Ιδεογραφήματα

Το Σπαρτιατικό πολίτευμα
Το Σπαρτιατικό πολίτευμα είναι εκείνο το πολίτευμα που έχει πολυσυζητηθεί κατά την αρχαιότητα, και μάλιστα πάνω σ’ αυτό έχουν συγκεντρωθεί όλες οι κρίσεις και οι επικρίσεις των θεωρητικών, ποιος ήταν τελικώς ο χαρακτήρας του πολιτεύματος της Σπάρτης. Οι μαρτυρίες εκείνων των θεωρητικών δεν προέρχονται από την ίδια την Σπάρτη, αλλά είναι διαφορετικής προέλευσης και εποχής και μέσα από κείμενα διαφορετικού περιεχομένου (πολιτικά, φιλοσοφικά, ρητορικά). Η θεωρητική συζήτηση πάνω στην φύση του Σπαρτιατικού πολιτεύματος επικεντρώνεται σε δυο μεγάλες περιόδους της αρχαιότητας: α) κλασικοί χρόνοι (5ος – 4ος αι. π.Χ.) και β) ελληνιστικοί – ρωμαϊκοί χρόνοι (4ος αι. π.Χ. – 2ος αι. μ.Χ.).
α) Οι κλασικοί χρόνοι (5ος – 4ος π.Χ.)
Είναι ο αιώνας διεκδίκησης Σπάρτης και Αθήνας για την ηγεμονία της Ελλάδος. Ταυτόχρονα είναι ένας αγώνας ιδεολογικών – πολιτικών αντιπαραθέσεων τόσο μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης όσο και μεταξύ των πολιτικών – φιλοσοφικών κύκλων της Αθήνας. Σ’ αυτήν την αντιπαράθεση της Αθήνας είναι χρήσιμο το παράδειγμα της Σπάρτης: αφ’ ενός οι υπέρμαχοι της δημοκρατίας κατακρίνουν την Σπάρτη, αφ’ ετέρου οι αντίπαλοι της δημοκρατίας προβάλλουν ως πρότυπο την Σπάρτη. Ο φιλοσοφικός λόγος, κατά την περίοδο αυτή, προβαίνει σε συγκρίσεις με ιδεατές κοινωνίες, προσπαθώντας να δει κατά πόσον τα πολιτεύματα της Σπάρτης και της Αθήνας είναι ορθά σε σχέση με μια ιδεατή κοινωνία. Ο 5ος αιώνας τελειώνει με τον εμφύλιο ανάμεσα στην Αθήνα και τους συμμάχους της και την Σπάρτη και τους συμμάχους της, και δίνει έτσι το στίγμα της αλλαγής του πολιτικοκοινωνικού σκηνικού. Την περίοδο ακριβώς εκείνη γράφεται η ΄΄ιστορία΄΄ της Σπάρτης. Στη συγγραφή αυτή επιλέγονται δυο διαφορετικές στιγμές της ιστορίας της Σπάρτης. Οι δυο αυτές στιγμές καθορίζουν και τον τρόπο που αντιμετωπίζεται η Σπάρτη και το βαθμό εκτίμησης που κάθε αρχαίος έχει γι’ αυτή. Οι δυο στιγμές των πηγών διχάζονται: η α΄ ιστορική στιγμή των πηγών συνιστά την κριτική του Σπαρτιατικού πολιτεύματος: η νομοθεσία και το πολίτευμα έχει παρεκκλίνει από την αρχική του κατάσταση (κοινωνικές αδικίες, πολιτικές ανισότητες, διακρίσεις πολιτών, ανταγωνισμό διαφορετικών μορφών εξουσίας, εκφυλισμό των ηθών, μονομερή προσανατολισμός του πολιτεύματος). Αυτό προϋποθέτει ότι κάποια στιγμή τα πράγματα δεν ήταν τα ίδια. Η β΄ ιστορική στιγμή των πηγών αφορά σε μια εποχή που στην Σπάρτη υπήρχε δικαιοσύνη και ευνομία, καθώς επίσης ελευθερία, ισότης και ισομοιρία των πολιτών (των ομοίων). Δύσκολο να ορίσουμε ποια εποχή ήταν αυτή, αν υπήρξε ποτέ και αν ήταν έτσι ακριβώς. Το μόνο βέβαιο είναι πάντως ότι στο επίπεδο του πολιτικού λόγου υπήρχε.
Τα θέματα γύρω από τα οποία επικεντρώνεται η κριτική των Αθηναίων είναι το πολιτειακό (δομή της Σπαρτιατικής πολιτείας, άφιξη Λυκούργου, νομοθεσία, τύποι και κανόνες συμβίωση, σύστημα εκπαίδευσης), επίσης μέσα από ένα ηθικό σύστημα που δίνεται στους Σπαρτιάτες κρίνεται το σύστημα αξιών των πολιτών και του τρόπου ζωής τους.
Οι Σπαρτιάτες από ΄΄κακονομότατοι΄΄ (περίοδο συγκρούσεων) γίνονται με την άφιξη του Λυκούργου ΄΄ευνομότατοι΄΄. Η ευνομία για τους αρχαίους ήταν αποτέλεσμα ενός μικτού πολιτεύματος. Το αποτέλεσμα της ευνομίας είναι ο ιδιόμορφος τρόπος ζωής της Σπάρτης και το δημόσιο σύστημα εκπαίδευσης. Σύμφωνα με αυτά το Σπαρτιατικό πολίτευμα θεωρήθηκε ως ένα από τα καλύτερα.
Παράλληλα η Σπάρτη θεωρείται ως η κατεξοχήν πόλις, όπου οι πολίτες σέβονται τον νόμο, υπακούουν στους άρχοντες, είναι επίσης η πόλις που έχει επιδείξει το μακροβιότερο πολίτευμα, πολιτική σταθερότητα, που δεν γνώρισε ξένο κατακτητή, ούτε εσωτερικό δυνάστη, ούτε πολιτειακές μεταβολές, ούτε κοινωνικές αναταραχές, όπως οι υπόλοιποι Έλληνες.
Παράλληλα υπάρχει η άποψη πως όλη νομοθεσία της Σπάρτης είναι προσανατολισμένη προς τον πόλεμο. Η πόλις εμφανίζεται σαν ένα στρατόπεδο (Πλάτων) και το ενδιαφέρον των πολιτών συνέκλινε αποκλειστικά σε μια αρετή, την πολεμική. Η Δωρική καταγωγή και ο φόβος των ειλώτων εμφανίζονται ως οι κατεξοχήν αιτίες που ερμηνεύουν αυτόν τον μονόπλευρο προσανατολισμό της Σπαρτιατικής κοινωνίας.
Το διαφορετικό σύστημα αξιών που προείπαμε δεν ήταν κάτι εντελώς διαφορετικό από τα άλλα, αλλά η συνέπεια στην εφαρμογή των κοινών ελληνικών αρετών την καθιστούσε μοναδική. Επίσης, η αποτελεσματικότητα στον πόλεμο που κρίνεται εκ τω υστέρων από την ηττημένη Αθήνα ήταν απόρροια αυτού το συστήματος αξιών. Αν μέχρι τον Πελοποννησιακό Πόλεμο αναγνώριζαν απλώς την ανωτερότητα της Σπάρτης, αυτό επιβεβαιώνεται πια μετά τον πόλεμο. Ο προσανατολισμός της Σπάρτης προς τον πόλεμο ερμηνεύει την ήττα των Αθηναίων μετά τον πόλεμο. Η διαφορά στο σημείο αυτό Αθηναίων και Σπαρτιατών ήταν ότι οι μεν αναλώνονταν σε συζητήσεις χωρίς να προβαίνουν σε πράξη των όσων αποφάσισαν, οι δε κάθε φορά έκανα πράξη για όσα έπαιρναν απόφαση.
β) ελληνιστικοί – ρωμαϊκοί χρόνοι (4ος αι. π.Χ – 2ος αι. μ.Χ.)
Είναι η εποχή που ιστορικά οι θεσμοί του Λυκούργου ανήκουν στον παρελθόν, μια εποχή χωρίς την ιδεολογική – πολιτική φόρτιση του 5ου αι. π.Χ.. Η Σπάρτη γίνεται ρωμαϊκή επαρχία. Αρέσκεται να θεωρείται σύμμαχος της Ρώμης και προσφέρει το παρελθόν της σαν τουριστικό θέαμα. Η σύγκριση με την Ρώμη ήταν αναγκαία και κολακεύει όχι μόνο τη Σπάρτη, αλλά και όλους τους Έλληνες, καθώς επίσης και την ίδια τη Ρώμη.
Αν και οι πηγές κάνουν λόγο για σχετική συνέχεια των θεσμών (Άγις, Κλεομένης), οι περισσότερες, ωστόσο, πηγές αναφέρονται στην ΄΄χρυσή΄΄ εποχή του Λυκούργου. Το ενδιαφέρον αυτής της εποχής επικεντρώνεται όχι τόσο στο πολιτειακό (το πολιτειακό έχει λυθεί από τη Ρώμη), αλλά περισσότερο στο ηθικό μέρος, στρέφεται στο άτομο, στον τρόπο συμπεριφοράς και όχι στον τρόπο που συγκροτείται μια κοινωνία. Από τις αρετές, λοιπόν, του πολίτη (5ος αι.) περνάμε τώρα στην ηθική διάπλαση του ατόμου, που για τη Ρώμη ο ρόλος του είναι καθοριστικός στις δημόσιες υποθέσεις. Για τη Ρώμη η Σπαρτιατική παιδεία προβάλλεται ως πρότυπο κοινωνικοποίησης του ατόμου. Επίσης, η ηθική αυτή διάσταση δημιουργεί σε μια τέτοια αυτοκρατορία κάποια ενότητα και ομοιογένεια.
Όταν η Ρώμη συναντάει την Ελλάδα, η ρωμαϊκή αυστηρότητα συναντάει την Σπαρτιατική αυστηρότητα: ο Αύγουστος προβάλλει το αρετολόγιο της Σπάρτης, για να περιορίσει την πολυτέλεια και την τρυφή, και να φέρει τις παλαιές αρετές στη Ρώμη.
Ο πολεμικός – πατριωτικός χαρακτήρας του Σπαρτιατικού πολιτεύματος προβάλλεται έξω από το ιστορικό του πλαίσιο ως κάτι διαχρονικό που δε επηρεάζεται από τις κοινωνικές αλλαγές της πολιτείας. Ενώ τον 5ον αι. π.Χ. η κριτική εντάσσεται στα πλαίσια διαμάχης (κατά πόσο ένα πολίτευμα είναι καλό), την περίοδο αυτή για τη Ρώμη το θέμα αυτό έχει λήξει. Η Σπάρτη έχει το άριστο πολίτευμα που η Ελλάδα έχει επιδείξει.

