ΚΑΠΟΙΟΙ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΥ ΑΠΟΛΟΓΗΤΙΣΜΟΥ

Οι δυο Απολογίες του Ιουστίνου (110 – 165 μ.Χ.) απευθύνονται η μεν πρώτη στον αυτοκράτορα Αντωνίνο τον Ευσεβή (138 – 161) και στους δυο θετούς υιούς του, τον Μάρκο Αυρήλιο και τον Λεύκιο Βέρο, και η δεύτερη στη ρωμαϊκή Σύγκλητο και στον αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο. Ο Ιουστίνος ανασκευάζει τις κατά των Χριστιανών κατηγορίες, που μόνον αυτοί στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία διώκονται για τα θρησκευτικά τους φρονήματα. Παράλληλα υποστηρίζει την καθολικότητα της χριστιανικής διδασκαλίας και τον οικουμενικό χαρακτήρα της χριστιανικής εκκλησίας, στην οποία καλούνται όλα τα έθνη. Σε αυτό το έργο διατυπώνεται και η θεωρία του σπερματικού λόγου.
Στον Προς Έλληνας λόγο του ο Τατιανός (120 – τέλη β΄αι.) αντί να απολογείται, λοιδορεί με πάθος τους εθνικούς και εκφράζει την άκρα περιφρόνησή του προς τον αρχαίο κόσμο, προς την αρχαία φιλοσοφία και ζωή. Είναι μάλιστα εξόχως ενδιαφέρον ότι είναι ο αρχαιότερος συγγραφέας στον οποίο ο όρος Έλλην χρησιμοποιείται με θρησκευτική σημασία και ταυτίζεται προς την έννοια του εθνικού, του ειδωλολάτρη, την σημασία δηλαδή στην οποία μετέπεσε και με την οποία γνωρίζεται σε όλους τους μετέπειτα βυζαντινούς αιώνες.
Στο έργο του Ιππολύτου Ρώμης (περ. 170 – 235 μ.Χ.) με τίτλο Κατά πaσών των αιρέσεων έλεγχος γίνεται προσπάθεια να δειχτεί η εξάρτηση των πρώτων αιρέσεων από τις αρχαίες ελληνικές φιλοσοφικές δοξασίες.
Ο Παιδαγωγός του Κλήμεντος του Αλεξανδρέως (150 – περ. 215 μ.Χ.) αποτελεί τη μεγαλύτερη προσπάθεια στην αρχαία Εκκλησία σύνταξης εγχειριδίου ηθικής. Παιδαγωγός είναι ο ίδιος ο Χριστός και ο Κλήμης επιχειρεί να συντάξει τον κώδικα της κατά Χριστόν ζωής. Το ενδιαφέρον του βιβλίου είναι τεράστιο. Περιγράφει με ενάργεια και με εντυπωσιακές λεπτομέρειες τη ζωή των συγχρόνων του, για να στηλιτεύσει όσα από την άποψη του ενάρετου χριστιανικού βίου κρίνονται απορριπτέα. Παρέχει έτσι μια θεαματική εικόνα του καθημερινού βίου, της γυναικείας και της ανδρικής συμπεριφοράς στην εποχή του, ιδιαίτερα στη μεγάλη και πολυάνθρωπη πόλη της Αλεξάνδρειας. Στο Λόγος προτρεπτικός προς Έλληνας του αυτού αντιπαραθέτει ο Κλήμης τη διδασκαλία του χριστιανισμού προς τις μυθώδεις και τερατώδεις αντιλήψεις της αρχαίας θρησκείας, αλλά και προς τις αντιφάσεις των Ελλήνων φιλοσόφων μεταξύ τους, προτρέπει τους εθνικούς να προσέλθουν στην μόνη αλήθεια, τον Χριστό.
Ο Ωριγένης (περ. 185 – 253/4 μ.Χ.)στο λαμπρό απολογητικό του έργο Κατά Κέλσου προσπαθεί με αξιοθαύμαστη μέθοδο και με επιχειρήματα φιλοσοφικά και βιβλικά να αναιρέσει συστηματικά τις απόψεις του εθνικού φιλοσόφου Κέλσου, όπως εκείνος τις εξέθετε στο πολεμικό κατά των χριστιανών σύγγραμμά του Λόγος αληθής (178 μ.Χ.). Στο Περί αρχών έργο του ο Ωριγένης επεχείρησε να θεμελιώσει τη χριστιανική θεολογία σε βάσεις φιλοσοφικές, χρησιμοποιώντας τη θεωρητική υποδομή των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων. Είναι το έργο, που θεωρήθηκε μεταγενεστέρως βλάσφημο και επικίνδυνο και οδήγησε στην καταδίκη του συγγραφέως.