-Οι 12 μήνες: ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ Αστρονομία και Παράδοση-

[vaskos]

Ιεροφάνειες, Τόποι και Σύμβολα

" Η καθιερωμένη εικόνα που σκιαγραφούν οι εθνολόγοι και αρχαιολόγοι
είναι πασίγνωστη: από τότε που ο άνθρωπος εμφανίστηκε στην γη, προσπάθησε
να αμυνθεί στα αδυσώπητα και αδιάφορα στοιχεία της φύσης.
Επειδή σε εκείνη την μακρινή, μαγική εποχή οι δυνάμεις της φύσης ταυτίζονταν
με τους θεούς, η άμυνα αυτή είχε και ένα σαφώς μαγικό χαρακτήρα. Ο χαρακτήρας
αυτός επέζησε αργότερα μέσω της "παγωμένης μαγείας" που ονομάζεται θρησκεία,
αλλά και αλλού-χαμένος ανάμεσα σε δεισιδαιμονίες, προλήψεις και συνήθειες.
Όλα αυτά είναι όσα βλέπουν οι εθνολόγοι και οι αρχαιολόγοι.
Δεν είναι απαραίτητα όσα υπάρχουν στην εικόνα.

Η ουσία είναι ότι σε κάποια στιγμή, χαμένη στις ομίχλες του χρόνου, ο άνθρωπος ήρθε
αντιμέτωπος με κάτι εξωκοσμικά τρομακτικό, κάτι που θέλησε να διώξει μακριά του,
να θάψει βαθιά, να εξορκίσει με κάθε τρόπο. Τι; Εκείνο που συγγραφέας Φρίτς Λάιμπερ
περιγράφει ως :
"...το είδος της φρίκης που εξαιτίας της διαμορφώθηκε έτσι ολόκληρο το
οικοδόμημα του πολιτισμού μας, για να μας προστατέψει από αυτή και
να μας βοηθήσει να την ξεχάσουμε. την φρίκη εκείνη για την οποία καμιά
ανθρώπινη γνώση δεν έχει να μας πει τίποτα."
(A bit of the Dark World,1961)

Kι έτσι ο άνθρωπος μαζεύτηκε γύρω από την φωτιά. Έφτιαξε πόλεις και τις οχύρωσε.
Για να αποφύγει τους εισβολείς που ήθελαν να του αρπάξουν ότι είχε μαζέψει με κόπο από
τα χωράφια; Ναι, είναι και αυτό μια εξήγηση.

"Πιο καλά να κάθεσαι στο σπίτι σου γιατί έξω μπορείς να πάθεις κακό",
λέει ένα αρχαίο ελληνικό ρητό που συναντάμε στον Ησίοδο και στον Ομηρικό Ύμνο στον Ερμή.

Ο μεγάλος εθνολόγος Μιρτσέα Ελιάντε (1907-1986) γράφει:
"Είναι πολύ πιθανό ότι η οχύρωση των κατοικημένων τόπων άρχισε
με την μορφή της μαγικής άμυνας. Οι οχυρώσεις-τάφροι,λαβύρινθοι,
φράγματα- σχεδιάστηκαν για να αποκρούουν επιθέσεις των δαιμόνων
και των ψυχών των νεκρών παρά επιθέσεις ανθρώπινων πλασμάτων"

Αυτή η συνδυασμένη άμυνα για υλικούς και μη εχθρούς έχει πολύ βαθιές ρίζες. "

Θ.Βέμπος, Οι Πύλες του Αλλόκοσμου- Ονειρα και Εφιάλτες της Ελληνικής Γης,
Εκδόση του συγγραφέα, Αθήνα 2007

[vaskos]