Μια σύντομη επισκόπηση των πολιτευμάτων και των πολιτειακών μεταβολών

Η πόλις – κράτος αποτελούσε το βασικό κύτταρο της πολιτικής οργάνωσης κατά την αρχαιότητα. Στα πλαίσια της πόλεως –κράτους δημιουργήθηκαν πάντα εκείνες οι συνθήκες που ευνόησαν τις κοινωνικές εξελίξεις και ανέδειξαν τη μια ή την άλλη μορφή εξουσίας. Η μεταβολή των πολιτευμάτων ήταν αναπόφευκτη. Το θέμα της μεταβολής των πολιτευμάτων υπήρξε αντικείμενο στοχασμού ήδη από την εποχή του Σόλωνος (6ος αι. π.Χ.) με τη θεωρία του περί ανομίας που οδηγεί στην τυραννία. Διαφορετικά κατά τόπους η μορφή του πολιτεύματος παρουσιάζει το εξής θεωρητικό σχήμα: ΒΑΣΙΛΕΙΑ -- ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ -- ΟΛΙΓΑΡΧΙΑ - ΤΥΡΑΝΝΙΔΑ - ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ. Ο αριθμός των πολιτευμάτων δεν ήταν πάντα ο ίδιος. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα τα πολιτεύματα ήταν ΠΕΝΤΕ (αριστοκρατία (πνεύματος, όχι καταγωγής) -> τιμοκρατία (επιδίωξη τιμών και διακρίσεων) -> ολιγαρχία (πλουτοκρατία) -> δημοκρατία ->(άμετρη ελευθερία της δημοκρατίας) ->τυραννίδα).Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ήταν ΕΞΙ (ορθά πολιτεύματα: Βασιλεία, Αριστοκρατία, Πολιτεία – παρεκκλίσεις αυτών: Τυραννία, Ολιγαρχία, Δημοκρατία). Σύμφωνα με τον ιστορικό Πολύβιο ήταν ΕΠΤΑ (Μοναρχία (άρχει ο δυνατότερος)  Βασιλεία (άρχει αυτός που ξεχωρίζει εξαιτίας της αίσθησης του δικαίου και του ωραίου) -> Τυραννία[/b] (άρχει αυτός που παίρνει την εξουσία με τη βία) -> Αριστοκρατία (άρχουν με τη σωφροσύνη τους) -> Ολιγαρχία (΄΄ολίγοι΄΄άρχουν με τον πλούτο τους) -> Δημοκρατία (΄΄δήμος΄΄άρχει με βάση τη συμμετοχή των πολλών στα κοινά και στους πολέμους) -> Οχλοκρατία (άρχουν οι δυνατότεροι – τάση επιστροφής στην Μοναρχία). Τα πολιτεύματα αφού κάνουν τον κύκλο τους επιστρέφουν στο αρχικό πολίτευμα (ανακύκλωση των πολιτευμάτων).

Ιδανικά πολιτεύματα της Αρχαίας Ελλάδος

Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, ιδανική πολιτεία ήταν η ΛΑΚΩΝΙΚΗ, σύμφωνα με τον Πλάτωνα η ΚΡΗΤΙΚΗ και η ΛΑΚΩΝΙΚΗ και σύμφωνα με Αριστοτέλη η ΚΡΗΤΩΝ πολιτεία, η ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΩΝ πολιτεία και η ΚΑΡΧΗΔΟΝΙΩΝ πολιτεία. Η σταθερή αναφορά της ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΩΝ πολιτείας στους θεωρητικούς είναι έκδηλη και θα προσπαθήσουμε να δείξουμε την φύση αυτής πολιτείας, που ανήκει στα ΜΙΚΤΑ πολιτεύματα.

Τα στοιχεία εξ ων συνετέθη το Σπαρτιατικό πολίτευμα

Η Σπάρτη, κατ’ αρχήν, δεν είναι μια δημοκρατία, όπως η Αθήνα, αλλά μια αριστοκρατία που η δημοκρατία εκφράζεται σε όσους θεωρούνται πολίτες – οπλίτες. Ποια είναι, όμως, τα κριτήρια, για να είναι κανείς πολίτης; Πρώτο κριτήριο είναι α) ο π λ ο ύ τ ο ς και β) η επιτυχία στην ε κ π α ί δ ε υ σ η. Και τα δυο εκφράζουν το πνεύμα το αριστοκρατικό. Η Αθήνα, αντίθετα, δεν έχει τέτοια κριτήρια.
Η δημοκρατία στη Σπάρτη συνίσταται στην ισότητα των ομοίων (ειδικά μετά την διεύρυνση του πολιτικού σώματος στα τέλη του 7ου αι. π.Χ. εξαιτίας της συνεχούς μείωσης των πολιτών). Η ισότητα αυτή είναι ισότητα κοινωνική, είναι ισότητα στα συσσίτια (άρα ισότητα πλούτου), ισότητα στα πλαίσια της οπλιτικής φάλαγγας. Επίσης, η εκλογή των Εφόρων από το σώμα των πολιτών με ενιαύσια θητεία. Μερικοί λένε ότι οι Έφοροι αποτελούν τυραννικό στοιχείο του πολιτεύματος. Ο Ισοκράτης (Αρεοπαγιτικός 60 – 61) μιλώντας για την δημοκρατικότητα του Σπαρτιατικού πολιτεύματος αναφέρει πως οι Σπαρτιάτες «δημοκρατούνται», επειδή υπάρχει σ’ αυτούς ισότητα, ομόνοια στην εκλογή, στον ιδιωτικό βίο, σε όλες τις ασχολίες, πολεμούν την ολιγαρχία. Στον Παναθηναϊκό (152 – 155) του ο Ισοκράτης μας πληροφορεί ότι η Σπάρτη δεν είχε ουσιαστική διαφορά με την Αθήνα. Ο Λυκούργος μιμήθηκε τους παλαιούς νόμους που είχε η Αθήνα. Η άποψη περί κοινής καταγωγής των θεσμών ήταν διάχυτη.
Το ολιγαρχικό στοιχείο της Σπάρτης είναι η Γερουσία (28μελές όργανο με ισόβια θητεία). Η άποψη αυτή συνιστά την μείξη διαφόρων στοιχείων άλλων πολιτευμάτων σε ένα. Η αναφορά γίνεται εδώ για το μικτό πολίτευμα. Ο Πολύβιος θεωρούσε το μικτό τρόπο διακυβέρνησης ως τον τελειότερο.


