Ο Κολοσσός Της Ρόδου
"Τα Περίφημα Επτά θαύματα της αρχαιότητας
έχουν περάσει πλέον στο θρύλο και το μύθο.
Έχουν γίνει αντικείμενο έρευνας, φόντο για
κινηματογραφικές περιπέτειες και έχουν περι-
βληθεί με υπερβολικές φαντασιώσεις".
Τα Επτά Θαύματα αποτελούσαν η Μεγάλη Πυραμίδα της Γκίζας, οι Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας, Το Άγαλμα Του Δία στην Ολυμπία, ο Ναός της Αρτέμιδος στην Έφεσο, το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού, ο Κολοσσός της Ρόδου και ο Φάρος της Αλεξάνδρειας. Δηλαδή από τα επτά, τα πέντε θαύματα ήσαν Ελληνικά, ενώ οι Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας έχουν πολλά στοιχεία υπερβολής. Από όλα αυτά τα γιγάντια κατασκευάσματα διατηρείται μόνο η περίφημη και πασίγνωστη πυραμίδα της Γκίζας σε ποσοστό 99% της αρχικής της κατασκευής, σε ερείπια λιγοστά ο Ναός της Αρτέμιδος στην Έφεσο, το ίδιο και το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού, του οποίου έχει γίνει και αναπαράσταση, η οποία βρίσκεται στο Μουσείο του Μονάχου. Από τα υπόλοιπα τέσσερα Θαύματα δεν έχει διασωθεί τίποτα απολύτως παρά μόνον φιλολογικές μαρτυρίες, άλλοτε λιγότερες και άλλοτε περισσότερες. Το πρώτο ερωτηματικό που αφορά αυτές τις κατασκευές έχει σχέση με το γεγονός της επιλογής τους, κάτι που εώς σήμερα δεν έχει απαντηθεί. Π.χ. δεν έχει διευκρινιστεί γιατί θεωρήθηκε θαύμα ο Ναός της Αρτέμιδος στην Έφεσο και όχι ο εξίσου περίφημος Ναός της Ήρας στη Σάμο, το γνωστό Ηραίον, που συγκεντρώνει όλα τα στοιχεία να αποτελεί ένα αρχαίο θαύμα. Να σημειωθεί ότι οι κίονες του Ηραίου είχαν ύψος 22 μέτρα, τα δέ κιονόκρανα των απολήξεών τους έφταναν σε μήκος τα 3 μέτρα! Ακόμη, στη Σάμο υπάρχει το Ευπαλίνιο Όρυγμα, μιά τεράστια κατασκευή για την εποχή που έγινε, το 530 π.χ., η οποία συγκεντρώνει πολλά μηχανικά και τεχνολογικά επιτεύγματα, που προκαλούν εώς σήμερα το θαυμασμό μας. Οπωσδήποτε, όμως, το γεγονός ότι απο τα Επτά Θαύματα τα πέντε ήσαν Ελληνικά, είναι κάτι που μας γεμίζει με δέος και υπερηφάνεια, άν σκεφτούμε πόσοι άλλοι πολιτισμοί υπήρχαν γύρω από την Ελλάδα την εποχή εκείνη. Στο ερώτημα δέ σχετικά με την επιλογή τους, { γιατί αυτό και όχι εκείνο } μπορούμε να υποθέσουμε ότι το τελικό κριτήριο αποτελούσε ένα σύνολο δεδομένων, που αφορούσαν στον όγκο τους, την αισθητική ομορφιά και τη χρησιμότητα τους.
Ανάμεσα στα Επτά Θαύματα φιγουράρει ο περίφημος και πασίγνωστος Κολοσσός της Ρόδου, που τόσο εύστοχα έγινε θρίλερ πρίν απο κάποια χρόνια και τούτο γιατί δεν μελετήθηκαν οι φιλολογικές πηγές που τον αφορούν. Πέρα απο αυτά ο Κολοσσός αποτελούσε ένα μηχανικό και αρχιτεκτονικό αριστούργημα, του οποίου η κατασκευή θα ήταν προβληματική ακόμη και σήμερα. Να σημειωθεί ότι άγαλμα μεγαλύτερο απο τον Κολοσσό κατασκευάστηκε μόλις στα 1886, απο τον Γάλλο γλύπτη Auguste Batholdi, το γνωστό Άγαλμα της Ελευθερίας, και αυτό από μπρούντζο, που δεσπόζει του λιμανιού της Νέας Υόρκης. Έχει ύψος 46 μέτρα{ ο Κολοσσός είχε ύψος 33 μέτρα } και τα στοιχεία που έχουμε αναφέρουν ότι ο Batholdi είχε κατά νου τον Κολοσσό της Ελευθερίας.
Απο τα στοιχεία που έχουμε και τα όσα έχουν γραφτεί κατά καιρούς για το άγαλμα αυτό, το μόνο που δεν αμφισβητούμε για το Κολοσσό είναι η ύπαρξη του. Απο το σημείο αυτό και μετά έχουν εγερθεί διάφορες αμφισβητήσεις και υπάρχει διάσταση απόψεων αναφορικά με την μορφή που είχε, ποιόν δηλαδή απεικόνιζε, τη θέση στην οποία ήταν τοποθετημένος, τις πραγματικές του διαστάσεις, προβληματισμός μοκρότερης σημασίας και τέλος τη στάση του Κολοσσού. Μερικά άλλα ερωτηματικά απορρέουν από τα προηγούμενα και δέν χρειάζεται να παρατεθούν.