Ιεροφάνειες, Τόποι και Σύμβολα

" Σε τοπικό επίπεδο, οι έννοιες του ορίου και του συνόρου σήμαιναν
κάποτε κάτι πολύ πιο σημαντικό από τον προσδιορισμό των
καλλιεργήσιμων εδαφών ή της νομικής ευθύνης. Από κάποιες
απόψεις εξακολουθούν να είναι.
Για τον καθορισμό των ορίων τοποθετούνταν ράβδοι, φράχτες,
τοίχοι, πέτρες και δένδρα. Στην αρχαία Ελλάδα και στην Ρώμη η
απλούστερη μορφή καθορισμού ορίων ήταν το όργωμα ή το άνοιγμα
μιας τάφρου μεταξύ των τεσσάρων σημείων που είχε ορίσει ένας
γεωμάντης. Όποιος παραβίαζε αυτά τα όρια χωρίς έγκριση τιμωρείτο
αυστηρά- σε ορισμένες περιπτώσεις και με θάνατο. Η ίδια ποινή ίσχυε
και για όσους έμπαιναν χωρίς άδεια στους αιγυπτιακούς τάφους ή στο
Άγιο των Αγίων του Πανάγιου Τάφου της Ιερουσαλήμ. Η διάβαση του
Ρουβίκωνα από τον Καίσαρα ήταν μια πράξη στρατιωτικής αλλά και
μαγικής εισβολής. Ο Ρουβίκωνας καθόριζε τα όρια της Ρώμης.
Τα ρωμαϊκά Αμπαρβάλια και Τερμινάλια σχετίζονται με την διατήρηση
της ισχύος των ορίων. Αργότερα, οι παγανιστικές τελετουργίες μπορεί
να καταργήθηκαν το 391μΧ από τον Θεοδόσιο αλλά ενσωματώθηκαν
στις χριστιανικές πρακτικές- όπως θα δούμε παρακάτω.

Terminus God of Boundaries


Η τήρηση των ορίων ταυτιζόταν με το πεπρωμένο των ανθρώπων και τη
γονιμότητα των χωραφιών και των κοπαδιών. Μέχρι τον 18ο αιώνα, σύμφωνα
με τους άγραφους νόμους της πολιορκίας, μια πόλι έπρεπε να παραδοθεί στον
εχθρό αν δημιουργείτο ένα "άνοιγμα" στο τείχος μέσα απο το οποίο αυτός
μπορούσε να εισβάλλει. Υπήρχαν συγκεκριμένα σημεία από τα οποία έμπαινε
κανείς στον καθαγιασμένο χώρο. Τα διάκενα αυτά ήταν ευάλωτα στην επίθεση,
οπότε προστατεύονταν από καθαγιασμένους στύλους, κίονες ή οβελίσκους με
μαγικά σύμβολα....Στα ιαπωνικά και κινέζικα ιερά επιπλέον προστασία
εξασφαλιζόταν με την παρουσία τρεχούμενου νερού ,το οποίο δεν μπορούσαν
να διαβούν τα πνεύματα. (Nigel Rennick,The Ancient Science of Geomancy,1979)
Για επιπλέον προστασία κατασκεύαζαν ένα τοιχάκι μπρος από την είσοδο, παράδοση
εξαιρετικά διαδεδομένη σε όλη την Ασία. "


Θ.Βέμπος, Οι Πύλες του Αλλόκοσμου- Ονειρα και Εφιάλτες της Ελληνικής Γης,
Εκδόση του συγγραφέα, Αθήνα 2007

[vaskos]

Η υποχώρηση του αγροτικού-κτηνοτροφικού τρόπου ζωής και κουλτούρας
στην αρχή της βιομηχανικής επανάστασης και η αρχή της αστικής πολιτιστικής επικράτησης.


"In the early nineteenth century, the invention of steam-powered transport, especially on rails, led to new, regular, rapid transport across the whole land. Run from London and bringing metropolitan culture to the countryside, the railways altered the cultural qualities of the countryside. Gradually, the predominant culture became the urban, accelerated by the compulsory schooling of children after 1870. In Wales, the schools attempted to stop the speaking of Welsh by the notorious “Welsh Not” sign and by beating children who persisted. Local beliefs and traditions of this part of England were condemned by schoolteachers who tried to indoctrinate children with the recommended values. The introduction of the radio and other electronic media further accelerated the downgrading of local tradition, which now was derided as rural and unfashionable. Mainstream culture became, and remains, that of the mass media, with local, traditional ways having become a kind of countercultur."