Το μικτό πολίτευμα

Πρώτος που έκανε λόγο για μικτά πολιτεύματα ήταν ο Λυκούργος. Τα μικτά πολιτεύματα («ευ κεκραμένη / μεμειγμένη πολιτεία») υπήρξαν αντικείμενο επαίνου στους Έλληνες. Συγκεκριμένα, το Σπαρτιατικό μικτό πολίτευμα έχαιρε ιδιαίτερης εκτιμήσεως και θεωρήθηκε από πολλούς το ιδεώδες πολίτευμα. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα στους Νόμους (691d) του κάποιος ΄΄κηδόμενος θεός έκανε δίδυμο΄΄ την Σπαρτιατική βασιλεία («Θεός είναι κηδόμενος υμων τις, ός τα μέλλοντα προορων, δίδυμον υμιν φυτεύσας την των βασιλέων γένεσιν εκ μονογενους»), καταφέρνοντας έτσι τον διχασμό της βασιλικής εξουσίας. Στην συνέχεια, εισήχθη η αρχή των γερόντων που ήταν ισόψηφος («την των οκτώ και είκοσι γερόντων ισόψηφον εις τα μέγιστα τηι των βασιλέων ποιήσασα δυνάμει»). Ως τρίτη αρχή, συνεχίζει ο Πλάτων, εισήγαγε (ο Λυκούργος ή κατ’ άλλους ο Θεόπομπος) «την των εφόρων δύναμιν» , για να λειτουργήσει «οιον ψάλιον» σε τυχόν αυθαιρεσίες των παραπάνω. Οι Έφοροι εξελέγοντο με κλήρο από τον δήμο ενιαύσιοι. Το θέμα, ωστόσο, των Εφόρων είναι αμφιλεγόμενο, καθότι σε άλλο σημείο των Νόμων οι Έφοροι εμφανίζονται ως τύραννοι.

Το πλαίσιο λειτουργίας του Σπαρτιατικού πολιτεύματος

Βασικό συστατικό της Σπαρτιατικής κοινωνίας είναι η υπακοή στους άρχοντες και στους νόμους. Ο Περικλής στον Επιτάφιο αναφέρει ότι οι Σπαρτιάτες υπακούουν από υποχρέωση, ενώ οι Αθηναίοι εθελοντικά. Από ποιον υποχρεώνονταν οι Σπαρτιάτες να υπακούσουν; Για να εξαναγκάσεις κάποιον να υπακούσει πρέπει να υπάρχει μια εξουσία (βασιλική ή τυραννική). Κάτι τέτοιο δεν υπάρχει στη Σπάρτη (ακόμα κι αν υπάρχει βασιλεία, δεν έχει την μορφή του εξαναγκασμού). Με αυτόν τον τρόπο ο Σπαρτιάτης είναι πολίτης και ρυθμιστής της κοινωνικής συμβίωσης. Η υπακοή εξασφαλίζει συνέχεια, ενότητα και ελευθερία από τύραννο, ενώ η μη υπακοή προκαλεί στάση και έπειτα τυραννία. Η τήρηση των νόμων δεν είναι μια μηχανιστική – ρυθμιστική υποχρέωση, αλλά μια πολιτική στάση και τελικά την αρετή του κάθε Σπαρτιάτη. Ειδικά μετά τον Β΄ Μεσσηνιακό Πόλεμο το να υπακούει κανείς στους νόμους ήταν όχι μόνον αναγκαίο, αλλά και κάτι που διαφοροποιούσε τη Σπάρτη από τους άλλους Έλληνες. Επιπλέον, για μια περίοδο μετά τον Β΄ Μεσσηνιακό Πόλεμο και ως τα τέλη του 5ου αι. π.Χ., υπάρχει συμφωνία σε συγκεκριμένο πρότυπο ζωής. Δεν υπάρχει σύγκρουση και διάθεση ανατροπής, και αυτό οδήγησε σταδιακά στην υπακοή στους νόμους.

Αιτίες εξαιτίας των οποίων το πολίτευμα της Σπάρτης έγινε μεγάλο και οι αιτίες
πτώσης και παρακμής του
Σύμφωνα με τον ιστορικό Πολύβιο (Ιστοριών 6, 3, 5 – 12) δυο είναι τα κριτήρια που κάνουν τους πολίτες ενάρετους και σώφρονες, τα ήθη και οι νόμοι. Ο Λυκούργος, κατά την κρίση του ιστορικού, ήταν αυτός που εξασφάλισε ομόνοια, ασφάλεια και διεφύλαξε την ελευθερία της Σπάρτης, δηλαδή φρόντισε ώστε να είναι αυτάρκης, να μην έχει εσωτερικούς δυνάστες και όχι ξένους κατακτητές. Ο Λυκούργος φρόντισε να αποκτούν όλοι ανεξαιρέτως τον ίδιο τρόπο ζωής, την ίδια εκπαίδευση, που θα έχει ως σκοπό να κάνει γενναίους άνδρες, επιδιώκοντας την πολεμική αρετή (ανδρεία), και να συγκρατεί την κοινωνική συνοχή (σωφροσύνη). Αυτά οδηγούν στην ομόνοια. Για την υποταγή των άλλων λαών, ωστόσο, δεν προέβλεπε τίποτα. Ο νομοθέτης μ’ αυτόν τον τρόπο προσπάθησε να καταστήσει τους πολίτες της Σπάρτης αυτάρκεις (για να μην χρειαστούν να κάνουν πολέμους) και σώφρονες, ώστε στις μεταξύ τους σχέσεις να μην είναι φιλόδοξοι και ανταγωνιστές (για να μην υπάρξει διασάλευση της κοινωνικής συνοχής). Οι Σπαρτιάτες για χάρη της ελευθερίας όλων τω Ελλήνων πολέμησαν στα Μηδικά δημιουργώντας αισθήματα φιλαρχίας. Μετά το 387 π.Χ. (Ανταλκίδειο Ειρήνη), όμως, η Σπάρτη, για να κρατηθεί στη ηγεμονία, είχε βυθιστεί στις συναλλαγές με τους Πέρσες και η παρακμή της δεν άργησε να φανεί.

Εξαίρετον κείμενο, Μενέλαε! Συμφωνώ και επαυξάνω!

Πολύ καλό κείμενο. Επιτέλους κάποιος που εχει μελετήσει την Σπάρτη και δε νομίζει απλά οτι ήταν φασίστες.

