Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΟΥΣΚΙΝ ΚΑΙ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ '21

[karipis]

Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΡΩΣΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΟΥΣΚΙΝ ΚΑΙ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ 1821

Χρήστος Σ. Παπαδημητρίου

Η μεγαλοφυΐα της Ρωσικής ποίησης, ο θεμελιωτής της νεότερης Ρωσικής λογοτεχνίας Α. Πούσκιν, γεννήθηκε στη Μόσχα το 1799 και πέθανε στην Αγία Πετρούπολη το 1837, ύστερα από θανατηφόρο τραυματισμό σε σκηνοθετημένη μονομαχία, με το Γάλλο εμιγκρέ Ζορζ Νταντές. Το Νοέμβρη του 1836 είχε δεχθεί μέσω ταχυδρομείου μια ανώνυμη λιβελογραφία, προσβλητική για την τιμή της συζύγου του και για τον ίδιο. Και γι’ αυτό κάλεσε τον Νταντέ σε μονομαχία. Έτσι χάθηκε στο άνθος της λογοτεχνικής του δημιουργίας σε ηλικία 37 ετών. Από την πλευρά της μητέρας του, ο Πούσκιν ήταν δισέγγονος του Αβησσυνού Γκαννιμπάλ, στρατιωτικού παράγοντα της εποχής του μεγάλου Πέτρου.
Ο Α. Πούσκιν, το μεγάλο αυτό φαινόμενο του βορρά, δεν ήταν μόνο μεγάλος ποιητής με παγκόσμια προβολή, αλλά και ο θεμελιωτής της σύγχρονης ρωσικής λογοτεχνίας σε όλα τα είδη του λόγου. Με το λογοτεχνικό του έργο προβάλλει τη ρωσική λογοτεχνία σε μια από τις πρώτες θέσεις στην παγκόσμια λογοτεχνία, η οποία παύει πια να θεωρείται στη Δύση η σταχτοπούτα της Ανατολής.
Ποιος δε γνωρίζει τα λογοτεχνικά αριστουργήματα, όπως τα δράματα «Μπορίς Τκοντουνώφ» και «Ρουσάλκα», τα έπη «Εβγένυ Ονέγκιν», «Ρουσλάν και Λιουντμίλα», τα παραμύθια για το βασιλιά Σαλτάν, για τον ψαρά και το ψάρι, για τη Νεκρή πριγκίπισσα, για το Χρυσό πετεινάκι, αλλά και τα μυθιστορήματα, τα διηγήματα και τα ιστορικά έργα που στολίζουν τη ρωσική και παγκόσμια λογοτεχνία.
Μεγάλη σημασία για την επεξεργασία της τελειότητας της καλλιτεχνικής μορφής του λόγου για τον Πούσκιν, είχε η προσοχή, η μεταστροφή προς τα μεγάλα υποδείγματα της αρχαίας ελληνικής ποίησης, την οποία ο Μπελίνσκυ χαρακτήρισε ως «καλλιτεχνικό εργαστήριο» από το οποίο πρέπει να περάσει ο κάθε ποιητής για να γίνει πραγματικός ποιητής-λογοτέχνης. Ο μεγάλος ποιητής μιμήθηκε τους αρχαίους και πέρασε από το καλλιτεχνικό εργαστήριο της αρχαίας ελληνικής τέχνης του λόγου και κατέκτησε την παραστατική πλαστικότητα της σκέψης των αρχαίων ελλήνων ποιητών.
Το θέμα μας όμως, δεν είναι η γνωριμία μας, με το λογοτεχνικό έργο του μεγάλου Ρώσου λογοτέχνη, εξάλλου δεν είναι και στην ειδικότητά μας.
Η ζωή και το έργο του ποιητή είναι συνυφασμένα με γεγονότα κοσμοϊστορικής σημασίας που διαδραματίστηκαν την εποχή αυτή στον ευρωπαϊκό χώρο.
Θα προσπαθήσω να παρουσιάσω κατά το δυνατόν, τις μεγάλες στιγμές που έζησε ο ποιητής με τον ξεσηκωμό των Ελλήνων το 1821, και το πάθος, την αγάπη για την Ελλάδα και την ελευθερία, που αναβρύζουν από το μεγάλο ποιητικό και λογοτεχνικό του έργου και από το πάθος της ελεύθερης σκέψης.
Εκτός από τη μούσα του ποιητή με την οποία τραγούδησε την ελευθερία της Ελλάδας και ιδιαίτερα την Ελληνίδα γυναίκα, ο Πούσκιν μας δίνει και σημαντικό ιστορικό υλικό, το οποίο αποτελεί βασική ιστορική πηγή για την επανάσταση του 1821 στη Μολδοβλαχία. Στην αλληλογραφία του ποιητή, στα σημειώματα «για την επανάσταση του Υψηλάντη» και «για τον Πέντε-Δέκα», στο διήγημα «Κυρτζαλή», στο «Ημερολόγιο του Κισινιώφ» και σε άλλα γραπτά του ο Πούσκιν μας δίνει ζωντανή περιγραφή των επαναστατικών γεγονότων στις ηγεμονίες. Η περιγραφή των επαναστατικών εξελίξεων με τόση σαφήνεια μαρτυρεί τις στενές σχέσεις του ποιητή με τους έλληνες φιλικούς της Οδησού και του Κισινιώφ.
Από την πρώτη στιγμή που ξέσπασε η εξέγερση στη Μολδοβλαχία, ο ποιητής έσπευσε να κάνει γνωστό το χαρμόσυνο γεγονός της εξέγερσης. Με επιστολή του προς τον Β. Λ. Νταβίντωφ το πρώτο 15θήμερο του Μάρτη του 1821 περιγράφει με ακρίβεια τις επαναστατικές εξελίξεις.
«Σε πληροφορώ για τα συμβάντα, που θα έχουν σημαντικά αποτελέσματα, όχι μόνο για την περιοχή μας, αλλά και για όλη την Ευρώπη.
Η Ελλάδα εξεγέρθηκε και διακήρυξε την ελευθερία της. Ο Θεόδωρος Βλαδημιρέσκου, που κάποτε υπηρετούσε στο στρατό του μακαρίτη πρίγκιπα Υψηλάντη, στις αρχές του Φλεβάρη βγήκε απ’ το Βουκουρέστι με μικρό αριθμό ένοπλων αρναούτηδων και ανακοίνωσε, ότι οι Έλληνες δεν είναι διατεθειμένοι πια να υποφέρουν τις καταπιέσεις και τις ληστείες των Τούρκων διοικητών, ότι αυτοί αποφάσισαν να απελευθερωθούν από τον Τουρκικό ζυγό.
Αυτή η προκήρυξη* αναστάτωσε όλη τη Μολδαβία. Ο πρίγκιπας Σούτσος και ο Ρώσος πρόξενος μάταια θέλησαν να συγκρατήσουν την επέκταση της ανταρσίας. -Πανδούροι και αρναούτηδες από παντού τρέχουν στον τολμηρό Βλαδημιρέσκου- και σε μερικές μέρες αυτός ήδη ηγούνταν 7.000 στρατού.