Το ιστορικό της κατασκευής του Κολοσσού αποτελεί τμήμα της γενικότερης διαμάχης που ξέσπασε ανάμεσα στους Επιγόνους, όταν ο Μέγας Αλέξανδρος πέθανε στα 323 π.χ. Ένας από τους Επιγόνους, ο Αντίγονος ο μονόφθαλμος, όπως ονομάστηκε, υπήρξε κυβερνήτης της Φρυγίας και λίγο αργότερα έγινε βασιλέας της Μακεδονίας ιδρύοντας τη δυναστεία των Αντιγονιδών. Όταν πέθανε ο Αλέξανδρος, ο Αντίγονος βρέθηκε αρχηγός ενός ισχυροτάτου στρατού, περίπου 60.000 ανδρών και μεγάλου πλούτου, αφού κρατούσε το ταμείο των Οικονομικών του Αλεξάνδρου, αφομε ένα υπέρογκο ποσό για την εποχή εκείνη, που έφτανε τα 25.000 χρυσά τάλαντα. Αυτή η οικονομική και στρατιωτική δύναμη στήριξε τα κατακτητικά σχέδια του Αντίγονου, που βρισκόταν σε μόνιμη σχεδόν αντιπαράθεση προς τον άλλο γνωστό Επίγονο, τον Πτολεμαίο της Αιγύπτου.
Στα 307 π.χ. ο Αντίγονος ζήτησε από τους Ρόδιους να τον υποστηρίξουν στη διαμάχη του πρός τον Πτολεμαίο τον Ά. Όμως, εκείνοι αρνήθηκαν αφού οι εμπορικές σχέσεις του νησιού με την Αίγυπτο ήσαν μεγάλες και επωφελείς για τους κατοίκους του. Αποτέλεσμα αυτής της άρνησης ήταν η εμφάνιση μπροστά στα τείχη της Ρόδου του γιού του Αντιγόνου, του περίφημου Δημητρίου, που αποκαλέστηκε και " Πολιορκητής ". Επρόκειτο για μία στρατιωτική μεγαλοφυία, απόγονο της παράδοσης των μακεδόνων στρατιωτικών. Οι δυνάμεις του Δημητρίου του Πολιορκητή μπροστά στη Ρόδο αριθμούσαν 40.000 στρατιώτες, 30.000 υπηρετικό και βοηθητικό προσωπικό, 200 πολεμικά πλοία και 170 εμπορικά και μεταφορικά πλοία. Η πολιορκία της Ρόδου έμεινε στην ιστορία των στρατιωτικών επιχειρήσεων κυρίως για τις αξιοθαύμαστες πολεμικές και πολιορκητικές μηχανές που χρησιμοποίησε ο Δημήτριος για να κάμψει την άμυνα της πόλης, χωρίς αποτέλεσμα, όμως, αφού συνάντησε σκληρή και οργανωμένη αντίσταση.
Λέγεται ότι ακόμη και οι σκλάβοι και οι υπηρέτες των Ροδίων πολέμησαν πάνω στα τείχη της πόλης, συμβάλλοντας στην ελευθερία του νησιού. Η παρατεταμένη αυτή πολιορκία, που κράτησε περισσότερο απο ένα χρόνο, ο θαυμασμός του Δημητρίου προς τους αντιπάλους του, καθώς και επιτακτικές ανάγκες, που ήθελαν την παρουσία του σε άλλο μέρος, τον ανάγκασαν να λύσει την πολιορκία και να φύγει. Λέγεται όμως, ότι απο θαυμασμό προς τους Ρόδιους τους χάρισε όλες τις παράξενες και τεράστιες πολιορκητικές μηχανές που χρησιμοποίησε στη διάρκεια της πολιορκίας και ότι η πώληση αυτών των μηχανών απέφερε στους Ρόδιους ένα πολύ μεγάλο χρηματικό ποσό, το οποίο χρησιμοποίησαν για την ανέγερση του Κολοσσού.
Να σημειωθεί ότι τα μηχανήματα αυτά, μεταξύ των οποίων και ένας τεράστιος πολιορκητικός πύργος 30 μέτρων, γεμάτος με καταπέλτες και τοξότες ονομαζόμενος Ελεόπολις, είχαν προκαλέσει τρόμο και θαυμασμό στους Ρόδιους, ενώ αποτελούν χρήσιμο υλικό για την έρευνα της στρατιωτικής τεχνολογίας της εποχής εκείνης. Όμως, καμία φιλολογική πηγή δεν αναφέρει σε ποιόν{ ή ποιούς } πουλήθηκε όλος αυτός ο στρατιωτικός εξοπλισμός. Είναι και αυτό ένα δείγμα της ανυπαρξίας φιλολογικών αποδείξεων που αφορούν τον Κολοσσό. Πράγματι απο τα Επτά Θαύματα ο Κολοσσός παρουσιάζει τις λιγότερες φιλολογικές μαρτυρίες, τα λιγότερα γραπτά στοιχεία και το γεγονός αυτό είναι αιτία που υπάρχουν τόσο έντονες διαφωνίες γύρω απο αυτόν.