Να δω τι θα πρωτοδιαλέξω για άρθρο του μήνα απ'αυτά τα εξαίρετα πονήματα που βάζει ο Μέλιος μας

Προ ολίγου μελετούσα το βιβλίο του Πλάτωνος "Πρωταγόρας" στο οποίο ο Σωκράτης συνομιλεί μ' ένα σοφιστή ονόματι Πρωταγόρα. Φυσικά εκεί παρευρίσκονταν κι άλλοι όπως ο Ιπποκράτης (όχι ο Ιατροφιλόσοφος), ο Πρόδικος κ.ά.
Είχανε φθάσει εις την κριτικήν ενός άσματος του Σιμωνίδου, δηλαδή αν στο άσμα του υπάρχουν αντιφάσεις. Ο Πρωταγόρας επειδή ήτο αμετροεπής και καταντούσε κουραστικός, ο Σωκράτης βρήκε την αφορμή να του πει τα εξής λόγια, που πραγματικά μ' εξέπληξαν και μου δημιούργησαν μία πιο σφαιρική και θετική άποψιν διά την Λακεδαίμονα:

"Εγώ λοιπόν, ό,τι πιστεύω δι' αυτό το άσμα θα προσπαθήσω να σας εκθέσω. Διατί η παλαιότερη και περισσότερη φιλοσοφία των Ελλήνων υπάρχει στην Κρήτη και τη Λακεδαίμονα, και οι περισσότεροι σοφισταί ευρίσκονται εκεί. Το αρνούνται, όμως, και προσποιούνται πως είναι αμαθείς, διά να μη γίνη φανερόν ότι ξεπερνούν τους άλλους Έλληνας εις την σοφίαν. Κάνουν ό,τι κάνουν και οι σοφισταί που ανέφερε ο Πρωταγόρας, αλλά δίνουν την εντύπωση πως υπερέχουν στον πόλεμον και την ανδρείαν, διατί πιστεύουν ότι, αν γίνει γνωστό ότι υπερέχουν, όλοι θα επιδοθούν σ' αυτό, δηλαδή στη σοφία. Τώρα, όμως, καθώς αυτό το απέκρυψαν, έχουν εξαπατήσει όσους λακωνίζουν στις άλλες πόλεις. Έτσι, εκείνοι τους μιμούνται και τραυματίζουν τα αυτιά τους και τυλίγουν τα πόδια με ιμάντας και ασχολούναι με τη γυμναστική και φορούν κοντά πανωφόρια, γιατί πιστεύουν πως με αυτά επικρατούν ο Λακεδαιμόνιοι εις τους υπόλοιπους Έλληνας. Οι Λακεδαιμόνιοι, όμως, κάθε φορά που θέλουν να συναναστραφούν ελεύθερα τους σοφισταί τους, κι έχουν πια κουραστεί να τους συναναστρέφονται κρυφά, διώχνουν από τον τόπον τους αυτούς που λακωνίζουν και όποιον άλλο ξένο ευρίσκεται εις την πόλιν, και συναναστρέφονται τους σοφισταί χωρίς να παίρνουν είδησιν οι ξένοι. Και κανέναν νέο δεν αφήνουν να ταξιδέψη στις άλλες πόλεις, όπως δεν τους αφήνουν οι Κρήτες, διά να μην ξεμάθουν όσα οι ίδιοι τούς διδάσκουν. Σ' αυτές τις πόλεις, άλλωστε, υπερήφανοι δεν είναι μόνο άνδρες διά την μόρφωσίν των, αλλά και γυναίκες. Μπορείτε να καταλάβετε ότι λέγω την αλήθειαν και ότι οι Λακεδαιμόνιοι, στη φιλοσοφία και τους λόγους, είναι άριστα εκπαιδευμένοι, με τον εξής τρόπον: αν κάποιος, πράγματι, θελήση να συζητήση με τον πιο ασήμαντον Λακεδαιμόνιον, στα λόγια, στην αρχή, θ' ανακαλύψη ότι φαίνεται ασήμαντος, όμως έπειτα, σε ανύποπτο σημείο της συζητήσεως, ρίχνει, σαν κάποιος ικανός ακοντιστής, μία φράσιν αξιόλογην, σύντομη και νευρώδη, ώστε εκείνος που μαζί του συζητεί να μη φαίνεται καθόλου καλλίτερος από παιδί. Κάποιοι λοιπόν, και σύγχρονοι και παλαιότεροι, κατάλαβαν ακριβώς πως να μιμείται κανείς τους Λάκωνες πολύ περισσότερο σημαίνει ότι φιλοσοφεί παρά πως επιδίδεται στη γυμναστική, γιατί γνωρίζουν ότι τέτοια λόγια, μόνο ο τέλεια μορφωμένος άνθρωπος μπορεί να τα πει. Ανάμεσά τους ήτο και ο Θαλής ο Μιλήσιος και ο Πιττακός ο Μυτιληναίος και ο Βίας ο Πριηνεύς και ο δικός μας ο Σόλων και ο Κλεόβουλος ο Λίνδιος και ο Μύσων ο Χηνεύς και έβδομος, μέσα σ' αυτούς, αναφερόταν ο Λακεδαιμόνιος Χίλων. Όλοι αυτοί ζηλωταί και ερασταί και μαθηταί της παιδείας των Λακεδαιμονίων, άλλωστε, μπορεί κανείς να καταλάβη ότι τέτοια ήτο η σοφία των από τα σύντομα και αξιομνημόνευτα αποφθέγματά των που διατύπωσε ο καθένας. Συγκεντρώθησαν μάλιστα όλοι και αφιέρωσαν τους πρώτους καρπούς της σοφίας των στον Απόλλωνα, στο ναό που ευρίσκεται στους Δελφούς, γράφοντας εκείνα που όλοι υμνούν: "Γνώθι σαυτόν" και "Μηδέν άγαν" (καμιά υπερβολίν). Για ποίον λόγον, τώρα, τα λέω αυτά; Επειδή αυτός ήτο ο τρόπος των παλαιών της φιλοσοφίας, μια κάποια λακωνική βραχυλογία".

εχει μελετησει κανεις ομοιοτητες Σπαρτιατών με σαμουραϊ?

Εγώ έχω μελετήσει τον βίο Σπαρτιατών - Σαμουράι ως βίους παράλληλους και θα παραθέσω την άποψή μου. Νομίζω πως υπάρχουν πολλές ουσιώδεις διαφορές, παρά τις επιδερμικές ομοιότητές τους.

Θα παραθέσω ένα κείμενο του Σαράντου Καργάκου από το βιβλίο του "Η ιστορία της αρχαίας Σπάρτης" των εκδόσεων Gutenberg, το οποίο αποτελεί ένα από τα εγκυρότερα και αναλυτικότερα βιβλία για την Σπάρτη αλλά και τους Δωριείς.
Θέλησα, λοιπόν, να ξεκινήσω με την σύνδεση μυθολογίας - Σπάρτης, από την οποία μπορούμε να καταλάβουμε από πού προήλθαν οι ονομασίες, από πού κατάγονταν οι άνθρωποι της περιοχής και από πού επηρεάζονταν οι Σπαρτιάτες.