Στις 21 Φλεβάρη ο στρατηγός Πρίγκιπας Α. Υψηλάντης με δυο από τα αδέλφια του και με τον πρίγκιπα Γ. Καντακουζηνό, έφτασε στο Ίασι από το Κισινιώφ, όπου άφησε τη μάνα του, τις αδελφές και δύο αδελφούς. Προϋπαντήθηκε από 300 αρναούτηδες, από τον πρίγκιπα Σούτσο και το Ρώσο πρόξενο και αμέσως ανέλαβε τη διοίκηση της πόλης. Εκεί έκανε τη διακήρυξη, που γρήγορα εξαπλώθηκε παντού** σ’ αυτή λέγεται, πως ο Φοίνικας της Ελλάδας θα αναστηθεί από το πέπλο του, πως η ώρα της κατάρρευσης της Τουρκίας έφτασε κ.λπ. και ότι Μεγάλη Δύναμη επιδοκιμάζει το μεγαλόψυχο κατόρθωμα! Οι Έλληνες κατά πλήθη άρχισαν να συγκεντρώνονται κάτω από τις τρεις σημαίες από τις οποίες η μια είναι τρίχρωμη, στην άλλη ανεμίζει ο σταυρός περιτυλιγμένος με δάφνες, με το κείμενο «μ’ αυτή τη σημαία νικούν». Στην τρίτη απεικονίζεται ο αναγεννημένος φοίνικας. Είδα την επιστολή ενός επαναστάτη. Με θερμότητα περιγράφει την τελετή του αγιασμού των σημαιών και του σπαθιού του πρίγκιπα Υψηλάντη, τον πανηγυρισμό του κλήρου και του λαού και τις θαυμάσιες στιγμές της ελπίδας και της ελευθερίας.
Στο Ιάσι όλα είναι ήρεμα. Εφτά Τούρκοι οδηγήθηκαν στον Υψηλάντη και αμέσως εκτελέστηκαν — παράξενος νεωτερισμός από πλευρά ευρωπαίου στρατηγού. Στο Γαλάτσι σφάχτηκαν γύρω στους 100 Τούρκους, 12 Έλληνες σκοτώθηκαν.
Η είδηση της εξέγερσης ξάφνιασε την Κωνσταντινούπολη. Περιμένουν φρικτές μέρες, όμως ακόμα δεν εμφανίστηκαν. Τρεις δραπέτες Έλληνες βρίσκονται από χθες στην εδώ καραντίνα. Αυτοί ανέτρεψαν πολλές ψεύτικες διαδόσεις. Ο Γέρος Αλή αποδέχτηκε τη χριστιανική πίστη και βαπτίστηκε με το όνομα Κωνσταντίνος. Το τμήμα του από δύο χιλιάδες άτομα, που πήγαινε για να ενωθεί με τους Σουλιώτες εξοντώθηκε από τον τουρκικό στρατό.
Ο ενθουσιασμός του νου έφτασε στους υψηλότερους βαθμούς. Όλες οι σκέψεις κατευθύνονται προς ένα σκοπό, προς την ανεξαρτησία της αρχαίας πατρίδας. Στην Οδησσό ήδη δεν πρόλαβα το ενδιαφέρον θέαμα: στα μαγαζιά, στους δρόμους, στις ταβέρνες — παντού, συγκεντρώνονταν πλήθος Ελλήνων, όλοι πουλούσαν σχεδόν για τίποτα την περιουσία τους, αγόραζαν σπαθιά, όπλα, πιστόλια, όλοι μιλούσαν για το Λεωνίδα, για τις Θερμοπύλες, όλοι πήγαιναν στο στρατό του ευτυχή Υψηλάντη. Η ζωή, οι περιουσίες των Ελλήνων ήταν στη διάθεσή του. Στην αρχή ο Υψηλάντης είχε δύο εκατομμύρια. Ένας Παούλης έδωσε 600 χιλ. πιάστρα με τον όρο ότι θα του τα επιστρέψουν με την αποκατάσταση της Ελλάδας. 10.000 Έλληνες εγγράφηκαν στο στρατό.
Ο Υψηλάντης τραβάει για ένωση με το Βλαδημιρέσκου. Ονομάζεται Αρχιστράτηγος των βόρειων Ελληνικών στρατευμάτων και πληρεξούσιος της Μυστικής Κυβέρνησης. Πρέπει να ξέρεις πως ήδη τριάντα χρόνια γίνονταν και απλώνονταν η μυστική εταιρεία, που για σκοπό της είχε την απελευθέρωση της Ελλάδας. Τα μέλη της εταιρείας είναι διαιρεμένα σε τρεις βαθμούς... Τον κατώτερο βαθμό τον αποτελεί η ένοπλη δύναμη, το δεύτερο οι πολίτες. Τα μέλη αυτού του βαθμού είχαν το δικαίωμα ο καθένας να προσεταιρίσει συντρόφους, όμως όχι στρατιώτες, τους οποίους επέλεγε μόνο ο τρίτος ανώτερος βαθμός. Βλέπεις το απλό βήμα και την κύρια σκέψη αυτής της εταιρείας, της οποίας οι ιδρυτές της είναι ακόμα άγνωστοι... Χωριστή πίστη, χωριστή γλώσσα, ανεξαρτησία τύπου, από τη μια πλευρά η μόρφωση, από την άλλη η βαθιά αγραμματοσύνη, -όλα προστατεύουν τους φιλελεύθερους πατριώτες- όλοι οι έμποροι, όλος ο κλήρος μέχρι τον τελευταίο μοναχό υπολογίζονταν στην εταιρεία που τώρα θριαμβεύει.
Αυτός είναι ο τελευταίος απολογισμός των τελευταίων περιστατικών της περιοχής μας.
Παράξενη εικόνα! Δυο μεγάλοι λαοί, που από καιρό έπεσαν στην περιφρονητική ασημότητα, συγχρόνως εξεγείρονται από τη στάχτη και ανανεωμένοι παρουσιάζονται στο πολιτικό πεδίο του κόσμου. Το πρώτο βήμα του Α. Υψηλάντη είναι θαυμάσιο και λαμπρό. Άρχισε ευτυχισμένο -και νεκρός ή νικητής, από αυτή τη στιγμή ανήκει στην ιστορία- 28 χρονών, κομμένο χέρι, σκοπός μεγαλόψυχος! -ζηλευτή μοίρα. Το στιλέτο του προδότη είναι πιο επικίνδυνο γι’ αυτόν, από το σπαθί των Τούρκων. Ο Κωνσταντίν Πασιάς μετά την απελευθέρωση, δε θα είναι πιο ευσυνείδητος του Κλοντοβίκ ή του Βλαδήμιρον, γιατί η επιρροή του νεαρού εκδικητή της Ελλάδας θα πρέπει να τον ανησυχεί. Ομολογώ, ότι εγώ θα συμβούλευα στον πρίγκιπα Υψηλάντη να προειδοποιήσει τον υπέργηρο κακούργο: Τα ήθη της χώρας, όπου αυτός τώρα δρα, δικαιολογούν την πολιτική δολοφονία.
Σημαντικό ζήτημα: τι θα πράξει η Ρωσία; θα κατακτήσουμε μήπως τη Μολδαβία και τη Βλαχία με το πρόσχημα των φιλειρηνικών μεσολαβητών; θα περάσουμε μήπως το Δούναβη σύμμαχοι των Ελλήνων και εχθροί των εχθρών τους; Για κάθε ενδεχόμενο θα σε ενημερώνω».
Τα ποιήματα του Πούσκιν διαπερνούνται με το πάθος της ελευθερίας, το οποίο συνδυάζεται με τις πρωτοπόρες ιδέες και με την ανύπαρκτη μέχρι τότε δύναμη της λογοτεχνικής έκφρασης. Με την ποίησή του ο Τίούσκιν, χωρίς να είναι ο ίδιος μέλος μυστικής επαναστατικής οργάνωσης, γίνεται στην ουσία ο εκφραστής των επαναστατικών κατευθύνσεων ολόκληρης της γενιάς των νεαρών ευγενών αξιωματικών, οι οποίοι κατά τους Ναπολεόντειους πολέμους ασπάστηκαν τις ιδέες της Γαλλικής επανάστασης. Οι στίχοι του Α. Πούσκιν είχαν τεράστια κοινωνική απήχηση και διαδίδονταν αστραπιαία στην υψηλή Ρωσική κοινωνία, όπως:

«Τύραννοι του κόσμου! σπαρταρίστε!
Και σεις αμαρτωλοί δούλοι
Ανδρωθείτε, εξεργερθήτε! »

Παρόμοιοι στίχοι του στοίχησαν την εξάχρονη εξορία στη Νότια Ρωσία με κέντρο την Οδησσό και το Κισινιώφ. Στα χρόνια της εξορίας του στο Κισινιώφ και την Οδησσό, ο Πούσκιν αναπτύσσει φιλικές σχέσεις με τον ταγματάρχη Ραγιέφκσυ και με τους στρατηγούς Πούστσιν και Ορλώφ, γίνεται μέλος της μασονικής στοάς του Κισινιώφ, δηλαδή σ’ αυτήν για την οποία εξοντώθηκαν όλες οι στοές στη Ρωσία. Ήταν συνδεδεμένος με όλους σχεδόν τους τότε συνωμότες. Αυτά αποκαλύπτει ο ποιητής σε επιστολή του προς τον Β. Α. Ζουκόφσκυ και, αφού τη διαβάσει ο ιστορικός Καραμζίν του λέει να την κάψει.
Αρχικά ήταν να εξοριστεί στη Σιβηρία, αλλά η προσωπική παρέμβαση του Καραμζίν στον τσάρο Αλέξανδρο άλλαξε τον τόπο εξορίας του.
Η περίοδος της εξορίας του, (1820-1826) στη Νότια Ρωσία, τον έφεραν πιο κοντά στους επαναστατικούς κύκλους της εποχής. Εδώ γνωρίστηκε άμεσα με τους αξιωματικούς Δεκεμβριστές Ραγιέφσκυ, Πέστελ, Ορλώφ και άλλους, με τους Φιλικούς και το ελληνικό εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, που άκμαζε τότε στις πιο πάνω πόλεις. Τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα στην Ισπανία, στην Ιταλία και στην Ελλάδα είχαν τεράστια σημασία και επίδραση στο επαναστατικό κίνημα της Ρωσίας. Εδώ πρέπει να υπογραμμίσουμε ιδιαίτερα την επίδραση της Ελληνικής εθνεγερσίας του 1821, γιατί βρίσκονταν σε άμεση επαφή με τη Ρωσία. Η Φιλική Εταιρεία, όπως γνωρίζουμε, ιδρύθηκε στη Ρωσία και πολλά από τα ηγετικά της στελέχη, είχαν άμεση επαφή και φιλικές σχέσεις με τους Ρώσους επαναστάτες. Πρέπει να πούμε ακόμα ότι το συνωμοτικό σύστημα της Φιλικής Εταιρίας, στάθηκε ως πρότυπο στη συνωμοτική οργάνωση των Δεκεμβριστών.
Η περίοδος αυτή, με τα πλούσια επαναστατικά γεγονότα, συμπίπτει με την ακμή του επαναστατικού ρομαντισμού, στο ποιητικό έργο του Πούσκιν. Το έργο που έγραψε εδώ, καθιέρωσε γι’ αυτόν τη δόξα του πρώτου Ρώσου ποιητή.
Ο Πούσκιν με το θερμό και ανήσυχο πνεύμα που τον διέκρινε, αγάπησε και λάτρεψε πολύ την Ελλάδα, υποστήριξε με ζήλο και φανατισμό τον εθνικό μας ξεσηκωμό του 1821, αλλά και πικράθηκε από τις κακές στιγμές του.
Τα φιλελληνικά αισθήματα του ποιητή, ήταν τόσο μεγάλα, που θεωρούσε εχθρούς της Ρωσίας, όλους τους εχθρούς των Ελλήνων.
Η εξέγερση στη Μολδοβλαχία με αρχηγό τον Α. Υψηλάντη, τον οποίο γνώριζε προσωπικά και αλληλογραφούσε μαζί του, έδωσε στις πολιτικές αντιλήψεις του Πούσκιν πιο ριζοσπαστικό χαρακτήρα. Στους στίχους που έγραψε στο Κισινιώφ, δόξασε τους πολεμιστές της ελληνικής ελευθερίας.
Διαβάζω μερικά από τα ποιήματα σε ελεύθερη απόδοση που είναι αφιερωμένα στην Επανάσταση του 1821, αλλά και άλλα, αφιερωμένα στη γυναίκα Ελληνίδα.

«Πιστή Ελληνίδα μην κλαις»
Πιστή Ελληνίδα μην κλαις - έπεσε ήρωας
το βόλι του εχθρού καρφώθηκε στο στήθος.
Μην κλαις - εσύ δεν ήσουν που πριν την πρώτη μάχη
καθόρισες το ματωμένο δρόμο της τιμής;
Το βαρύ χωρισμό αισθανόμενος τότε
το χέρι σε σένα πανηγυρικά ο σύζυγος άπλωσε.
Με δάκρυα το βρέφος του ευλόγησε
Της ελευθερίας όμως το μαύρο λάβαρο θορύβησε.
Όπως ο Αριστογείτων με μύρτο το σπαθί του περιτύλιξε
όρμησε στη σφαγή πέφτοντας,
τη μεγάλη ιερή υπόθεση υπερασπίστηκε.

Το ποίημα είναι αφιερωμένο στο Θάνατο άγνωστου Φιλικού αγωνιστή, που έπεσε στον αγώνα για την εθνική μας ανεξαρτησία. Ο Αριστογείτων είναι ο Αθηναίος νέος που σκοτώθηκε στον αγώνα ενάντια στην αθηναϊκή τυραννία τον VI αι. π.Χ.
Το ποίημα με τίτλο «Πόλεμος» το έγραψε για την επανάσταση των Ελλήνων ενάντια στον τουρκικό ζυγό, που ξέσπασε στο τέλος του Φλεβάρη του 1821 στη Ρουμανία. Ο ίδιος ο ποιητής έλπιζε να ενταχθεί στους επαναστάτες. Οι προθέσεις του φαίνονται από την επιστολή στις 23 Μαρτίου του 1821 προς τον Ντέλβιγκ. «Πρόσφατα ήρθα στο Κισινιώφ και σύντομα θα αφήσω την ευλογημένη Βεσσαραβία. Υπάρχουν χώρες πιο ευλογημένες. Ο αργόσχολος κόσμος δεν είναι η καλύτερος τρόπος ζωής».

Υπολόγιζε ότι, η Ρωσία θα έπαιρνε μέρος στον πόλεμο, στο πλευρό της Ελλάδας, όμως στο συνέδριο του Λάιμπαχ Το Γενάρη—Φλεβάρη του 1821, έπεισαν τον αυτοκράτορα Αλέξανδρο Α’ να παραιτηθεί από αυτή την πρόθεση. Στις 12 του Μάη του 1821 η Ρωσία, η Αυστρία και η Πρωσσία υπέγραψαν τη διακήρυξη, η οποία επιβεβαίωνε τις αντιδραστικές αρχές της Ιεράς Συμμαχίας. Ένα άλλο ποίημα:
«Το ξίφος» είναι από τα πιο επαναστατικά ποιήματα του Πούσκιν. Κυκλοφόρησε ανάμεσα στους στρατιώτες και μεταφράστηκε στη γαλλική και γερμανική γλώσσα, χωρίς την ένδειξη του ονόματος.
Και τα ποιήματα προς το στρατηγό Πούστσιν και προς τον Νταβίντωφ έχουν ως θέμα την Επανάσταση του 1821.
Το ποίημα με τίτλο «Στην Ελληνίδα» αφιερώνεται στην Καλυψώ Πολυχρόνη, γεννημένη το 1803 στην Κωνσταντινούπολη. Κατά την παράδοση ήταν ερωμένη του Μπάιρον. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης μαζί με άλλους Έλληνες έφυγε από την Πόλη και εγκαταστάθηκε στο Κισινιώφ. Ο Πούσκιν προσκαλώντας το Βιαζέμσκυ στο Κισινιώφ, του έγραψε ότι θα τον γνώριζε με την Ελληνίδα, που φιλιόταν με τον Μπάιρον.