Πάντως, απο την πώληση των πολιορκητικών μηχανών του Δημητρίου οι Ρόδιοι απεκόμισαν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό και διέθεσαν τα χρήματα αυτά στην κατασκευή ενός τεραστίου αγάλματος απο μπρούντζο, αφιερωμένο στο θεό Απόλλωνα{ τον ήλιο } προστάτη της Ρόδου. Κατασκευαστής του αγάλματος ήταν ο Χάρης Ο Λίνδιος,μαθητής του διάσημου γλύπτη Λύσσιπου. Ωστόσο, η κατασκευή του Κολοσσού δεν άρχισε αμέσως, αλλά δεκαπέντε περίπου χρόνια αργότερα, το 294 π.χ. και διήρκεσε δώδεκα χρόνια ακριβώς, τελειώνοντας το 282 π.χ.
Το τελικό ύψος του Κολοσσού ήταν 33 μέτρα, πράγμα στο οποίο συμφωνούν όλοι, όχι όμως και για τις ακριβείς χρονολογίες της κατασκευής του, ούτε και για τον κατασκευαστή. Αναφορικά με τις χρονολογίες ένα δειγματοληπτικό παράθεμα τριών διαφορετικών στοιχείων θα μας πείσει. Ο Πλούταρχος αναφέρει { Πλούταρχος Βίος Δημητρίου, 20-22 } τις χρονολογίες 292-280 π.χ. Ο Guerin στα 1880 τις αντίχτοιχες 290-278 π.χ. Ο Ρόδιος ιστορικός Χ. Παπαχριστοδούλου τις χρονολογίες 304-292 π.χ. Τέλος, μιά εντελώς πρόσφατη άποψη των Clayton - Price, του 1998, αναφέρει τις χρονολογίες 294-282 π.χ. Απο όσα παρατέθηκαν, γίνεται φανερή η αδυναμία προσδιορισμού μιάς σαφούς χρονολόγησης.
Αμφισβήτηση αναφορικά με τον κατασκευαστή του Κολοσσού παρουσιάζεται από τον Guerin ο οποίος τους θέλει να είναι δύο πρόσωπα: Ό Χάρης μαθητής του Λύσσιπου και ο Λάχης, επίσης Λίνδιος. Την αμφισβήτηση αυτή ο Guerin αποδίδει στην Meursius{ Rhod.G.XV. } που φρονεί ότι " ο Χάρης άρχισε μόνος τον Κολοσσό και ότι αυτός στη συνέχεια αποπερατώθηκε από τον Λάχη, επίσης Λίνδιο".
Ο Meursius, για να ενισχύσει αυτή την άποψη, παρέθεσε ένα εδάφιο από τον Sextus Empiricus{ Adversus Mathemat., I, VIII, σελ. 107 } που έλεγε τα εξής: " Οι Ρόδιοι λέγεται, ερωτήσαντες το Χάρη πόσα θα χρειαζόταν εκείνος να ξοδέψει για να αναγείρει τον Κολοσσο, - όρισε ένα ποσό -, τον ρώτησαν τότε πάλι σχετικά με το ποσό που θα χρειαζόταν αν ήθελαν να τον κάμουν δύο φορές μεγαλύτερο. Ο καλλιτέχνης αυτός απάντησε ότι χρειαζόταν το διπλάσιο. Το ποσό αυτό του χορηγήθηκε αλλά επειδή το πρόπλασμα του αγάλματος είχε απορροφήσει όλα τα χρήματα που του είχαν δοθεί, αυτοκτόνησε ".
Η πληροφορία αυτή αν και ιδιαίτερα παράλογη - θα δούμε γιατί -εναρμονίζεται " με την επιγραφή κάποιου ποιητή Σιμωνίδη{εντελώς αγνώστου} που περιέχεται στην Ελληνική Ανθολογία", δηλώνει ο Guerin: " Τον εν Ρόδω Κολοσσόν οκτάκις δέκα Λάχης εποίει ο Λίνδιος ".
Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Πορφυριγέννητο{ De Administrat. Imp. C. XII. } οι δύο αυτοί στίχοι ήταν γραμμένοι πάνω στη βάση του Κολοσσού. Αυτό όμως, είναι εσφαλμένο, αφού γνωρίζουμε πολύ καλά ότι άλλη ήταν η επιγραφή που υπήρχε στη βάση του αγάλματος. Όσον αφορά την αυτοκτονία του Χάρη μάλλον και αυτή η πληροφορία είναι φανταστική, αφού κανένα πρόπλασμα δεν κατασκευάστηκε ώστε να είναι τόσο ακριβό, σε σημείο να απαιτήσει όλο το χρηματικό ποσό. Άλλωστε, αν ο Χάρης είχε κατασκευάσει κάποιο πρόπλασμα{από κερί ή άπ'τη γή} θα ήταν μικρών διαστάσεων, και κυρίως θα του χρησίμευσε για την τήρηση των αναλογιών. Πάντως τεράστιο και πανάκριβο πρόπλασμα δεν έγινε, άρα ο Χάρης δεν αυτοκτόνησε και μάλλον είναι ο ένας και ο μοναδικός κατασκευαστής του Κολοσσού. Ίσως ο Λάχης να ήταν κάποιος σημαντικός βοηθός του, και οι φιλολογικές πηγές να τον ταύτισαν με τον κατασκεύαστη.
