπαιρνε το αεράκι της αυγής, για να το αντιλαλήση σ΄ ολόκληρη τη σκλαβωμένη χώρα. και ήτανε οι καμπάνες αυτές τα ελληνικά κανόνια, που βροντούσαν από τις μυρωμένες και στολισμένες με δάφνες και ιτιές όχθες του Ιστορικού Έβρου.
Και σύγχρονα, η τεράστια αποβατική Αρμάδα, που μετέφερε τη Μεραρχία Σμύρνης, πλαισιωμένη από την ισχυρή Αγγλοελληνική Ναυτική Μοίρα, εισέπλεε στους λιμένες της Ραιδεστού και της Ηράκλειας, της αρχαίας Περίνθου. Kαι ενώ το θωρηκτά ΚΙΛΚΙΣ έρριχνε λίγες ανιχνευτικές βολές πάνω σε μερικές λέμβους που έπλεαν στο λιμάνι της Ραιδεστού και τα Αγγλικά Υδροπλάνα πετούσαν σε αναγνωριστικές πτήσεις στο εσωτερικό των περιοχών αποβάσεως, τα πρώτα αποβατικά τμήματα, άρχιζαν να αποβιβάζωνται στις καθυβρισμένες περιοχές αποβάσεως.
Στην Ηράκλεια αποβιβάσθηκαν δύο Λόχοι Πεζικού και ένας Ουλαμός Ορειβατικού Πυρ)κού του υπό των Αντ)ρχη Πεζικού Βασίλειο Αναγνώστου Μικτού Αποσπάσματος του 27 Συν)τος Πεζικού και κατέλαβαν τη μικρή πολιτεία και τα γύρω της υψώματα. Kαι ενώ συνεχιζόταν η απόβασις των υπολοίπων τμημάτων του Αποσπάσματος, oi δύο Λόχοι με τον Ουλαμό Ορειβ. Πυρ)κού, συνέχισαν την προχώρησί τους προς το εσωτερικό και κατά τις 4 το απόγευμα κατέλαβαν την Τυρολόη, την Τζουρουλό των Βυζαντινών, αφού συνέτριψαν μπροστά από την πόλι, τμήματα του 1β8 Συν)τος Πεζικού της 55ης Μεραρχίας του εχθρού.
Την ίδια περίπου ώρα, δηλαδή κατά τις 7 το πρωί, αποβιβαζόταν στων λιμένα της Ραιδεστού δύο Λόχοι του υπό τον Συν)ρχη Γεώργιο Κανδύλη 3ου Συν)τος Πεζικού σε μια αμμώδη ακτή, περί τα δύο περίπου χλμ. ανατολικά της πόλεως, χωρίς να προβληθή καμμιά αντίστασι από τους Τούρκους, εκτός από 4 βολές Πυρ)κού στην περιοχή αποβάσεως και 2 βολές κατά του Αντιτορπιλικού ΙΕΡΑΞ και από τις 8, άρχισαν να προχωρούν προς τους γύρω από την πόλι λόφους, οι οποίοι εδέσποζαν πάνω στο λιμάνι. Kai αφού συνέτριψαν, στα ανατολικά της πόλεως υψώματα, εχθρική δύναμι 200-300 ανδρών με ένα πυροβόλο και ένα πολυβόλο, κατέλαβαν μέχρι το μεσημέρι όλα τα γύρω από τη Ραιδεστό υψώματα και εγκατέστησαν προγεφύρωμα σε ακτίνα 5 χλμ. γύρω από την πόλι, εξασφαλίζοντας έτσι την απόβασι των υπολοίπων δυνάμεων της Μεραρχίας.
Το Τουρκικό Στρατηγείο, μόλις πληροφορήθηκε τις αποβάσεις στην Ραιδεστό και στην Ηράκλεια, άρχισε τη δράσι στον τομέα της IX Μεραρχίας.