Μύλης - Ευρώτας - Σπάρτη

Το περίεργο σε όλη αυτή την υπόθεση είναι πως ο Παυσανίας παραδίδει μια ολόκληρη γενεαλογία, που ως φαίνεται διετηρείτο ως ιστορική παράδοση στη Λακωνία και αποτελούσε
ένα οιονεί τίτλο ευγενείας μιας βαθειάς ιστορικότητας, που χανόταν μέσα στο θαμποχάραμα της ιστορίας, όταν για πρώτη φορά κάποιες μορφές προβάλλονται όχι σαν σκιές αλλά με τη δική τους προσωπική ονομασία.
Η ιστορία αρχίζει από τη στιγμή που οι άνθρωπο ατομικά λαμβάνουν ονομασίες. Γίνονται πρόσωπα, έστω κι αν αυτά καλύπτονται από την πάχνη του μύθου. Η σημαντικότερη προσφορά του μύθου στην ιστορία είναι τα ονόματα. Ειδικώτερα τα ονόματα, στο βαθμό που μπορούμε να τα ετυμολογήσουμε, στην περιοχή της Λακωνίας - κι όχι μόνο σε αυτή - συνδέονται με μια παραγωγική ή κατασκευαστική διαδικασία, που μπορεί κάποτε να άλλαξε τα οικονομικά δεδομένα της συγκεκριμένης ή άλλης περιοχής. Για παράδειγμα, ο Παυσανίας αναφέρει (Γ' 1) ότι γιοι του Λέλεγος ήσαν ο Μύλης και ο Πολυκάων. Είναι σαφές ότι το όνομα Μύλης συνδέεται ετυμολογικά με το μύλο. Φαίνεται - άλλωστε το αναφέρει παρακάτω ο Παυσανίας (Γ' 20) - πως αυτός ο φύλαρχος-βασιλιάς επινόησε το μύλο, με τον οποίο άλεσε πρώτος δημητριακά, σε μια θέση κοντά στη Σπάρτη, γι' αυτό ονομάστηκε Αλεσία, δηλαδή τόπος αλέσεως. Ίσως θα ήταν τολμηρό, ωστόσο δεν θα ήταν παρακινδυνευμένο να υποστηριχθεί ότι και το όνομα του Πολυκάωνος μπορεί ετυμολογικά να συνδεθεί με το ρήμα καίω, και μάλιστα καίω μεγάλη έκταση δασών, που μπορεί να σημαίνει απελευθέρωση εδάφους από δάση με σκοπό την καλλιέργεια. [Ωσαύτως, και το όνομα Προκόπιος παράγεται από το ρήμα προκόπτω που σημαίνει την ενέργεια αυτών που έκοβαν κάποτε δέντρα και παρεσκεύεζαν έτσι εδάφη για καλλιέργεια].
Αυτή η "παραγωγική" ονοματοθεσία φαίνεται καλύτερα από την τρίτη ονομασία. Ο Παυσανίας αφηγείται ότι μετά το θάνατο του Μύλη την ηγεσία των Λελέγων παρέλαβε ο γιος του Ευρώτας, ο οποίος διοχέτευσε, με την κατασκευή διώρυγας, τα λιμνάζοντα στην πεδιάδα ύδατα προς τη θάλασσα κι έτσι σχηματίσθηκε η ροή ενός ποταμού, στον οποίο έδωσε το δικό του όνομα. Είναι προφανές ότι η κατασκευή διώρυγας που εξασφάλισε την εύροια είναι αυτή που έδωσε το όνομα στο ποτάμι και ακολούθως στον κατασκευαστή. Αλλά και αν δεχθούμε ότι το Ευρώτας παράγεται από το ευρώς -ώτος, πάλι στην υγρασία, στον υγρότοπο καταλήγουμε, ασχέτως αν μεταγενεστέρως πήρε τη σημασία της μούχλας, που κι αυτή είναι απότοκος της υγρασίας. Ο Ευρώτας, λέει ο Παυσανίας, δεν απέκτησε αρσενικά παιδιά γι' αυτό άφησε το βασίλειο στον Λακεδαίμονα, που νυμφεύθηκε την κόρη του Ευρώτα, την Σπάρτη. Αν η λέξη Λακεδαίμων, που ασφαλώς έχει την ίδια ετυμολογική βάση με το Λάκων, όπως θα εξετάσουμε αλλού, δηλώνει διαμόρφωση τόπου, τότε με κάποια βεβαιότητα μπορούμε να υποθέσουμε ότι και η λέξη Σπάρτη συνδέεται ετυμολογικά με το σπείρω και αρχικά εσήμαινε τη σπαρτή γη, δηλαδή την καλλιεργήσιμη γη, ίσως και την περιοχή που φύρωναν σπάρτα, που κι αυτά παράγονται από το σπείρω. Η παράδοση, την οποία καταγράφει ο Παυσανίας, αναφέρει ότι ο Λακεδαίμων ίδρυσε μια πόλη στην οποία έδωσε το όνομα Σπάρτη, για να τιμήσει με τον τρόπο αυτό τη σύζυγό του.
Η ονομασία ενός χώρου έχει τη δική της ιστορία που συχνά είναι ακατανόητη και γι' αυτούς που τη χρησιμοποιούν. Οι Σπαρτιάτες για τον τόπο τους χρησιμοποιούσαν τρεις ονομασίες:
α) Σπάρτη, που υποδήλωνε το πολιτικό και στρατιωτικό τους κέντρο. Ήταν ο τόπος-πυρήνας, μια εποπτεύσιμη έκταση γης.
β)Λακεδαίμων, που ήταν ένας περικυττάριος χώρος και υποδήλωνε ένα είδος εθνικού ονόματος μη προσδιορισμένοι εδαφικά.
γ)Λακωνία, είναι το ευρύτερο γεωγραφικό όνομα, που εγκλείει τα δύο προηγούμενα αλλά και κάθε άλλο οικισμό.
Υπάρχει και μια ακόμη ονομασία που μνημονεύει ο Παυσανίας. Πρόκειται για την οροσειρά του Ταϋγέτου, ο οποίος κατά τον περιηγητή έλαβε την ονομασία αυτή από την Ταϋγέτη, που ήταν μητέρα του Λακεδαίμονος. Από τις άλλες πηγές μαθαίνουμε ότι ήταν μία από τις Ατλαντίδες (κόρες του Άτλαντος) ή μια από τις Πλειάδες. Τόσο αυτή, όσο και οι αδελφές της γεννήθηκαν πάνω στο αρκαδικό βουνό της Κυλλήνης. Ζευς ερωτεύθηκε την Ταϋγέτη λόγω της ομορφιάς της, έσμιξε μαζί της και έτσι γεννήθηκε ο Λακεδαίμων που έδωσε το όνομά του στη Λακεδαίμονα. Υπάρχει, όμως, και άλλη παράδοση που την φέρει σαν σύζυγο - κι όχι σαν μητέρα - του Λακεδάιμονος, με τον οποίο απέκτησε τον Ίμερο και την Κλεοδίκη. Αναφέρεται ακόμη και ως μητέρα του Ευρώτα. Οι παραλλαγές του μύθου δείχνουν τη συμβολή διαφόρων περιοχών στη σύνθεσή του. Όσο για τον Πολυκάωνα, ο Παυσανίας γράφει στα Μεσσηνιακά του (Α', 1) ότι νυμφεύθηκε την κόρη του βασιλιά του Άργους που την έλεγαν Μεσσήνη και ακολούθως με τον στρατό Αργείων και Λακεδαιμονίων κατέλαβε τη χώρα που κείται προς Δ. της Λακωνίας, της έδωσε το όνομα Μεσσήνη και εγκατέστησε την έδρα του στην πόλη Ανδανία, όπου μετέφερε από την Ελευσίνα τη λατρεία της Δήμητρας και της Περσεφόνης (Κόρης).

Συνέχεια: Αμύκλας - Υάκινθος - Υακίνθια

Τα πολιτειακά όργανα της αρχαίας Σπάρτης

Το άρθρο υπάρχει και εδώ στο ιστορικό μου blog: http://istorias-alitheia.blogspot.com/2 ... -post.html

ἀλλ' ἐγὼ ἐννοήσας ποτὲ ὡς ἡ Σπάρτη
τῶν ὀλιγανθρωποτάτων πόλεων οὖσα δυνατωτάτη
τε καὶ ὀνομαστοτάτη ἐν τῇ Ἑλλάδι ἐφάνη,
ἐθαύμασα ὅτῳ ποτὲ τρόπῳ τοῦτ' ἐγένετο:
ἐπεὶ μέντοι κατενόησα τὰ ἐπιτηδεύματα τῶν Σπαρτιατῶν,
οὐκέτι ἐθαύμαζον. Λυκοῦργον μέντοι
τὸν θέντα αὐτοῖς τοὺς νόμους, οἷς πειθόμενοι ηὐδαιμόνησαν,
τοῦτον καὶ θαυμάζω καὶ εἰς τὰ ἔσχατα [μάλα]
σοφὸν ἡγοῦμαι. ἐκεῖνος γὰρ οὐ μιμησάμενος
τὰς ἄλλας πόλεις, ἀλλὰ καὶ ἐναντία γνοὺς ταῖς πλείσταις,
προέχουσαν εὐδαιμονίᾳ τὴν πατρίδα ἐπέδειξεν.

(Ξενοφών: Λακεδαιμονίων Πολιτεία)

Εισαγωγή
Η αρχαία Σπάρτη ήταν μια στρατιωτικού τύπου πολιτεία, θεμελιωμένη πάνω στην αυστηρή στρατιωτική αγωγή. Τη βάση για τη θεμελίωση του πολιτεύματος της –για το οποίο έμεινε στην ιστορία- αποτέλεσε η «Μεγάλη Ρήτρα»[1] της λυκουργείου νομοθεσίας, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Πλούταρχος: «Ούτω δε περί ταύτην εσπούδασε την αρχήν ο Λυκούργος, ώστε μαντείαν εκ Δελφών κομίσαι περί αυτής, ήν ρήτραν καλούσιν.»[2] Μέσα στη ρήτρα καθορίζονταν τα πολιτειακά όργανα τα οποία θα ασκούσαν την εξουσία, όπως οι Βασιλείς: αρχαγέταις[3], η Γερουσία: γερουσίαν[4] και η Απέλλα: απελλάζειν[5]. Εκτός των παραπάνω, υπήρχε και ο θεσμός των Εφόρων[6], οι οποίοι δεν μνημονεύονται στη ρήτρα του Λυκούργου και, μάλλον, υπήρξαν μεταγενέστερο σώμα ή προϋπήρχαν δίχως ουσιαστικές αρμοδιότητες για μεγάλο διάστημα. Ο ρόλος τους ήταν κομβικός για τη λειτουργία της σπαρτιατικής πολιτείας.