Όπως ειπώθηκε ο Κολοσσός ήταν αφιερωμένος στον θεό Ήλιο και αυτόν αναπαριστούσε. Ο Χάρης είχε κατασκευάσει στο κεφάλι του αγάλματος ακτινωτές προεξοχές που αντιστοιχούν με την λαϊκή αντίληψη για τον ήλιο. Αυτό φαίνεται και στις απεικονίσεις νομισμάτων της Ρόδου, όπως π.χ. σε ασημένια τετράδραχμα, τα οποία στη μία πλευρά τους απεικονίζουν τον ήλιο με ακτίνες αν και άλλα η απεικόνιση είναι χωρίς αυτές. Η μοίρα του χάλκινου γίγαντα ήταν άσχημη. Στο σεισμό του 222 π.χ., που συγκλόνισε τη Ρόδο, την Ικαρία και όλα τα γειτονικά νησιά, έσπασε στα γόνατα και γκρεμίστηκε. Όμως, η εντύπωση που είχε δημιουργηθεί ήταν μεγάλη. Έτσι, ο Πτολεμαίος ο Ευεργέτης, ο οποίος έστειλε πολλά και πολύτιμα δώρα στους συμμάχους του Ρόδιους για να τους βοηθήσει να ξαναχτίσουν την πόλη τους μετά το σεισμό, τους δήλωσε ότι θα τους χάριζε 3.000 τάλαντα, άν ήθελαν να ξαναφτιάξουν τον Κολοσσό σε διαστάσει μεγαλύτερες. Το ποσό ήταν ιδιαίτερα υπέρογκο για την εποχή, - ήδη ο γίγαντας είχε κοστίσει 300 τάλαντα - αλλά οι Ρόδιοι αποποιήθηκαν τη γενναιοδωρία του πτολεμαίου, λέγοντας ότι ένας χρησμός τους είχε απαγορεύσει να τον ξαναστήσουν, σύμφωνα με πληροφορία του Στράβωνα.
Ο Κολοσσός καταδικάστηκε να παραμένει εκεί που βρισκόταν ραγισμένος και συντριμμένος για μεγάλο χρονικό διάστημα, εώς το δωδέκατο χρόνο της βασιλείας του αυτοκράτορα Κώνστα{653 μ.χ.}, δηλαδή για εννέα περίπου αιώνες. Την ίδια εκείνη χρονική περίοδο, 653/54 μ.χ. ο αραβικός στόλος του Μουσουλμάνου Εμίρη της Δαμασκού Μοαβία Ά κατέκτησε την Ρόδο. Έτσι, ολοκληρώθηκε η καταστροφή του αγάλματος αφού ο Μοαβίας, 934 χρόνια μετά την ανέγερση του, το πούλησε σ'έναν Εβραίο έμπορο από την Έδεσσα της Βόρειας Συρίας{ τη σημερινή Ούρφα στη νοτιανατολική Τουρκία }.
Αυτός για να μεταφέρει τα κομμάτια του Κολοσσού, χρησιμοποίησε 900 καμήλες, αριθμός αρκετά λογικός αν σκεφτούμε ότι κάθε καμήλα μπορεί να μεταφέρει 250 κιλά φορτίο. Αν το βάρος του συνολικού φορτίου έφτανε τα 250.000 κιλά ή 225 τόνους βρίσκουμε πολύ λογικό το βάρος αυτό αναλογιζόμενοι το ύψος του Κολοσσού και τις σχετικές του διαστάσεις.