Στην περιοχή του Κούλελι - Μπουργάζ, του σημερινού δηλαδή Πυθίου, άρχισε λίγο μετά το μεσημέρι να βομβαρδίζη με Πεδινό και Ορειβατικό Πυρ)κό όλες τις θέσεις του προγεφυρώματος και με βαρειά πυροβόλα τις δύο γέφυρες, σιδηροδρομική και οδική. Ο βομβαρδισμός κράτησε μέχρι το βράδυ, με ασήμαντες όμως βλάβες στην σιδ. γραμμή και γέφυρα, που επισκευάσθηκαν το ίδιο βράδυ.
Στην περιοχή του Καραγάτς, επετέθησαν οι Τούρκοι κατά τις β το απόγευμα με ένα Λόχο Πεζικού, ενώ ελαφρό και βαρύ Πυρ)κό τους έβαλε τίς θέσεις του Αποσπάσματος. Το Ελληνικό Πυρ)κό αντέδρασε και η εχθρική επίθεσις αποκρούσθηκε, όπως αποκρούσθηκε και δεύτερη, νυκτερινή αυτή τη φορά. Στις 10 το βράδυ πολλά βλήματα Τουρκικού Πυρ)κού έπεσαν μέσα στο Καραγάτς, με αποτέλεσμα να καούν τρία σπίτια, να καταστραφούν αλλά εννέα και να τραυματισθούν εξ κάτοικοι.
8η Ιουλίου 1920.
Το Μικτό Απόσπασμα του αντ)ρχου Αναγνώστου Β. περιλαμβάνον το 27 Σύνταγμα Πεζικού και μια Μοίρα Ορειβατικού Πυρ)κού και το οποίον δρούσε ανεξάρτητα από την Μεραρχία Σμύρνης, ως δεξιά Πλαγιοφυλακή της Στρατιάς, αφού συνεκεντρώθη ολόκληρο στην Τυρολόη, εστράφη προς τα δυτικά και κατά το βράδυ έφθασε στον Σιδ. Σταθμό Μουρατλή, ενώ δυτικώτερα το 28ο Σύνταγμα Πεζικού, έφθανε την αυτή περίπου ώρα, γύρω από το Καζάκιοϊ—Αριμπαζάν, χωρίς να συναντήσουν, ούτε το ένα, ούτε το άλλο, εχθρική αντίστασι. Η υπόλοιπη δύναμι της Μεραρχίας Σμύρνης, συνέχισε την αποβίβασι και συγκέντρωσί της στην περιοχή Ραιδεστού—Μουρατλή.
—Στο μέτωπο του Έβρου, στην περιοχή του Κούλελι—Μπουργάζ, εκτός από ανταλλαγή λίγων πυροβολισμών, δεν σημειώθηκε καμμιά άλλη άξια λόγου ενέργεια. ούτε και στον τομέα του Καραγάτς, oι Τούρκοι, υστέρα από τις αποτυχίες της προηγουμένης, εξεδήλωσαν επιθετική δραστηριότητα. Το Μικτό όμως Απόσπασμα του Καραγάτς, εξετόξευσε τη νύκτα της ημέρας αυτής ισχυρή νυκτερινή επιθετική αναγνώρισι, προς την οδική γέφυρα του Έβρου. Τα πρώτα επιθετικά κύματα των Τσολιάδων, αφού ανέτρεψαν τα πρώτα Τουρκικά φυλάκια, προχώρησαν μαχόμενα και έφθασαν σε απόστασι 150 περίπου μέτρων από τη γέφυρα, όπου και προσέκρουσαν στις κύριες αμυντικές οργανώσεις των Τούρκων και αναγκάσθηκαν να υποχωρήσουν στις θέσεις εξορμήσεώς των. Κατά τη νυκτερινή αυτή επιχείρησι σκοτώθηκαν ο Λοχαγός Πεζικού Νικόλαος Διαμαντής και 17 Εύζωνοι και συνελήφθησαν από τους Τούρκους αιχμάλωτοι δύο Εύζωνοι, τους οποίους εθανάτωσαν την άλλη ημέρα, με φρικτά βασανιστήρια. Και η εθνική ευγνωμοσύνη, για να τίμηση την θυσία των παλληκαριών εκείνων, έδωσε το όνομα του Λοχαγού στη γέφυρα, ή οποία πέρασε στην νεώτερη πολεμική μας ιστορία, ως “Γέφυρα του Λοχαγού Διαμαντή”.