Οι πολιτικές αποφάσεις λαμβάνονταν από τους βασιλείς, τη γερουσία και τους εφόρους. Οι τρεις αυτοί πόλοι συγκροτούσαν τη λεγόμενη και «Μικρή Εκκλησία»[7], όπως αναφέρεται σχετικά από τον Ξενοφώντα. Με βάση αυτό το δεδομένο θα επιχειρήσουμε να εξετάσουμε τη λειτουργία των κέντρων εξουσίας στην αρχαία Σπάρτη. Θα αναφερθούμε στα πολιτειακά της όργανα, ένα προς ένα, και θα διερευνήσουμε τον τρόπο ανάρρησης των μελών σε αυτά, με ειδική μνεία στη διαδικασία επιλογής αντικαταστάτη εκλιπόντος μέλους της γερουσίας.

1. Πολιτειακά όργανα της Σπάρτης
Όπως προαναφέραμε, τη διοίκηση της Σπάρτης συνιστούσαν τέσσερα πολιτειακά όργανα: Οι Βασιλείς, η Γερουσία, οι Έφοροι και η Απέλλα. Τα τρία πρώτα συναποτελούσαν τη Μικρή Εκκλησία, ενώ η Απέλλα απλώς επιδοκίμαζε ή διαφωνούσε με τις προτάσεις τους διά βοής. Όμως, η Μικρή Εκκλησία, στην ουσία, ήταν που λάμβανε τις πολιτικές αποφάσεις. Η κυβερνητική πολιτική είχε διαμοιρασθεί μεταξύ αυτών των τριών ηγετικών ομάδων, οι οποίες ασκούσαν την πραγματική εξουσία. Πρόκειται για μία κλειστή κάστα που κρατούσε για τον εαυτό της τη διαδικασία λήψεως των αποφάσεων. Ας δούμε, όμως, ξεχωριστά τη λειτουργία της κάθε πολιτειακής αρχής, ώστε να λάβουμε καλύτερη γνώση της δομής του σπαρτιατικού πολιτεύματος.

1.1 Βασιλείς
Ο θεσμός της βασιλείας στη Σπάρτη είναι απομεινάρι αυτού του πολιτικού οργανισμού των Μυκηναϊκών χρόνων. Οι βασιλείς είναι δύο και εκπροσωπούν τους βασιλικούς οίκους των Αγιαδών και των Ευρυπωντιδών[1]. Τίθενται επικεφαλής της πολιτείας και αναγνωρίζονται ως ίσοι θεσμικά και πολιτειακά. Το αξίωμά τους είναι κληρονομικό. Ο φυσιολογικός κανόνας διαδοχής ορίζει, δηλαδή, ότι ο πρωτότοκος γιος διαδέχεται τον πατέρα. Υπήρχαν, φυσικά, και περιπτώσεις που τα πράγματα εξελίσσονταν πιο περίπλοκα ως προς τη συνέχεια στο θρόνο. Επίσης, διατηρούσαν τη βασιλική τους ιδιότητα ισόβια. Να επισημάνουμε, ακόμη, ότι ήταν σύνηθες φαινόμενο η προσωπική και πολιτική αντιπαράθεση μεταξύ τους ως απότοκο της γενικότερης εχθρότητας που χαρακτήριζε τις δύο δυναστείες.

Οι δύο βασιλείς συμμετείχαν στο σώμα της Γερουσίας ως ισόβια μέλη και ψήφιζαν κανονικά τις αποφάσεις της. Σε περίπτωση που η θητεία τους ήταν μεγάλης χρονικής διάρκειας, είχαν τη δυνατότητα να καθορίσουν τόσο τη σύνθεση όσο και την πολιτική μορφή της Γερουσίας. Αυτό το πλεονέκτημα, αναμφίβολα, τους έδινε πρόσθετη πολιτική δύναμη.

Ένα, ακόμη, βασικό προνόμιό τους ήταν η ηγεσία τους στο στράτευμα. Η εξουσία τους ήταν απόλυτη και, μάλιστα, όσο περισσότερο επιτυχημένος ήταν στρατιωτικά ένας βασιλιάς, τόσο εδραιωνόταν και αποκτούσε κύρος, όπως, για παράδειγμα, ο Αγησίλαος. Οι βασιλείς διέθεταν προσωπική φρουρά 300 ανδρών[2]. Από το τέλος του 6ου αιώνα π.Χ, μετά τη διχόνοια που επικράτησε μεταξύ Κλεομένους και Δημαράτου, απαγορεύτηκε με νόμο η συνεκστρατεία των δύο. Εφεξής, σε περίπτωση πολέμου, ο ένας θα εξεστράτευε και ο άλλος θα παρέμενε στη Σπάρτη. Επιπρόσθετα, εκείνος που θα αναλάμβανε επικεφαλής του στρατού θα συνοδεύονταν από δύο Εφόρους, οι οποίοι παρακολουθούσαν και κατέγραφαν τις αποφάσεις του. Σε περίπτωση που διαπίστωναν κακοδιοίκηση, είχαν την εξουσία να τον προσάγουν ενώπιον της Μικρής Εκκλησίας, δηλαδή της Γερουσίας των Εφόρων και του άλλου βασιλιά, για να δώσει λόγο.

Εκτός, όμως, των στρατιωτικών καθηκόντων τους, οι βασιλείς είχαν επιφορτιστεί με δικαστικές αρμοδιότητες που αφορούσαν, κατά βάσιν, υποθέσεις που άπτονταν του οικογενειακού δικαίου. Επιπλέον, προΐσταντο των ιερών και των θυσιών. Ήταν ιερείς του Δία και τελούσαν θυσίες στον Απόλλωνα. Προέβαιναν σε σπονδές και θυσίαζαν για την ευόδωση του στρατού όταν ήταν να κατέλθει σε πόλεμο. Επίσης, είχαν τη προεδρία των αγώνων, διότι τους θεωρούσαν ως ιερές τελετές. Τέλος, τους είχε ανατεθεί η επαφή με τους ξένους αξιωματούχους που επισκέπτονταν τη Σπάρτη.

1.2 Γερουσία
Η Γερουσία είναι και αυτή κατάλοιπο της βουλής των γερόντων, όπως αναφέρεται στον Όμηρο. Το σώμα της σπαρτιατικής Γερουσίας απαρτίζονταν από 30 μέλη, τα οποία είχαν ισόβια θητεία. Τα δύο εξ’ αυτών ήταν οι βασιλείς. Οι υπόλοιποι 28 έπρεπε να έχουν υπερβεί σε ηλικία το εξηκοστό έτος. Να σημειώσουμε εδώ ότι δεδομένου του περιορισμένου αριθμού των γερουσιαστών και της ισόβιας θητείας τους, ήταν πιθανότερη η εκλογή εκείνων που είχαν αριστοκρατική καταγωγή, ενώ ταυτόχρονα το γεγονός αυτό περιόριζε την εκλογή στο σώμα των υπολοίπων Ομοίων[3]. Όσο για την εκλογή των μελών της Γερουσίας, εκείνη γίνονταν διά βοής από την Απέλλα. Θα εξηγήσουμε σε άλλη ενότητα τον τρόπο επιλογής αυτών.

Το σώμα λειτουργούσε συμβουλευτικά προς τους βασιλείς. Παράλληλα καθοδηγούσε τις αποφάσεις που επρόκειτο να επικυρωθούν από τη συνέλευση των πολιτών, την Απέλλα δηλαδή. Η αλήθεια είναι ότι η Γερουσία ασκούσε την ουσιαστική[4] διακυβέρνηση της Σπάρτης, κατέχοντας εξέχουσα θέση στο σπαρτιατικό πολίτευμα. Συγκεκριμένα, είχε τη δυνατότητα της προβουλεύσεως[5], η οποία συνίστατο στην προπαρασκευή των προτάσεων που επρόκειτο να υποβληθούν στην Απέλλα προκειμένου να εγκριθούν. Σε περίπτωση, μάλιστα, αρνητικής, διά βοής πάντα, ψήφου της Απέλλας, είχαν τη δυνατότητα να διαλύσουν τη συνέλευση και να επαναφέρουν τις προτάσεις τους σε νέα συνεδρίαση της Απέλλας. Αυτό το δικαίωμα μπορούσαν να το εξασκήσουν απεριόριστα, μέχρι να συμφωνήσει η Απέλλα με τις εισηγήσεις τους. Από τα μέσα του 5ου αιώνα, όμως, το δικαίωμα στην καθοδήγηση της συνέλευσης των Ομοίων το απέκτησαν και οι Έφοροι, μετριάζοντας με αυτόν τον τρόπο τις υπερεξουσίες της Γερουσίας.