Φιλολογικές πηγές για τον Κολοσσό της Ρόδου
Δυστυχώς διαθέτουμε πολύ λίγα στοιχεία αναφορικά με το γιγάντιο αυτό άγαλμα, του οποίου η κατασκευή αποτελεί ένα αρχιτεκτονικό όσο και μηχανικό θαύμα. Άν ο Κολοσσός αναφέρεται περίπου 16 φορές απο τους αρχαίους συγγραφείς, μόνο τρείς απο αυτούς έδωσαν κάπως περισσότερα στοιχεία και στη μαρτυρία αυτών των τριών στηρίζεται όλη η έρευνα. Πρόκειται για τους Στράβωνα, Πλίνιο τον Πρεσβύτερο και Φίλωνα το Βυζάντιο. Υπάρχει μιά ακόμη φιλολογική πηγή, ένα Ελληνικό ποίημα που όμως πιστεύεται ότι αποτελεί την αφιερωματική επιγραφή στη βάση του αγάλματος. Ο Πλίνιος, ένας απο τους πιο σοβαρούς αρχαίους συγγραφεύς αναφέρει " Μεταξύ όλων αυτών των αριστουργημάτων το πιό θαυμάσιο ήταν ο Κολοσσός του Ηλίου στη Ρόδο, καμωμένος από το Χάρη το Λίνδιο, μαθητή του Λύσσιπου, που προανέφερα. Ήταν ύψος 70 πήχεων. Το άγαλμα αυτό ανετράπηκε ύστερα απο 56 χρόνια, απο ένα σεισμό, αλλά και κατεδαφισμένο που είναι κινεί θαυμασμό. Λίγοι ανθρώποι μπορούν να αγκαλιάσουν τον αντίχειρα. Τα δάκτυλα είναι μεγαλύτερα από τα περισσότερα αγάλματα. Πλατιά χαίνονται σπήλαια φαίνονται στο κενό των κομματιασμένων μελών του. Στο εσωτερικό παρατηρούνται πελώριες πέτρες με το βάρος των οποίων ο καλλιτέχνης προσπάθησε να καλοστηρίξει και να εδραιώσει σταθερά το άγαλμα του. Λέγουν ότι αποπερατώθηκε σε δώδεκα χρόνια και ότι στοίχισε 300 τάλαντα, προϊόν απο τις πολεμικές μηχανές που εγκατέλειψει ο Βασιλέας Δημήτριος, απηυδήσας από τη χρονοτριβή ".
Στο ίδιο κλίμα κινείται και ο Στράβων, όμως όλες ουσιαστικά οι λεπτομέρείς αναφορές του αγάλματος, έρχονται από τα στοιχεία που μας παρέδωσε ο Φίλων ο Βυζάντιος στο μικρό και έν πολλοίς χαμένο έργο του " Τα Επτά Θαύματα του Κόσμου " αν και ορισμένοι φιλόλογοι αμφιβάλλουν για την πατρότητα του κειμένου. Οπωσδήποτε όμως, είναι το πιό λεπτομερές και πληροφοριακό έργο για τον Κολοσσό.
Δύο τεράστιες σιδερένιες δοκοί ξεκινούσαν απο το εσωτερικό των ποδιών του Κολοσσού και ενώνονταν στο σημείο που τελείωνε το κεφάλι του. Κατά διαστήματα αυτές οι κάθετοι δοκοί ήσαν συνδεδεμένες με εγκάρσιες δοκούς απο σίδερο, ενώ σε αρκετό ύψος απο τη βάση του, γύρω απο τις κάθετες δοκούς, είχαν τοποθετηθεί τεράστιοι ογκόλιθοι που διευκόλυναν τη στήριξη του Κολοσσού. Σε πολλά σημεία οι οριζόντιες δοκοί, που συνέδεαν τις κάθετες, προεκτείνονταν πέρα από αυτές και εφάπτονταν με τον εξωτερικό σκελετό, το περίβλημα, το χυτευμένο σώμα του αγάλματος και αυτό για μεγαλύτερη στήριξη.
Ο Φίλων αναφέρει ότι ο Χάρης κατασκεύασε τον Κολοσσό όπως θα έχτιζε ένα σπίτι κάποιος αρχιτέκτονας, αρχίζοντας δηλαδή απο κάτω, τα άκρα και προσθέτοντας τμήματα του Κολοσσού προς τα πάνω, καταλήγοντας στο κεφάλι. Για να επιτύχει αυτήν την " ανοικοδόμηση "ο Χάρης, όσο ανέβαινε το ύψος του αγάλματος, σχημάτιζε γύρω από τον Κολοσσό έναν λόφο απο χώμα, που τον περίεκλειε. Ο λόφος αυτός απο τη μία προστάτευε το ήδη τελειωμένο τμήμα του αγάλματος, και απο την άλλη παρείχε μία σταθερή βάση για τις εργασίες αποπεράτωσης του. Όταν τελείωσε το έργο αυτό ο λόφος απο χώμα ύψους 33 μέτρων περίπου, μεταφέρθηκε με κοφίνια, σε διάφορα μέρη και διαλύθηκε. Έτσι το άγαλμα αποκαλύφθηκε σε όλο του το μεγαλείο.
Το πάχος του μπρούντζου που σχημάτιζε το σώμα του αγάλματος δεν πρέπει να ήταν μεγάλο. Ο Le Camp το υπολογίζει γύρω στη μία ίντσα δηλαδή 2,5 εκατοστά, επειδή υποθέτει ότι ένα τέτοιο πάχος θα μπορούσε να αντέξει την πίεση του ανέμου και παράλληλα διαφωνεί με μιά δήλωση του Φίλωνα, σύμφωνα με την οποία ο Χάρης "... αφού χρησιμοποίησε 500 χάλκινα τάλαντα και 300 σιδερένια, έκανε αριστοτεχνικά ένα θεό όμοιο με τον πραγματικό θεό και έδωσε στον κόσμο έναν δεύτερο ήλιο ". Κάνοντας τον υπολογισμό ότι 500 χάλκινα τάλαντα ισοδυναμούν με 15 τόννους και 300 σιδερένια με 9 τόννους ο Le Camp δηλώνει ότι ο Φίλων έκανε ένα τραγικό λάθος, αφού αυτή η ποσότητα του υλικού θα επαρκούσε για ένα άγαλμα με πάχος το 1/6 της ίντσας, περίπου 5 χιλιοστά, πάχος φυσικά εντελώς ανίκανο να αντισταθεί στην πίεση του αέρα. Αντίθετα η πληροφορία που έχουμε για την ανάγκη 900 καμήλων, για τη μεταφορά του υλικού, εναρμονίζεται με την πραγματικότητα, αφού το συνολικό βάρος του αγάλματος, με πάχος μιας περίπου ίντσας, μας δίνει έναν αριθμό βάρους περισσότερο απο 200 τόννους.