Την ημέρα αυτή, μετακινήθηκε και ο Σταθμός Διοικήσεως της Στρατιάς, από την Αλεξανδρούπολι στο Διδυμότειχον.
9η Ιουλίου 1920
Από την ημέρα αυτή οι επιχειρήσεις παίρνουν γοργότερο ρυθμό. Η Μεραρχία Σμύρνης, ολοκληρώσασα την συγκέντρωσί της στο χώρο Ραιδεστού—Μουρατλή, άρχισε κατά το μεσημέρι να προελαύνη προς τα βορειοδυτικά σε τρεις φάλαγγες, με την έξης σειρά, από τα αριστερά προς τα δεξιά:
—Φάλαγξ Συντ)ρχου Γ. Κονδύλη (3ο Σ. Π. και Μοίρα Ορειβ. Πυρ)κού), προς Χαριούπολιν.
—Φάλαγξ Αντ)ρχου Γ. Πετροπουλάκη (30ο Σ.Π. και Μοίρα Ορειβ. Πυρ)κου), προς Γιοβάσκο.
—Φάλαγξ Συντ)ρχου Γουλιανού (28ο Σ. Π. και Μοίρα Ορειβ. Πυρ)κού) προς Χατζόγλου.
—Δεξιώτερα της Μεραρχίας, ως δεξιά Πλαγιοφυλακή της Στρατιάς, η Φάλαγξ του Αντ)ρχου Αναγνώστου Β. (27ο Σ.Π., Μοίρα Ορειβ. Πυρ)κού και 'Ιλη Ιππικού), προς Τσιφλίκιοϊ.
—Oι τρεις πρώτες Φάλαγγες της Μεραρχίας, προχώρησαν χωρίς να συναντήσουν αντίστασι και κατά τις 8 το βράδυ, έφτασαν λίγα χλμ. νοτιοανατολικά από τη Χαριούπολι. Η Εμπροσθοφυλακή όμως της Φάλαγγος Αναγνώστου, προσέκρουσε κατά τις 4 το απόγευμα κοντά στο χωριό Τσιφλίκιοϊ, σε πολύ υπέρτερες εχθρικές δυνάμεις, περίπου ολόκληρη Μεραρχία (από υπολείμματα των 168, 170 και 171 Συν)των της 55ης Μεραρχίας), με δύο βαρειά πυροβόλα και 4 Ορειβατικά. Επενέβη τότε το Απόσπασμα και με ορμητική επίθεσι και κατάλληλους ελιγμούς, ανέτρεψε τους Τούρκους, οι οποίοι ετράπησαν σε φυγή προς το Λουλέ-Μπουργάζ και Μπαμπα-Εσκή, αφήνοντας στο πεδίο της μάχης τα δύο βαρειά πυροβόλα γεμισμένα, δυο Ορειβατικά και εξ πολυβόλα. Στο χώρο της μάχης εγκατέστησε το βράδυ εκείνο το Απόσπασμα Προφυλακές Μάχης.
—Στο Μέτωπο του Έβρου και στην περιοχή του Καραγάτς, εκτός από λίγες βολές Πυρ)κού και από τα δύο μέρη, τίποτε άλλο το αξιόλογο. Στην περιοχή όμως του Κούλελι—Μπουργάζ, περισσότερη δραστηριότης. Τις πρώτες μεταμεσονύκτιες ώρες οι Τούρκοι άρχισαν πυκνά πυρά Πυρ)κού, από την περιοχή του χωρίου Τσακμάκ, πάνω στα χαρακώματα του Αποσπάσματος, με πολυβόλα και χειροβομβίδες και από τις 9 το πρωί, πυρά Πυρ)κου στον Σιδ. Σταθμό, που προκάλεσαν ασήμαντες βλάβες στην σιδ. γραμμή. Ύστερα από αντίδρασι του Ελλην. Πυρ)κού, τα πυρά των Τούρκων σταμάτησαν.