Η Γερουσία, τώρα, πέραν των παραπάνω λειτουργιών, είχε και δικαστικό ρόλο. Εξέταζαν τους φόνους πολιτών, τις κατηγορίες για προδοσία, αλλά και την προσαγωγή των βασιλέων από τους εφόρους για κακοδιοίκηση. Επέβαλαν τις ποινές της εξορίας ή και του θανάτου για τους ενόχους. Δίκαζαν, δε, όχι βάσει γραπτών νόμων, αλλά κατά τη γενική πεποίθηση, τα άγραφα έθιμα και δεν έδιναν λόγο σε κανέναν για τις αποφάσεις τους αυτές.

1.3 Έφοροι
Το σώμα των Εφόρων αποτελείτο από πέντε μέλη, όσες και οι πέντε αρχικές κόμες που συνέστησαν τη Σπάρτη. Είχαν ενιαύσια θητεία, ενώ δεν μπορούσαν να επανεκλεγούν. Για να έχει κάποιος δικαίωμα να εκλεγεί ως Έφορος έπρεπε να έχει συμπληρώσει το τριακοστό έτος, και, φυσικά, να ανήκει στην τάξη των Ομοίων. Αντιπροσώπευαν την πολιτική ζωή της πόλης, θεωρούνταν φρουροί της δημόσιας τάξης και συνεπικουρούσαν τους βασιλείς στο έργο τους. Εάν διαπίστωναν ότι οι βασιλείς παρέκλιναν των καθηκόντων τους, τους παρείχετο η δυνατότητα να τους συλλάβουν, να τους θέσουν υπό περιορισμό και να τους παραπέμψουν σε δίκη ενώπιον της Μικρής Εκκλησίας.

Οι επώνυμοι κατάλογοι των εφόρων αρχίζουν από τον 8ο αιώνα π.Χ. Στην αρχή πιθανώς να τους είχαν ανατεθεί θρησκευτικά καθήκοντα. Αργότερα, ο ρόλος τους αναβαθμίστηκε. Λειτούργησαν ως αντίβαρο, τόσο ως προς τη βασιλική εξουσία, όσο και απέναντι στη Γερουσία. Επιπλέον, είχαν τον έλεγχο από τον 5ο αιώνα, -μαζί με τη Γερουσία- όπως είδαμε, της Απέλλας. Στις συνεδριάσεις της την προεδρία ασκούσε ένας έφορος, ενώ, ταυτόχρονα κατηύθυνε το σώμα στην επικύρωση των αποφάσεων που είχαν παρθεί. Με την πάροδο του χρόνου απέβησαν το κατ’ εξοχήν σώμα της Σπάρτης. Ήταν υπεύθυνοι για την περίφημη σπαρτιατική αγωγή των νέων. Κατά την κλασική περίοδο οι έφοροι έρχονταν σε διαπραγματεύσεις με τα ξένα διπλωματικά σώματα. Ακόμη, δύο εξ αυτών συνόδευαν το βασιλιά στις εκστρατείες, με σκοπό να ελέγχουν τις πράξεις του.

Υπό την εποπτεία τους, επίσης, ήταν τα δημόσια οικονομικά, καθώς και η συμπεριφορά των περιοίκων, όπως και των ειλώτων. Είναι χαρακτηριστικό ότι κάθε χρόνο οι έφοροι κήρυτταν τον πόλεμο κατά των ειλώτων. Στις δικαστικές τους αρμοδιότητες ήταν η παραπομπή των άλλων πολιτειακών φορέων σε δίκη, εάν διαπιστωνόταν η εμπλοκή τους σε κακοδιαχείριση, η εκδίκαση αστικών υποθέσεων μεταξύ των πολιτών, αλλά και η εξέταση ποινικών υποθέσεων που αφορούσαν είτε τους είλωτες είτε τους ξένους που βρίσκονταν στη σπαρτιατική επικράτεια. Είχαν τη δύναμη να διατάξουν, χωρίς άλλη διαδικασία, το φόνο όποιου θεωρούνταν επικίνδυνος για την πολιτεία, αλλά και την εξορία όσων ξένων, δυνητικά, αποτελούσαν λανθασμένο, κατ’ αυτούς, πρότυπο για τη σπαρτιατική αγωγή. Προοδευτικά, οι Έφοροι μετατράπηκαν στον πλέον ισχυρό συντηρητικό παράγοντα, εχθρό κάθε μεταρρυθμιστικής κίνησης, η οποία προέρχονταν, κατά κανόνα, από τους βασιλείς. Στη δύναμη των Εφόρων προσέκρουσαν οι μεταρρυθμιστικές απόπειρες του Κλεομένη και του Παυσανία.

1.4 Απέλλα
Η συνέλευση των Ομοίων συνιστούσε την Απέλλα. Σε αυτή συμμετείχαν όσοι είχαν ηλικία από τριάντα ετών και πάνω. Οι συνελεύσεις της καθορίζονταν από τη ρήτρα σε ορισμένο χρόνο και τόπο: «ώραις εξ ωράν απελλάζειν μεταξύ Βαβύκας τε και Κνακιώνος»[6]. Αντιπροσώπευε το δήμο, τους άνδρες που είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα και υπηρετούσαν στο στρατό. Το έργο της ήταν να εγκρίνει τις αποφάσεις για τους νόμους, την κήρυξη πολέμου, τη σύναξη συμμαχιών, να εκλέγει τα μέλη της Γερουσίας, τους εφόρους και τους παιδονόμους που είχαν την επιμέλεια της αγωγής των παιδιών, όπως επίσης και την αφαίρεση ή την παροχή των πολιτικών δικαιωμάτων.

Οι συνεδριάσεις του πολιτειακού αυτού οργάνου είχαν τη χειραγώγηση, αρχικά της Γερουσίας, στη συνέχεια των Εφόρων και της Γερουσίας μαζί, οι οποίοι είχαν την ευθύνη να επεξεργάζονται και να παρουσιάζουν τα θέματα που θα έφερναν προς συζήτηση και έγκριση. Σε αυτές τις συζητήσεις δεν είχαν το δικαίωμα οι υπόλοιποι Όμοιοι να υποβάλλουν τις δικές τους προτάσεις ή να ζητήσουν επί μέρους τροποποιήσεις των ήδη υποβληθέντων. Το μοναδικό τους δικαίωμα ήταν, είτε να συμφωνήσουν είτε να διαφωνήσουν διά βοής, και αυτό φυσικά, τελούσε υπό την αίρεση της Γερουσίας που της δίδονταν η δυνατότητα να διαλύσει τη συνέλευση εκείνη που διαφωνούσε με τις προτάσεις της.

2. Διαδικασία πλήρωσης θέσης εκλιπόντος γερουσιαστή
Η αντικατάσταση εκλιπόντος μέλους της γερουσίας ακολουθούσε συγκεκριμένο τελετουργικό που αποτελούνταν από αυστηρά καθορισμένα στάδια. Όπως μας πληροφορεί ο Πλούταρχος, εκείνος που θα πλήρωνε τη θέση έπρεπε να είναι ενάρετος και γνωστικός. Η επιλογή του ως γερουσιαστή αποτελούσε ένα είδος επιβράβευσης για τις αρετές του. Η θέση ήταν εξόχως τιμητική, αλλά και ουσιαστική συνάμα, διότι τον καθιστούσε κύριο της τιμής των συμπολιτών του μέσα από το κορυφαίο πολιτειακό όργανο της Σπάρτης.