Γεννήθηκες για να φλογίζεις
των ποιητών τη φαντασία
ίσως σε μέρη μακρινά
κάτω απ’ τον ουρανό
της ιερής Ελλάδας
εσένα γνώρισε, ονειρεύτηκε
εμπνευσμένος ο ποιητής
με πάθος έκρυψε στα βάθη
της ψυχής του την αλησμόνητη
μορφή σου.

Είναι κατανοητό ότι ο Πούσκιν εννοούσε τον Μπάιρον. Στα χειρόγραφα του ποιητή διασώθηκαν σκίτσα που παριστάνουν την Καλυψώ Πολυχρόνη. Με την ελληνική λέξη «Ελευθερία» ο ποιητής εκφράζει το πάθος του για την Ελευθερία, αλλά τραγουδάει και την Ελληνίδα.

«Η Ελευθερία μπροστά σου»
Η Ελευθερία μπροστά σου
θάμπωσαν οι άλλες γοητείες.
Για σένα φλέγομαι, αιώνια δικό σου,
Αιώνια δικός σου Ελευθερία.

Ο θόρυβος του κόσμου σε τρομάζει
των αυλικών απαυγασμάτων η δυσοσμία
Αγαπώ το φλογερό σου, δίκαιο νου
Κατανοητή η φωνή σου στην καρδιά μου.

Στο νότο, στο ειρηνικό σκοτάδι
μαζί μου ζήσε Ελευθερία,
την ομορφιά σου
βλάπτει η ψυχρή Ρωσία.

Με την ίδια ελληνική λέξη «Ελευθερία» ο ποιητής έγραψε και ωδή, ένα περίφημο λυρικό άσμα, το οποίο δίνω σε ελεύθερη μετάφραση.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
ΩΔΗ
Φύγε, κρύψου απ’ τα μάτια,
της ελευθερίας πενιχρή τυραννία.
Πού είσαι, πού είσαι καταιγίδα των θρόνων,
της Ελευθερίας υπερήφανος αοιδός;
Έλα και κόψε από μένα το στεφάνι,
λύγισε την απαλή τη λύρα...
Θέλω να τραγουδήσω στον κόσμο την Ελευθερία,
τους θρόνους να συντρίψω, το κακό.
۰۰۰
Άνοιξέ μου τα ευγενικά σου ίχνη
αυτού του υψηλόφρονου, του Γάλλου,
που εσύ στις δοξασμένες δυστυχίες
ενέπνεες τους θαρραλέους ύμνους.
Θρέμματα της επιπόλαιας τύχης
τύραννοι του κόσμου! Τρεμουλιάξτε!
Κι’ εσείς ανδρωθείτε,
εξεγερθείτε ξεπεσμένοι δούλοι!
۰۰۰
Αλλοίμονο! Όπου κι’ αν ρίξω τη ματιά μου
Παντού...

Ο Πούσκιν φημίζεται και για το ότι τραγούδησε πολύ την Ελληνίδα. Σ’ αυτήν είναι αφιερωμένο και το ποίημα με τίτλο «Στην ξένη» εντός παρενθέσεως συντμημένη η λέξη (Ελληνίδα).
Το ποίημα «Εξεγέρσου, ω Ελλάδα, εξεγέρσου!» ο ποιητής το έγραψε μετά τη συνθήκη της Αδριανούπολης, όπου η Ελλάδα αποκτούσε τη μερική της ανεξαρτησία το 1829 στις 2 Σεπτεμβρίου.

Εξεγέρσου, ω Ελλάδα, εξεγέρσου!
Δίκαια ξεσήκωσες τις δυνάμεις σου,
δίκαια πολέμησες.
Στον Όλυμπο, στην Πίνδο, στις Θερμοπύλες
κάτω από τη σκιά των πανάρχαιων κορυφών τους
γεννήθηκε η νεαρή Ελευθερία
στους τάφους του Θησέα και του Περικλή
πάνω απ’ τα ιερά μάρμαρα των Αθηνών.
Ω! Χώρα των ηρώων και θεών
έσπασες τα δεσμά της δουλείας,
τραγουδώντας τους φλογερούς στίχους
του Τυρταίου, του Μπάιρον και του Ρήγα.

Ο Θούριος του Ρήγα μεταφρασμένος από τον ποιητή Γκνέντιτς, είχε τον τίτλο «Ξυπνήστε της Ελλάδος λαοί», ο οποίος έκφραζε την ιστορική πραγματικότητα της εποχής, που ανιστόρητα σήμερα, αρκετοί διατυπώνουν αναχρονιστικές αντιλήψεις.
Το ποίημα «Εξεγέρσου, ω Ελλάδα εξεγέρσου» είναι γραμμένο πίσω από το φύλλο του ποιήματος

«Εμείς ξανά στεφθήκαμε με δόξα,
σαρώθηκε ξανά ο ξιπασμένος εχθρός».

Με αφορμή τη συνθήκη ειρήνης που υπογράφτηκε στην Αδριανούπολη στις 2 Σεπτεμβρίου του έτους 1829, ύστερα από τη νίκη της Ρωσίας επί της Τουρκίας η οποία παραχωρούσε στη Ρωσία τις εκβολές του Δούναβη και τις ανατολικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας και η Ελλάδα αποχτούσε την ανεξαρτησία της, αν και όχι πλήρη.
Δηλαδή, ο ποιητής εννοούσε με το «ξανά», μετά από τη ναυμαχία του συμμαχικού στόλου στο Ναβαρίνο, όπου καταποντίστηκε ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος, αλλά η Τουρκία συνέχιζε να μην αναγνωρίζει την ανεξαρτησία της Ελλάδας.
Ο ποιητής σχεδίαζε να γράψει και έπος για τους φιλικούς.

ΕΠΟΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΦΙΛΙΚΟΥΣ.
(ΓΙΩΡΓΑΚΗΣ)
ΣΧΕΔΙΟ
Δύο Αρναούτοι (Αλβανοί) θέλουν να σκοτώσουν τον Α. Υψηλάντη. Ο Γιωργάκης Ολύμπιος τους σκοτώνει και το πρωί ανακοινώνει στους Αλβανούς τη φυγή του στα ουγγρικά σύνορα. Μετά παίρνει την αρχηγία του κινήματος και αναχωρεί για τα βουνά.
Στο έπος για τους Φιλικούς, κρίνοντας από το σχέδιο, ο ποιητής ήθελε να παρουσιάσει τα δραματικά επεισόδια της ελληνικής εξέγερσης στη Μολδοβλαχία ενάντια στους Τούρκους.
Το έπος αρχίζει τη νύχτα της φυγής του αρχηγού της εξέγερσης στην Αυστρία. Ο ήρωας του έπους είναι ο Γιωργάκης Ολύμπιος, ο οποίος σώζει τον Α. Υψηλάντη από τους δολοφόνους και μετά τη φυγή του, οι Έλληνες υπό την αρχηγία του, υποχωρούν στα βουνά. Τους προδίδουν οι Εβραίοι και κυκλωμένοι από τους Τούρκους στο μοναστήρι του Σέκου, ο Γιωργάκης Ολύμπιος σκοτώνεται ηρωικά μαζί με τους συμπολεμιστές του και τους Τούρκους που τους περικύκλωσαν, ανατινάζοντας την μπαρουταποθήκη.
Το θάνατο του Μπάιρον ο Πούσκιν τον πληροφορήθηκε τον Ιούνιο του 1824 από τη σύζυγο του Βιαζέμσκυ, η οποία ήρθε από τη Μόσχα στην Οδησσό. Για το χαμό του Μπάιρον ο Πούσκιν έγραψε στα ποιήματα: «Προς τη θάλασσα», «Ωδή στο Χβοστώφ» και στον πρόλογο του ποιήματος «Ανδρέας Σινιέ».
Η κυριότερη, κατά τη σημασία, 13η στροφή δεν μπορούσε να δει τη δημοσιότητα, όταν ο Πούσκιν ζούσε. Το 1825 δημοσιεύθηκε ως εξής:

«Ο κόσμος άδειασε...

Μετά από αυτή τη στροφή ακολουθούσαν αποσιωπητικά με τη σημείωση: σ’ αυτή τη θέση ο συγγραφέας έβαλε 3,5 σειρές αποσιωπητικά...

Σαν αστραπή πέρασε μπροστά μας η μεγαλοφυΐα
χάθηκε, τον θρήνησε η Ελευθερία.
Όπου σταγόνα αγαθού, εκεί φρουρός
η μόρφωση ή ο τύραννος.

Η μούσα του ποιητή είναι «κεραυνός για τους τύραννους», «της ελευθερίας περήφανη ωδή» ασυμβίβαστος αντίπαλος, ανελέητος, τρομερός κατήγορος της δουλείας.