Τη νύκτα αυτή, έφθασε στο Καραμπουνάρ (σημ. Κορνοφωλεά) και μετά ατό Σουφλί σιδ)κώς η γεφυροσκευή της Μεραρχίας Ξάνθης και προωθήθηκε προς τα σημεία ζεύξεως του ποταμού Έβρου, που θα γινόταν λίγο βορειότερα από την συμβολή σ' αυτόν του παραποτάμου του Εργίνη.
10η Ιουλίου 1920.
Τόσο οι Φάλαγγες της Μεραρχίας Σμύρνης, όσο και η Φάλαγξ του Αντ)ρχου Αναγνώστου, συνέχισαν την προέλασί τους. Κατά τις 10 το πρωί η Φάλαγξ του Αντ)ρχου Αναγνώστου, κατέλαβε το Λουλέ - Μπουργάζ, την Βυζαντινή Αρκαδιούπολι και η αριστερή της Μεραρχίας (Συντ)ρχου Κονδύλη) την Χαριούπολι, χωρίς να συναντήσουν εχθρική αντίστασι, γιατί οι Τούρκοι είχαν αποχωρήσει από τις πόλεις αυτές, πριν δύο ήμερες. Μονάχα η Φάλαγξ του Αντ)ρχου Πετροπουλάκη, προσέκρουσε κοντά στον σιδ. σταθμό του Μπαμπά - Εσκή, σε εχθρικά τμήματα με 5 πολυβόλα, τα όποια και διέλυσε. Με το τέλος της ημέρας αυτής, οι τέσσαρες Φάλαγγες έφθασαν στη γενική γραμμή, Τσερκέζ Μουσελήμ (3ο Σύνταγμα), Μάνδρα (30ό Σύνταγμα), Άλπολου (28 Σύνταγμα) και Σιδ. Σταθμό Μπαμπά - Εσκή (27ο Σύνταγμα).
—Στο Μέτωπο του Έβρου, μονάχα στην περιοχή του Κούλελι— Μπουργάζ, άρχισαν κατά τις 6 το απόγευμα οι Τούρκοι, να βομβαρδίζουν τις θέσεις του Αποσπάσματος και τις δύο γέφυρες και προξένησαν μερικές ζημίες, που επισκευάσθηκαν τη νύκτα. Το Ελλην. Πυρ)κό αντέδρασε και πάλι με βολές αντιπυροβολικού και σε λίγο οι Τούρκοι σταμάτησαν τα πυρά τους.
—Νοτιότερα, στον Τομέα της Μεραρχίας Ξάνθης, στις δέκα και μισή το βράδυ, άρχισε η εγκατάστασις πακτωνογεφύρας, πάνω στην οποία περάσανε τα τιμήματα, του 13ου Συν)τος Πεζικού και εγκατέστησαν το αναγκαίο προγεφύρωμα, υπό την κάλυψι του οποίου, θα συνεχιζόταν από τις μεταμεσονύκτιες ώρες η διάβασι του Έβρου από ολόκληρη την Μεραρχία.
—Την ίδια νύκτα, μεταστάθμευσε και το Στρατηγείο της Στρατιάς με τον Βασιλέα Αλέξανδρο, από το Δεδέ - Αγάτς, στο Διδυμότειχο.
Πηγή: Η απελευθέρωσις της Ανατολικής Θράκης τον ιούλιον του 1920 και η δραματική εγκατάλειψίς της τον Οκτώβριον του 1922, Άγγελος Γερμίδης, έκδοση Θρακικού Κέντρου, Αθήναι 1972.
και μπορει να κυπροποιηθει ανετα χωρις ουτε μιαν τουφεκιαν...εχθροι προ των πυλων και εντος των τειχων..να δεις πως το λεγαμε στα λατινικα αυτο.... 