Η θέση που ήταν τοποθετημένος ο Κολοσσός
Σχεδόν σε όλους μας είναι γνωστή η απεικόνιση της στάσης και της θέσης του Κολοσσού. Είναι αυτή που απεικόνισε σε χαλκογραφίες του ο Rottiers, που παρουσιάζει τον Κολοσσό να πατά, με ανοικτά τα δύο του πόδια, στις δυό προκυμαίες του λιμανιού της Ρόδου και κάτω απο τα σκέλη να περνούν πλοία. Αυτή η απεικόνιση είναι η μεσαιωνική αντίληψη που υπήρχε για τη θέση και στάση του Κολοσσού, και είναι πολύ ωραία για να είναι αληθινή. Η απεικόνιση είναι φανταστική και δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αφού μιά παρόμοια στάση ήταν τεχνικά αδύνατον να επιτευχθεί την εποχή εκείνη. Ταυτόχρονα, αυτή η στάση προϋποθέτει ένα άγαλμα τεραστίων διαστάσεων αναλογικά, όμως τα στοιχεία που έχουμε είναι συγκεκριμένα. Έτσι, είμαστε υποχρεωμένοι να απορρίψουμε την ωραία αυτή απεικόνιση, που έγινε στα 1853, αφού σ'αυτή η ιστορική αλήθεια και η τεχνική αναγκαιότητα για την κατασκευή του Κολοσσού έχουν αλλοιωθεί. Και έχουμε πολλούς λόγους για να το πιστέψουμε αυτό.
Η πιό σημαντική αντίρρηση απορρέει από το γεγονός ότι άν ο Κολοσσός βρισκόταν σ'αυτή τη θέση πάνω απο τα κύματα, όταν έσπασε στα γόνατα, θα είχε πέσει στη θάλασσα, όπου θα βρίσκαμε κάποια απο τα τμήματα του. Όμως οι φιλολογικές πηγές είναι σαφείς. Ο Κολοσσός σωριάστηκε στο έδαφος και όλοι μπορούσαν να περιεργαστούν και να θαυμάσουν την εσωτερική κατασκευή του. Από το γεγονός αυτό προέρχεται και ο θαυμασμός του Πλίνου, που αναφέρεται στον πεσμένο, σωριασμένο σε συντρίμμια γίγαντα, στον οποίο κάνει αναφορά και ο Στράβων, ... διότι ξέρουμε από τον Στράβων{ια, XIV, 2} ότι ο Κολοσσός έσπασε στα γόνατα υπήρχε ώς έκ τούτου ένα μέρος όρθιο την εποχή του Φίλωνος, ενώ τα άλλα σπασμένα κομμάτια ήσαν στρωμένα κατά γής, όπου έμεναν επί πολλούς αιώνες, διεγείροντας την έκπληξη εκείνων που τα παρατηρούσαν και οι οποίοι μπορούσαν να θαυμάσουν τις εσωτερικές κοιλότητες και το σκελετό του, όσο και την εξωτερική διαμόρφωση και επιφάνεια του.
Ένας δεύτερος, το ίδιο σημαντικός, λόγος για να αρνηθούμε την άποψη για τη θέση και στάση του Κολοσσού κατά Rottiers είναι το θέμα των αναλογιών του αγάλματος, αν αυτό ήταν τοποθετημένο με τα πόδια ανοικτά να ακουμπούν πάνω στους βράχους, όπου αργότερα έκτισαν τον πύργο του Αγίου Μιχαήλ στη μιά μεριά και τον πύργο του Αγίου Ιωάννη στην άλλη. Για την άποψη αυτή ο Guerin σημειώνει: " Έν τούτοις η γνώμη αυτή δεν μπορεί να αντέξει στην παραμικρότερη εξέταση και με εκπλήτει ότι ο ταξιδιώτης Thevenot μπόρεσε να επαναλάβει έναν παρόμοιο μύθο και να τοποθετήσει ένα Κολοσσό ύψους 70 πήχεων στην είσοδο ενός λιμένος, το άνοιγμα του οποίου, όπως αναγνωρίζει ο ίδιος, ξεπερνά τις 50 οργυιές, είναι στην πραγματικότητα πολύ μεγαλύτερο όπως είπα ήδη, διότι είναι τουλάχιστο 230 μέτρα, αλλά και εάν ακόμα δεχθούμε ότι δεν ξεπερνούσε τις 50 οργυιές ή 150 μέτρα, πώς ένα άγαλμα ύψους 35 μέτρων θα μπορούσε να έχει ένα άνοιγμα σκελετού τέσσερις φορές μεγαλύτερο απο το ύψος του, ώστε να μπορέσει να στηρίξει καθένα απο τα δυό του πόδια στα δύο άκρα του αγάλματος αυτού; Για να μπορέσει ο Κολοσσός της Ρόδου να έχει καταλάβει τη θέση που τον τοποθετούν ο Thevenot και άλλοι νεότεροι συγγραφείς, θα έπρεπε είτε να ήταν δέκα φορές υψηλότερος από ότι τον τοποθετούν οι αρχαίοι, είς τρόπον, ώστε το άνοιγμα του σκελετού του να μπορεί να είναι σε αρμονία με το άνοιγμα του λιμανιού είτε το άνοιγμα αυτό ήταν πολύ πιό στενό άπο ότι είναι σήμερα. Όμως, δε διακρίνει κανείς απόλυτα κανένα ίχνος της προκυμαία που θα χρειαζόταν για να τον κάνει στενότερο ".