۰۰۰

Ο Α. Πούσκιν, μας δίνει, εκτός από την επιστολή προς τον Β. Νταβίντωφ, και άλλο σημαντικό ιστορικό υλικό για τον εθνικό μας ξεσηκωμό. Αυτό το σπουδαίο ιστορικό υλικό το βρίσκουμε στο «σημείωμα για την επανάσταση του Υψηλάντη», στο «σημείωμα για τον Πέντε-Δέκα», στο διήγημα «Κυρτζαλή», στο ημερολόγιο του Κισινιώφ και στις επιστολές του ποιητή. Τα κείμενα αυτά έχουν ως πηγή τις προσωπικές μαρτυρίες των Ελλήνων προσφύγων, που έρχονταν από τη Ρουμανία, μετά την αποτυχία της επανάστασης και τις πληροφορίες των αξιωματικών του Γενικού Επιτελείου της 2ης στρατιάς, που είχε την ευθύνη της κατασκοπείας στη Ρουμανία. Τα δυο πρώτα σημειώματα για τον Υψηλάντη και τον Πέντε-Δέκα, αποτελούν σύντομα κριτικά δελτία των πιο πάνω πληροφοριών. Στο πρώτο γράφει:
«Ο ηγεμόνας Υψηλάντης, πρόδωσε την υπόθεση της Εταιρείας και ήταν υπεύθυνος, για το θάνατο του Ρήγα κ.λ.π.» (Εννοεί τον πατέρα του Αλέξανδρου Υψηλάντη, ο οποίος ήταν ηγεμόνας της Βλαχίας από το 1802). «Ο γιος του Αλέξανδρος, ήταν Φιλικός, (πιθανόν κατ’ επιλογήν του Καποδίστρια και με την έγκριση του αυτοκράτορα)• τα αδέρφια του, ο Καντακουζηνός, ο Κοντογόνης, ο Σοφιανός, ο Μάνος». Ο Μιχαήλ Σούτσος έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας το 1820. Ο Αλέξανδρος Σούτσος, ηγεμόνας της Βλαχίας, έμαθε για την ύπαρξη της Φιλικής Εταιρείας από το γραμματέα του (Βαλέτα), ο οποίος αφού έγινε γαμπρός του, δεν μπόρεσε να φυλάξει το μυστικό και την πρόδωσε. Ο Α. Υψηλάντης το Γενάρη του 1821, έστειλε κάποιον ονόματι Αριστείδη στη Σερβία, με την πρόταση επιθετικής και αμυντικής συμμαχίας, μεταξύ αυτού ως στρατηγού του Ελληνικού στρατού και της Σερβίας. Ο Αριστείδης συνελήφθηκε από τον Α. Σούτσο, και τα χαρτιά του μαζί με το κεφάλι του, στάλθηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Το γεγονός αυτό, υποχρέωσε τον Α. Υψηλάντη, να αλλάξει τα σχέδια. Ο Μιχαήλ Σούτσος έγραψε στο Κισινιώφ. Ο Α. Σούτσος δηλητηριάστηκε και ο Α. Υψηλάντης επικεφαλής μιας χούφτας αρναούτηδων*** [πεισματάρηδες ή άξεστο πλήθος] κήρυξε την επανάσταση.
Οι καπεταναίοι είναι οι ανεξάρτητοι κουρσάροι, πειρατές, υπάλληλοι των Τούρκων περιβαλλόμενοι με μερική εξουσία. Τέτοιοι ήταν ο Λάμπρος κ.λ.π. και τέλος ο Φαρμάκης, ο Γιωργάκης Ολύμπιος, ο Κολοκοτρώνης, ο Κοντογόνης, ο Αναστάσιος κ.λ.π. Ο Γ. Ολύμπιος ήταν στο στρατό του Υψηλάντη. Μαζί υποχώρησαν προς τα ουγγρικά σύνορα. Ο Α. Υψηλάντης φοβούμενος μην τον σκοτώσουν θεώρησε απαραίτητο να διαφύγει και να ξεσπάσει με την προκήρυξή του. Ο Γ. Ολύμπιος επικεφαλής 800 ανδρών, έδωσε πέντε μάχες με τον τουρκικό στρατό και τελικά κλείστηκε στο μοναστήρι του Σέκου. Προδομένος από τους Εβραίους περικυκλώθηκε από τους Τούρκους, έβαλε φωτιά στη μπαρουταποθήκη και ανατινάχθηκε.
Ο Φιλικός λοχαγός Φαρμάκης, στάλθηκε από το Μοριά στον Υψηλάντη, πολέμησε ψύχραιμα και παραδόθηκε στην τελευταία μάχη. Αποκεφαλίστηκε στην Κωνσταντινούπολη.
Στο Κισινιώφ ο Πούσκιν συναντιόταν με τον Α. Υψηλάντη και με άλλους φιλικούς. Αυτό φαίνεται σε διάφορες επιστολές, αλλά και από ημερολόγιο του Πούσκιν που δυστυχώς δε διασώθηκε ολόκληρο.
Στο σημείωμα για τον Πέντε-Δέκα, ο Πούσκιν δίνει σημαντικές πληροφορίες, για το κίνημα στη Ρουμανία.
«Ο Πέντε-Δέκα βρίσκονταν στο Γαλάτσι κατά την περίοδο των εκεί σφαγών. 200 Έλληνες, σκότωσαν 150 Τούρκους, 60 από αυτούς κάηκαν, σ’ ένα σπίτι που κρύβονταν. Μετά από μερικές μέρες, ο Πέντε-Δέκα έφτασε στη Βραΐλα, με την ιδιότητα του κατασκόπου. Παρουσιάστηκε στον Πασιά και κάπνισε μαζί του, ως Ρώσος επήκοος. Στην Ταργκόβιστα ενώθηκε με τον Υψηλάντη. Αυτός τον έστειλε στο Γιάσι, για να καθησυχάσει τις κινητοποιήσεις. Εκεί βρήκε τους Έλληνες, που καταπιέζονταν από τους βογιάρους και με την εξυπνάδα και τη σταθερότητά του τους γλίτωσε. Εφοδιάστηκε με οπλισμό για 1500 άτομα, ενώ είχε 1300 άτομα. Σε διάρκεια δυο μηνών ήταν Πρίγκιπας της Μολδαβίας. Ήρθε ο Καντακουζηνός και ανέλαβε τη διοίκηση. Υποχώρησαν προς τη Στίνκα. Ο Καντακουζηνός τον έστειλε για κατασκοπεία στον εχθρό. Ο Πέντε-Δέκα θεωρούσε αναγκαία την οχύρωση στη Μπάρντα (πρώτο σταθμό στο δρόμο για το Γιάσι). Ο Καντακουζηνός υποχώρησε στο Σκουλένι και πρότεινε στον Πέντε- Δέκα να μπει σε καραντίνα. Ο Πέντε-Δέκα συμφώνησε.
Ο Πέντε-Δέκα όρισε βοηθό τον αρναούτη Παπασά Ουγκλού.
Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι ο πρίγκιπας Υψηλάντης θα μπορούσε να πάρει τη Βραΐλια και τη Ζιούρζια. Οι Τούρκοι φεύγουν προς όλες τις κατευθύνσεις. Φαντάζονταν πως πίσω τους τρέχουν οι Ρώσοι. Στο Βουκουρέστι, οι Βούλγαροι αντιπρόσωποι πρότειναν στον Υψηλάντη να ξεσηκώσει όλη τη χώρα τους, αυτός δεν αποφάσισε!