Οι υποψήφιοι για τη θέση έπρεπε, κατ’ αρχάς να πληρούν το ηλικιακό κριτήριο που τους ήθελε να έχουν κλείσει τα εξήντα, ενώ θα έπρεπε να προέρχονται από την τάξη των Ομοίων. Η εκλογή τους λάμβανε χώρα σε συνεδρίαση της Απέλλας. Εξέλεγαν μία επιτροπή κριτών, οι οποίοι μαζί με έναν έφορο κλεινόντουσαν σε ένα γειτονικό οίκημα ώστε να μην έχουν ούτε οπτική, ούτε ακουστική επαφή με τους υποψηφίους. Στη συνέχεια οι υποψήφιοι γερουσιαστές περνούσαν μπροστά από το σώμα των πολιτών ένας-ένας, δίχως να εκφέρουν την παραμικρή λέξη. Οι Όμοιοι σε κάθε παρουσία επιδοκίμαζαν, αναλόγως των προτιμήσεών τους, με συνεχείς επευφημίες. Οι έγκλειστοι της επιτροπής, σε κάθε παρουσίαση κατέγραφαν την ένταση των κραυγών και την τάξη αυτών, δίχως να γνωρίζουν σε ποιον υποψήφιο απευθύνονταν. Στο τέλος, εκείνος που θα συγκέντρωνε τις πιο δυνατές ιαχές και ζητωκραυγές, η επιτροπή τον αναγόρευε ως ισόβιο μέλος της Γερουσίας. Στη συνέχεια, ο νέος γερουσιαστής περιερχόταν ανάμεσα στο πλήθος στεφανωμένος, με τους Ομοίους να τον ακολουθούν επευφημώντας τον, ενώ εκείνος κατευθύνονταν προς τα ιερά των Θεών. Οι οικείοι του παρέθεταν τραπέζι προς τιμήν του, ενώ στο συσσίτιο της ημέρας του αναλογούσαν δύο μερίδες. Εκείνος, αφού έτρωγε τη μία, την άλλη τη φύλασσε για να τη δώσει σε εκείνη τη γυναίκα που τιμούσε περισσότερο, ως αριστείο για την εκλογή του. Η τιμή που την περιποιούσε την καθιστούσε ως αξιομνημόνευτη από τις υπόλοιπες γυναίκες.

Σχετικά με την εκλογή του νέου γερουσιαστή, έχει διατυπωθεί η άποψη από τον Αριστοτέλη ότι, ουσιαστικά, αναφερόμαστε σε μία παράσταση δημοφιλίας. Μάλιστα, ο Σταγειρίτης φιλόσοφος χαρακτηρίζει την όλη σκηνή στα «Πολιτικά» του ως παιδαριώδη: «έτι δε και την αίρεσιν ήν ποιούνται των γερόντων κατά τε την κρίσιν εστί παιδαριώδης»[7]. Με αυτή του την τοποθέτηση ήθελε να τονίσει ότι στερούνταν σοβαρότητας η όλη τελετή αναγόρευσης του νέου μέλους της Γερουσίας.

Συμπεράσματα
Ø Οι υποψήφιοι δημογέροντες προέρχονται από το σώμα των Ομοίων, και, είναι προαπαιτούμενο η συμπλήρωση της ηλικίας των 60 ετών.
Ø Θεωρητικά μπορεί να εκλεγεί γερουσιαστής οποιοσδήποτε Όμοιος Σπαρτιάτης.
Ø Τα μέλη του σώματος της Γερουσίας είναι ισόβια.
Ø Στην αρχαία Σπάρτη, οι υποψήφιοι για τη Γερουσία κατατάσσονται σύμφωνα με την ένταση των κραυγών επιδοκιμασίας. Αυτές καταγράφονται από την επιτροπή των εγκλείστων κριτών, οι οποίοι δεν γνωρίζουν τους υποψηφίους. Αυτή είναι βασική παράμετρος, γιατί έκριναν αμερόληπτα, με βάση μόνο αυτά που αφουγκράζονταν. Η επιλογή ήταν διά βοής και εκείνος που θα συγκέντρωνε, αναλογικά, τον πιο δυνατό ευφημισμό, από την καταγραφή των κριτών, επιλέγονταν για γερουσιαστής. Επομένως, το πλέον σημαντικό στοιχείο ήταν η Δημοφιλία του κάθε υποψηφίου. Όσο περισσότερο δημοφιλής ήταν, τόσα περισσότερα επιφωνήματα συγκέντρωνε.
Ø Ο Πλούταρχος αναφέρει στο κείμενο του ότι ο συγκεκριμένος τρόπος επιλογής των μελών της Γερουσίας αποσκοπούσε στην εκλογή των πιο ενάρετων και μυαλωμένων ηλικιωμένων. Η αρετή ήταν βασικό κριτήριο σεβασμού για τους αρχαίους Έλληνες, πολλώ δε μάλλον για τους σκληροτράχηλους Σπαρτιάτες, που επιζητούσαν τους πλέον κατάλληλους για να στελεχώσουν τα ανώτατα πολιτειακά τους όργανα (πλην της βασιλείας που ήταν κληρονομική) με σκοπό, αφενός μεν να εμπνέουν εμπιστοσύνη, αφετέρου δε να καθοδηγούν τους πολίτες.

[1] Levy 2008, «Οι δύο Βασιλείς». Edmond Levy, Σπάρτη Κοινωνική και Πολιτική Ιστορία έως τη ρωμαϊκή κατάκτηση, Μετάφραση Αθανάσιος Στεφανής, Αθήνα: ΠΑΤΑΚΗ, 239.
[2] Ν. Μπιργάλιας, ό.π, 199.
[3] Στο ίδιο, 197.
[4] Α. Μήλιος, ό.π, 97.
[5] Στο ίδιο, 97.
[6] Πλουτάρχου, ό.π, 42.
[7] Αριστοτέλης 1993, Άπαντα Πολιτικά Τόμος 1, Αθήνα: ΚΑΚΤΟΣ, 168.

[1] Μήλιος 2000 Ν. Μπιργάλιας, «Ο αρχαίος δημόσιος βίος, πολιτική ζωή και τάξεις: Δικαστική, Στρατιωτική και Θρησκευτική ζωή», στο Α. Μήλιος και άλλοι, Δημόσιος & ιδιωτικός βίος στην Ελλάδα Ι: Από την αρχαιότητα έως και τα μεταβυζαντινά χρόνια. Τόμος Α’. Δημόσιος & ιδιωτικός βίος στην αρχαία Ελλάδα, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, 197.
[2] Πλουτάρχου 1992, «Λυκούργος», Βίοι Παράλληλοι Λυκούργος – Νουμάς. Τόμος 4, Αθήνα: ΚΑΚΤΟΣ, 42.
[3] Στο ίδιο, 42.
[4] Στο ίδιο, 42.
[5] Στο ίδιο, 42.
[6] Μήλιος 2000 Α. Μήλιος, «Η έννοια του ελεύθερου πολίτη», στο Α. Μήλιος και άλλοι, Δημόσιος & ιδιωτικός βίος στην Ελλάδα Ι: Από την αρχαιότητα έως και τα μεταβυζαντινά χρόνια. Τόμος Α’. Δημόσιος & ιδιωτικός βίος στην αρχαία Ελλάδα, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, 97.
[7] Στο ίδιο, 93.


Βιβλιογραφία

1. Α. Μήλιος, Ν. Μπιργάλιας, Ελ. Παπαευθυμίου, Α. Πετροπούλου, Δημόσιος & ιδιωτικός βίος στην Ελλάδα Ι: Από την αρχαιότητα έως και τα μεταβυζαντινά χρόνια. Τόμος Α’. Δημόσιος & ιδιωτικός βίος στην αρχαία Ελλάδα, Εκδόσεις Ε.Α.Π, Πάτρα, 2000.
2. Πλουτάρχου, Βίοι Παράλληλοι Λυκούργος – Νουμάς. Τόμος 4, Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, Αθήνα, 1992.
3. Ξενοφώντος, Λακεδαιμονίων Πολιτεία, Εκδόσεις Ζήτρος, Θεσσαλονίκη, 2007.
4. Edmond Levy, Σπάρτη Κοινωνική και Πολιτική Ιστορία έως τη ρωμαϊκή κατάκτηση, Μετάφραση Αθανάσιος Στεφανής, Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ, Αθήνα, 2008.
5. Αριστοτέλης, Άπαντα Πολιτικά Τόμος 1, Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, Αθήνα, 1993.