Είναι φανερό ότι υπάρχει έντονος προβλημτισμός για τον προσδιορισμό της πραγματικής θέσης, και συνακόλουθα της στάσης, του αγάλματος. Αφού οι φιλολογικές ενδείξεις αποκλείουν την τοποθέτηση του στις προκυμαίες θα πρέπει να βρισκόταν σε κάποιο εσωτερικό σημείο, τέτοιο, ώστε να χωρά το γιγαντιαίο άγαλμα που είχε πέσει καταγής. Υπάρχει, άλλωστε, μιά επιπρόσθετη μαρτυρία του Φίλωνα, που μας διαβεβαιώνει ότι ο Κολοσσός στηριζόταν πάνω σε μία βάση και όχι σε δύο. Όπως τονίζει: " ... υποθείς δε βάσιν εκ λευκής και μαργαρίτιδος, πέτρας έπ'αυτή μέχρι των αστραγάλων πρώτους ήρεισε τους πόδας του Κολοσσού" |ο καλλιτέχνης άρχισε τοποθετώντας μιά βάση από λευκό μάρμαρο και πάνω σ'αυτή εστερέωσε αρχικά τα πόδια του Κολοσσού μέχρι το ύψος των αστραγάλων του.
Η σαφής αυτή δήλωση του Φίλωνα, που δεν μπορούμε να απορρίψουμε αφού ο συγγραφέας μάλλον είχε προσωπική αντίληψη για τον Κολοσσό, μας αναγκάζει να αναζητήσουμε μιάν άλλη τοποθεσία εγκατάστασης του και να απορρίψουμε την απεικόνιση κατά Rottiers. Επίσης, πρέπει να απορρίψουμε και την άποψη που θέλει τον Κολοσσό να είναι τοποθετημένος στην απεικόνιση κατά Rottiers σε κάποια απο τα δύο άλλα λιμάνια της Ρόδου, μικρότερης όμως αξίας, όπως π.χ. στο λιμάνι των γαλερών, ή την είσοδο του εσωτερικού λιμένα. Εγκαταλείπεται, επίσης, η εκδοχή να ήταν τοποθετημένος στην είσοδο της στενής διώρηγας, που σύνδεε τους δύο προηγουμένους λιμένες παλαιότερα μέσω ενός εσωτερικού εγκυροβολίου που σήμερα είναι επιχωματωμένο.
Για την τοποθεσία αυτή που προσφέρει πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία, ώστε να είναι αποδεκτή ο Guerin σημειώνει: " Η θέση αυτή μου φαίνεται πιθανή. Κάτ'αρχήν το άνοιγμα των σκελών του Κολοσσού ήταν κατ'αυτόν τον τρόπο σε μιά πολύ φυσική σχέση με το ύψος του στη συνέχεια, εάν ο Κολοσσός αυτός εχρησίμευσε σα φάρος, στη θέση του αυτή θα εφώτιζε τους δύο κυριότερους λιμένες της Ρόδου. Κατά τρίτο λόγο θα μπορούσε στην πτώση του, εάν είχε πέσει με το πλευρό, ωστόσο να συντριβεί πάνω στην προκυμαία και να προκαλέσει, εώς ότου αφαιρεθούν τα συντρίμμια του από τον Μοαβία, την έκπληξη για την οποία ομιλεί ο Πλίνιος απο τον καταπλητικό όγκο και τις πελώρειες διαστάσεις των σπασμένων και μισο-ανοικτών μελών του".