Ο Υψηλάντης έδωσε εντολή για τη σφαγή στο Γαλάτσι σε περίπτωση που οι Τούρκοι δεν καταθέσουν τα όπλα».
Το σημείωμα αυτό έχει τις ίδιες πηγές, όπως και το σημείωμα για τον Α. Υψηλάντη.
Αξιόλογο ιστορικό ενδιαφέρον παρουσιάζει και το αφήγημα «Κυρτζαλή». Το έγραψε το 1834 και αφηγείται την ελληνική εξέγερση στη Μολδοβλαχία. Το υλικό για την εξέγερση που συγκίνησε τον ποιητή, το συγκέντρωσε ακόμα όταν ήταν στο Κισινιώφ. Ο Κυρτζαλή, βουλγαρικής καταγωγής, συμμετείχε στην επανάσταση και ήταν ο φόβος και ο τρόμος στη Μολδαβία. Όταν ο Α. Υψηλάντης κήρυξε την επανάσταση, ο Κυρτζαλή έφερε σ’ αυτόν κάμποσους παλιούς του συντρόφους. Ο πραγματικός σκοπός της Φιλικής Εταιρείας σ’ αυτούς ήταν εντελώς άγνωστος, όμως ο πόλεμος γι’ αυτούς ήταν ευκαιρία να πλουτίσουν εις βάρος των Τούρκων και ίσως και των Μολδαβών.
Σχετικά με την Προσωπικότητα του Α. Υψηλάντη, ο Πούσκιν γράφει:
«Ο Α. Υψηλάντης ήταν προσωπικά ψύχραιμος, όμως δεν είχε τις απαραίτητες ιδιότητες για το ρόλο τον οποίο πήρε τόσο θερμά και τόσο απρόσεχτα. Δεν μπορούσε να διευθετήσει τις σχέσεις με τους ανθρώπους, τους οποίους υποχρεώθηκε να καθοδηγήσει. Αυτοί δεν είχαν προς αυτόν ούτε σεβασμό ούτε την εμπιστοσύνη. Ύστερα από την άτυχη μάχη, όπου σκοτώθηκε το άνθος της ελληνικής νιότης, ο Γιωργάκης Ολύμπιος τον συμβούλεψε να απομακρυνθεί και ο ίδιος ανέλαβε τη θέση του. Ο Υψηλάντης έφυγε καλπάζοντας προς τα σύνορα της Αυστρίας κι από κει έστειλε το ανάθεμά του, στους ανθρώπους του, τους οποίους ονόμαζε απείθαρχους, δειλούς και παλιανθρώπους. Αυτοί οι «δειλοί και παλιάνθρωποι» στην πλειοψηφία τους σκοτώθηκαν στους τοίχους του μοναστηριού του Σέκου, ή στις όχθες του ποταμού Προύθου, αμυνόμενοι απεγνωσμένα ενάντια στον εχθρό, που ήταν δέκα φορές ισχυρότερος».
Παρακάτω μας περιγράψει τραγικές σκηνές από τις μάχες των Φιλικών με τους Τούρκους.
«Ο Κυρτζαλή βρίσκονταν στο τμήμα του Γεωργίου Καντακουζηνού, για τον οποίο μπορούμε να επαναλάβουμε τα ίδια όσα ειπώθηκαν για τον Υψηλάντη. Στην παραμονή της μάχης κοντά στο Σκουλένι ο Καντακουζηνός ζήτησε από τη ρωσική διοίκηση να του επιτρέψει να περάσει για παραμονή στο έδαφός μας. Το τμήμα έμεινε όμως χωρίς διοίκηση, όμως ο Κυρτζαλή, ο Σοφιανός, ο Κοντογόνης και οι άλλοι δεν είχαν καμιά ανάγκη από αρχηγό.
Η μάχη κοντά στο Σκουλένι, μου φαίνεται πως από κανέναν δεν περιγράφηκε σε όλη την συγκινητική της αλήθεια. Φανταστείτε εφτακόσιους Αρναούτηδες, Αλβανούς, Έλληνες, Βούλγαρους και κάθε μάζεμα, που δεν έχουν ιδέα για την πολεμική τέχνη να υποχωρούν στα μάτια 15 χιλιάδων τουρκικού ιππικού. Το τμήμα αυτό στριμώχθηκε προς την όχθη του ποταμού Προύθου και πρόβαλε μπροστά του δυο μικρά κανόνια που βρέθηκαν στο Ιάσι, στην αυλή του ηγεμόνα και από τα οποία συνέβαινε να πυροβολούν την περίοδο των ονομαστικών γευμάτων. Οι Τούρκοι θα χαίρονταν να χρησιμοποιήσουν τα μυδριοβόλα, όμως δεν τόλμησαν χωρίς την έγκριση του Ρωσικού αρχηγείου: τα μυδριοβόλα οπωσδήποτε θα έφταναν και στη δική μας όχθη...
Την άλλη μέρα όμως οι Τούρκοι χτύπησαν τους Φιλικούς, χωρίς όμως να τολμήσουν να χρησιμοποιήσουν ούτε μυδροβόλα, ούτε βόλια. Αποφάσισαν, παρά τη δική τους συνήθεια, να ενεργήσουν με ψυχρό όπλο. Η μάχη ήταν σκληρή. Κόβονταν με τα γιαταγάνια. Από την πλευρά των Τούρκων παρατηρήθηκαν ακόντια, άγνωστα σ’ αυτούς μέχρι τότε. Οι Φιλικοί, με την άδεια του αυτοκράτορά μας, μπορούσαν να περάσουν τον Προύθο και να κρυφτούν στο δικό μας σταθμό. Αυτοί άρχισαν να περνούν. Ο Κοντογόνης και ο Σοφιανός παρέμειναν τελευταίοι στην τουρκική όχθη. Ο Κυρτζαλή, τραυματισμένος την παραμονή, κείτονταν ήδη στο σταθμό. Ο Σοφιανός σκοτώθηκε. Ο Κοντογόνης άνθρωπος πολύ χονδρός τραυματίστηκε με ακόντιο στην κοιλιά. Αυτός με το ένα χέρι σήκωσε το σπαθί του και με το άλλο πιάστηκε από το εχθρικό ακόντιο και το έχωσε στον εαυτό του βαθύτερα και μ’ αυτόν τον τρόπο μπόρεσε να φτάσει με το σπαθί του το φονιά του, με τον οποίο μαζί και έπεσε».
Όλα είχαν τελειώσει. Οι Τούρκοι νίκησαν. Όσοι γλίτωσαν σκορπίστηκαν στη Βεσσαραβία, μαζί τους και ο Κυρτζαλή. Κυρτζαλή στην τουρκική θα πει ανδρειωμένος, λεβέντης, το πραγματικό του όνομα ο Πούσκιν δεν το γνώριζε.
Το αφήγημα όπως ήδη ανέφερα στηρίζεται σε ζωντανές μαρτυρίες που συνέλλεξε ο Α. Πούσκιν από αυτούς που σώθηκαν και πέρασαν στη Βεσσαραβία.