Δυστυχώς και αυτή η ιδέα πρέπει να εγκαταλειφτεί, αφού δεν υπάρχει συγκεκριμένη αναφορά η ανασκαφικές αποδείξεις ή οποιοδήποτε άλλο στοιχείο. όμως γίνεται φανερό το γεγονός ότι η στάση του αγάλματος ήταν προσδιοριστική της τοποθεσίας όπου στήθηκε, και η μία βάση που αναφέρει ο Φίλων είναι ένα << κλειδί >> για την έρευνα. Αυτή η μία βάση έδωσε την ευκαιρία στον Herbert Maryon να υποστηρίξει την αποψή του, ότι ο Κολοσσός πρέπει να έμοιαζε με έναν κούρο, αναφορικά με τη στάση του, σα μιά γιγάντια όρθια κολώνα. O Maryon αποπειράθηκε να απεικονίσει τον Κολοσσό όπως πιθανό να ήταν. Η απεικόνιση του δείχνει το θεό Ήλιο να στέκεται όρθιος, με τα πόδια ενωμένα, κρατώντας στο αριστερό του χέρι το ακόντιο, ενώ το δεξί του είναι υψωμένο προς τον ουρανό κρατώντας μιά δάδα. Σ'αυτή την απεικόνιση ο θεός είναι γυμνός. Όμως, η απεικόνιση αυτή δημιουργεί την απορία κατά πόσο αφορά κάποιο θεό ή ένα γυμνό αθλητή στεφανωμένο. Επίσης υπάρχει διαφωνία αναφορικά με το πρόσωπο του αγάλματος, απεικόνιζε το θεό Ήλιο ή το Μέγα Αλέξανδρο; ¨Εχει βρεθεί κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου που φέρει στεφάνι με οπές, πάνω στις οποίες στερεώνονται οι ακτίνες και εικάζεται ότι ο Χάρης ο Λίνδιος αντί του Ήλιου είχε αναπαραστήσει το Μακεδόνα στρατηλάτη, φώτιζε τους λαούς που είχε κατακτήσει. Πάντως, το θέμα δεν έχει αποσαφηνιστεί και όλες οι υποθέσεις παραμένουν ανοικτές.
Μιά αξιόλογη άποψη σχετικά με τη στάση και θέση του Κολοσσού δημοσίευσε ο Ιταλός καθηγητής της αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Ρώμης, Πάολο Μορένο. Σύμφωνα μ'αυτή η θέση του Κολοσσού ήταν στην πραγματικότητα μπροστά απο το ιερό του Ήλιου, στους πρόποδες της Ακρόπολης και είχε μιά στάση που εναρμονίζεται με όσα αναφέρει ο Φίλων. Την άποψη του Πάολο Μορένο παρουσίασε το περιοδικό " Αρχαιολόγος " και περίληψη της αναδημοσιεύτηκε σε Ελληνική εφημερίδα{ Βήμα της Κυριακής, 3 Σεπτεμβ. 1989 } το σχόλιο της οποίας έγραφε τα εξής: " Ο Μορένο ξεκίνησε από το γεγονός ότι στο Μουσείο της Ρόδου υπάρχει μιά κεραμική κεφαλή του θεού Ήλιου, που ανάμεσα στα μαλλιά της φαίνονται οι τρύπες όπου προσαρμοζόταν το στεφάνι με τις ακτίνες. Αυτό το κεφάλι είναι ότι απομένει απο ένα αρχαίο αντίγραφο του Κολοσσού. Το ίδιο, όμως, κεφάλι ο Μορένο το είχε ξαναδεί. Ήταν το κεφάλι ενός μαρμάρινου αγάλματος που υπάρχει στο Μουσείο της Τσιβιταβέκια. Το άγαλμα, άν και αρκετά κατεστραμμένο, δείχνει καθαρά τη στάση του Κολοσσού. Είναι γυμνός, με τη φαρέτρα στον ώμο, το δεξί χέρι υψωμένο για να κρατάει τον πυρσό, το αριστερό πόδι μπροστά και το δεξί πολύ πίσω και ανασηκωμένο στην άκρη των δακτύλων, πράγμα που προσδίδει στο άγαλμα μια καταπληκτική κίνηση και ελαφράδα.
Την ίδια στάση έχει και το άγαλμα της Ελευθερίας στη Νέα Υόρκη, με την εξής διαφορά. Στο άγαλμα της Νέα Υόρκης ο μακρύς χιτώνας είναι εκείνος που στηρίζει το άγαλμα στι βάση του, ενώ στον Κολοσσό χρησιμοποιήθηκε μιά άλλη τεχνική: το τόξο που κρατάει στο αριστερό του χέρι ο θεός Ήλιος, και που κατευθύνεται πρός τη γή, αποτελούσε το γερό στήριγμα του αγάλματος στη βάση του. Όσο για το μήνυμα του, ο Κολοσσός της Ρόδου εξυμνούσε και αυτός την Ελευθερία, όπως διαβάζουμε σε μία αρχαία επιγραφή: " Για σένα Ώ ήλιε, οι Ροδίτες έχουν στήσει αυτόν τον μπρούτζινο Κολοσσό ... Αντιφεγγίζει στη θάλασσα τη λαμπρή φλόγα της ελευθερίας "
Το θέμα δεν έχει διαλεύκανθεί ακόμη. Τα ιστορικά στοιχεία που έχουμε συγκλίνουν στην άποψη ότι ο Κολοσσός πρέπει να ήταν στημένος κάπου στο εσωτερικό, με αρκετό χώρο στην περιφέρεια του, ώστε να μπορούσε να κατασκευαστεί το ανάχωμα γύρω του, όσο κατασκευαζόταν ο ίδιος, αλλά και να " ξαπλώσει " όταν έσπασε. Κανένας αρχαίος συγγραφέας δεν αναφέρει ότι βρισκόταν μ'ανοιχτά πόδια πάνω απο την είσοδο του λιμένα της Ρόδου.
Του Χρήστου Δ. Λάζου