۰۰۰

Άλλη σημαντική πηγή για την επανάσταση του 1821 στη Μολδοβλαχία είναι σι αναμνήσεις και το ημερολόγιο του Α. Πούσκιν. Σχετικά με τις αναμνήσεις και τη σημασία τους ο ίδιος έγραφε: «η μνήμη των εξαίρετων ανθρώπων σύντομα θα εξαφανιστεί, εξαιτίας της έλλειψης ιστορικών σημειώσεων. Εξάπαντως πρέπει να περιγράψουμε τα σύγχρονα συμβάντα, για να μπορούν να παραπέμπονται σε μας».
Το ημερολόγιο του Κισινιώφ είναι λίγο περισσότερο από 2 μήνες και το έγραψε ο Πούσκιν τις ημέρες της επανάστασης των Ελλήνων, ενάντια στους Τούρκους κατακτητές. Προηγείται του ημερολογίου η λεγόμενη «Επιστολή για την ελληνική εξέγερση» για την οποία κάναμε λόγο στην αρχή της ομιλίας μας.
2-4-1821 «Πέρασα το απόγευμα στην Η. G. - Χαριτωμένη Ελληνίδα. Μιλούσαμε για τον Α. Υψηλάντη. Ανάμεσα σε 5 Έλληνες εγώ ένας μιλούσα σαν Έλληνας! Όλοι ήμασταν απελπισμένοι για την αποτυχία των επιχειρήσεων της Φιλικής Εταιρείας. Πιστεύω σταθερά, πως η Ελλάδα θα θριαμβεύσει και τα 25 εκατομμύρια των Τούρκων θ’ αφήσουν την ανθούσα Ελλάδα στου ς νόμιμους κληρονόμους του Ομήρου και του Θεμιστοκλή».
Στις 9 Μαΐου 1821 έγραφε στο ημερολόγιό του: «Στις τρεις την ημέρα, έγραψα στον πρίγκιπα Υψηλάντη, μέσω νεαρού Γάλλου, ο οποίος πάει να καταταχτεί στον ελληνικό στρατό - Χθες ήμουν στον πρίγκιπα Σούτσο».
Στο ημερολόγιο από 24 Νοεμβρίου 1833 γράφει: «Παράξενη συνάντηση: Με πλησίασε άνδρας 45 χρονών με μουστάκι και μαλλιά που αρχίζουν να ασπρίζουν. Γνώρισα από το πρόσωπο έναν Έλληνα και τον πήρα για έναν από τους παλιούς μου γνωστούς, φίλους του Κισινιώφ. Αυτός ήταν ο Μ. Σούτσος, πρώην ηγεμόνας της Μολδαβίας. Τώρα είναι απεσταλμένος στο Παρίσι. Δεν ξέρω ακόμα γιατί είναι εδώ. Μου θύμισε, ότι το 1821 τον επισκέφθηκα στο Κισινιώφ μαζί με τον Πέστελ. Του αφηγήθηκα με ποιον τρόπο τον ξεγέλασε ο Πέστελ και πρόδωσε την Εταιρεία, παρουσιάζοντάς τον στον αυτοκράτορα Αλέξανδρο, στον κλάδο των καρμπονάρων. Ο Σούτσος δεν μπόρεσε να κρύψει την έκπληξη και την αγανάκτησή του. Η λεπτότητα του Φαναριώτη ηττήθηκε από την πονηριά του Ρώσου αξιωματικού! Αυτό πρόσβαλε το φιλότιμό του. Ο ηγεμόνας έφυγε απροσδόκητα για τη Μόσχα τις παραμονές-νύχτα».
Ο Πέστελ στάλθηκε στο Κισινιώφ από το στρατηγό Π. Ντ. Κισελιώφ για τη συγκέντρωση ειδήσεων σχετικά με την ελληνική εξέγερση. Η αναφορά του Πέστελ προς τον Κισελιώφ διεκπεραιώθηκε μέσω του πρίγκιπα Βολκόνσκυ για την εισήγηση στον αυτοκράτορα Αλέξανδρο Α’. Ο Πέστελ πρόδωσε την Φιλική Εταιρία παρουσιάζοντάς την στον αυτοκράτορα, ως κλάδο των καρμπονάρων. Στην εισήγηση γινόταν λόγος ότι τα ελληνικά γεγονότα «μπορούν να έχουν σημαντικές συνέπειες. Αν υπάρχουν 800 χιλ. Ιταλοί καρμπονάροι, μπορεί ακόμη πιο πολύ να υπάρχουν Έλληνες, ενωμένοι με πολιτικό στόχο». «Ο ίδιος ο Υψηλάντης υποθέτω ότι, είναι μόνο όργανο στα χέρια μυστικής δύναμης, η οποία χρησιμοποίησε το όνομά του ως σημείο ένωσης».
Ο Πέστελ, ενώ στάλθηκε στη Βεσσαραβία για τη συγκέντρωση στοιχείων για τους Φιλικούς και την εξέγερση των Ελλήνων και προδίδει τους Φιλικούς, ο ίδιος γίνεται ο μελλοντικός αρχηγός των Δεκεμβριστών του Νότου. Φαίνεται καθαρά η επίδραση σ’ αυτόν των επαναστατικών γεγονότων και των ιδεών της Φιλικής Εταιρείας, αλλά και οι επαφές του με Φιλικούς και με τον ίδιο τον ποιητή.
Ο Π. Α. Βιαζέμσκυ πρότεινε στον Πούσκιν να γράψει για το θάνατο του Μπάιρον και ο Πούσκιν απογοητευμένος από τη συμπεριφορά πολλών φυγάδων που έφτασαν στην Οδησσό απαντάει:
«Η ιδέα σου να τραγουδήσω το θάνατό του στην 5η ωδή (του ήρωά του), είναι υπέροχη, όμως δεν έχω τη δύναμη - Η Ελλάδα μου τα έκανε μούσκεμα. Για την τύχη των Ελλήνων επίτρεψέ μου να κρίνω, όπως για την τύχη των αδελφών μου νέγρων. Μπορεί να θέλουμε την απελευθέρωση από την ανυπόφορη δουλεία και στους μεν και στους δε. Όμως όλοι οι φωτισμένοι λαοί της Ευρώπης να παραληρούν για την Ελλάδα - αυτά είναι ασυγχώρητα παιδιαρίσματα. Οι Ιησουΐτες μας έδωσαν την ιδέα για το Θεμιστοκλή και τον Περικλή, και φανταστήκαμε, ότι ο κακοήθης λαός που αποτελείται από ληστές και μπακάληδες, είναι απόγονος και κληρονόμος της δοξασμένης σχολής τους. Θα μου πεις ότι άλλαξα γνώμη. Ας ερχόσουν σε μας εδώ στην Οδησσό να δεις τους συμπατριώτες του Μιλτιάδη και θα συμφωνούσες μαζί μου. Ναι, δες τι έγραψε γι’ αυτό πριν μερικά χρόνια ο ίδιος ο Μπάυρον στις παρατηρήσεις στον Τσάιλντ Χάρολντ, εκεί που παραπέμπει στην άποψη του Γάλλου Πρόξενου Φόβελ».
Οι φυγάδες και οι λιποτάκτες που πλημμύρισαν την Οδησσό απογοήτευσαν τον Πούσκιν. Δεν Πρέπει να ιδεοποιούμε τα πάντα. Δίπλα στον ηρωισμό μας υπάρχουν και οι αδυναμίες μας, που πάντα πρέπει να τις ερευνούμε.
Σε άλλη επιστολή προς το Β. Λ. Νταβίντωφ τον Ιούλιο του 1824 γράφει:
«Με έκπληξη ακούω, ότι με θεωρείς εχθρό της αγωνιζόμενης για την ελευθερία Ελλάδα και οπαδό της Τουρκικής δουλείας. Φαίνεται ότι ερμήνευσες παράξενα τις λέξεις μου. Όμως ό,τι και αν σου είπαν, δεν έπρεπε να το πιστέψεις, ότι κάποτε η καρδιά μου θα φέρνονταν κακόβουλα στις ευγενικές αναγεννητικές προσπάθειες του λαού. Λυπάμαι ότι προσπαθώ να δικαιολογηθώ απέναντί σου, επαναλαμβάνω και δω, αυτό που συνέβη να πω σε ό,τι αφορά τους Έλληνες.
Είναι επί το πλείστον άνθρωποι εύθικτοι, ακατανόητοι, ελαφρόμυαλοι, αγράμματοι, πεισματάρηδες, παλιά αλήθεια, που δεν είναι άσχημο να την επαναλαμβάνουμε. Σπάνια ανέχονται τις αντιθέσεις, ποτέ δε συγχωρούν την ασέβεια, εύκολα παρασύρονται με πομπώδεις λέξεις. Πρόθυμα επαναλαμβάνουν κάθε είδηση και, συνηθίζοντας σ’ αυτήν, δεν μπορούν να την αποχωριστούν.
Όταν κάτι αποτελεί γενική άποψη, τότε η γενική μωρία τους βλάπτει τόσο, όσο η ομοψυχία τους, τους ενθαρρύνει. Οι Έλληνες ανάμεσα στους Ευρωπαίους έχουν πολύ περισσότερους κακούς οπαδούς, απ’ ό,τι συνετούς φίλους. Τίποτα δεν ήταν τόσο δημοφιλές, όπως η υπόθεση των Ελλήνων, αν και πολλά στην πολιτική τους σχέση ήταν σημαντικότερα για την Ευρώπη».
Σε άλλη επιστολή στον ίδιο, στη γαλλική γλώσσα γράφει: «Δεν είμαι βάρβαρος και ιεροκήρυκας του Κορανίου. Η υπόθεση της Ελλάδας μου προκαλεί θερμή συναίσθηση. Γι’ αυτό και εγώ αγανακτώ, βλέποντας ότι σ’ αυτούς τους τιποτένιους ανθρώπους, ανατέθηκε η ιερή υποχρέωση να υπερασπίσουν την ελευθερία».
Από τα δριμύτατα γράμματα του 1824 φαίνεται πόσο αγανακτισμένος ήταν ο ποιητής από τους φυγάδες και τη συμπεριφορά τους προς τη χώρα που αγαπούσε.
Την ίδια περίοδο απευθύνεται προς τον ποιητή Ζιουκόφκσυ «Δεν ξέρω αν έλαβες την πολύ απαραίτητη επιστολή. Για κάθε περίπτωση επαναλαμβάνω σε συντομία για την υπόθεση η οποία με γδέρνει ζωντανό. Η 8χρονη κόρη του Σοφιανού, που έπεσε ηρωϊκά στο Σκουλένι, βρίσκεται στο Κισινιώφ. Δε θα έπρεπε την ορφανή να την προσφέρουμε άσυλο;»
Η τύχη της μικρής κόρης του ήρωα Σοφιανού, ο οποίος έπεσε στη μάχη με τους Τούρκους στο Σκουλένι, δεν τον αφήνει ήσυχο. Ανησυχεί για τη ζωή και το μέλλον της μικρής και σε νέα επιστολή προς τον Ζιουκόφσκυ, του υπενθυμίζει: «Τι γίνεται αγαπητέ; Θα κάνεις κάτι για τη δική μου μικρούλα Ελληνίδα; βρίσκεται σε άθλια κατάσταση και το μέλλον της φαίνεται ακόμη πιο άθλιο. Είναι κόρη ήρωα, Ζιουκόφσκυ!»
Παρά τις απογοητεύσεις και την πικρία που δοκίμασε ο ποιητής, από τις δυσκολίες και τις διακυμάνσεις που πέρασε η Επανάσταση, αλλά και από τον ξεπεσμό και τη δειλή συμπεριφορά του υπόκοσμου, δεν έπαψε ποτέ το ενδιαφέρον για την απελευθέρωση της Ελλάδας.
Το 1827 ο ποιητής ξέχασε πια την απογοήτευση. Παρακολουθώντας με ενδιαφέρον την πορεία της απελευθέρωσης έγραψε για τους Έλληνες:
«Όχι μόνον είναι καθήκον, αλλά έχεις χρέος να είσαι περήφανος για τη δόξα των προγόνων σου. Το να μη τους τιμάς είναι επονείδιστος ανανδρία. Οι Έλληνες σε όλες τις δυστυχίες τους, θυμήθηκαν πάντα την καταγωγή τους και γι’ αυτό είναι άξιοι της απελευθέρωσής τους».
Τέλος, θα ξέραμε πολύ περισσότερα, αν ο ποιητής δεν κατέστρεφε τις επιστολές και το ημερολόγιο, μετά την εξέγερση των Δεκεμβριστών στις 14-12-1825.
Κλείνοντας, θέλω να υπογραμμίσω πως το μεγάλο λογοτεχνικό έργο του Α. Πούσκιν ήταν εμπνευσμένο από τις πιο προοδευτικές και φιλελεύθερες ιδέες και φέρνουν τη σφραγίδα του πνεύματος της εποχής.
Η δεσποτική εξουσία από το 1820 μέχρι το τραγικό τέλος της ζωής του δεν τον άφησε ποτέ έξω από τη μυστική παρακολούθηση. Σε μια επιστολή προς τη σύζυγό του με πικρό επιφώνημα έγραφε:
«Τι τόθελε ο διάβολος να γεννηθώ στη Ρωσία με ψυχή και ταλέντο! »


Σημείωση: Οι παραπομπές και σημειώσεις του συγγραφέα δεν μεταφέρονται για λόγους ευνόητους.

Πηγή: http://clubs.pathfinder.gr/ELLHNIKH_IST ... 72&read=56