Witchcraft and Secret Societies of Rural England - Nigel Pennick
Originally published in the United Kingdom in 2011 by Lear Books

Στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα, η εφεύρεση των ατμοκίνητων μεταφορών, ιδίως αυτών επάνω σε σιδηροτροχιές, οδήγησε σε νέες, τακτικές, ταχείες μεταφορές σε ολόκληρη τη γη. Αρχίζοντας από το Λονδίνο και φέρνοντας τον μητροπολιτικό πολιτισμό στην ύπαιθρο, οι σιδηρόδρομοι μετέβαλαν τις πολιτιστικές ιδιότητες της υπαίθρου. Σταδιακά, η κυρίαρχη κουλτούρα έγινε η αστική, επιταχυνόμενη από την υποχρεωτική σχολική φοίτηση των παιδιών μετά το 1870. Στην Ουαλία, στα σχολεία επιχείρηθηκε να σταματήσουν να μιλούν ουαλικά με το διαβόητο "Ουαλλικά όχι" και χτυπώντας τα παιδιά που επέμεναν. Οι τοπικές πεποιθήσεις και παραδόσεις αυτού του τμήματος της Αγγλίας καταδικάστηκαν από δασκάλους που προσπάθησαν να διδάξουν τα παιδιά με τις συνιστώμενες αξίες[τις κεντρικά ελεγχόμενες]. Η εισαγωγή του ραδιοφώνου και άλλων ηλεκτρονικών μέσων επιτάχυνε περαιτέρω την υποβάθμιση της τοπικής παράδοσης, η οποία τώρα έχει χαρακτηριστεί αγροτική και όχι της μόδας. Ο παραδοσιακός πολιτισμός έγινε, και παραμένει, ο πολιτισμός των μέσων μαζικής ενημέρωσης, με τους τοπικούς, παραδοσιακούς τρόπους να έχουν γίνει πλέον ένα είδος αντικουλτούρας.



" Ο Νικόλαος Γ. Πολίτης είναι μια σχεδόν μυθική μορφή της λαογραφικής επιστήμης στην χώρα μας. Ουσιαστικά ιδρυτής της στη Ελλάδα,
έριξε φως, με τις έρευνές του σε πολλές πτυχές των παραδόσεων και των θρύλων που εξελίχθησαν σ΄αυτήν εδώ την γωνιά του πλανήτη.
Από μια άποψη, ο Πολίτης ήταν τυχερός. Μπορεί να έζησε και να εργάστηκε σε μια εποχή που οι επικοινωνίες και οι συγκοινωνίες
κάθε άλλο παρά αναπτυγμένες ήταν. Όμως αυτό σήμαινε ότι δούλεψε με παρθένο υλικό, σε μια ύπαιθρο που οι κάτοικοί της, ουσιαστικά
απομονωμένοι από τον πολιτισμό, διατηρούσαν άθικτες τις προφορικές και γραπτές παραδόσεις αιώνων.
Ύστερα, με τις λαίλαπες των πολέμων του αιώνα μας και με την βαθμιαία εξάπλωση του μοντέρνου πολιτισμού οι θρύλοι κατέληξαν
να υπάρχουν μόνο στις σελίδες των βιβλίων, ξεχασμένοι από όλους, εκτός από μερικούς ηλικιωμένους, που και αυτοί τους άκουσαν
παραφθαρμένους και παραποιημένους από τους γονείς τους και τους παππούδες τους.
Σήμερα ο κόσμος αυτός έχει χαθεί σχεδόν ολοκληρωτικά. Ο εξηλεκτρισμός, οι τηλεπικοινωνίες, οι δρόμοι, η τηλεόραση και τα
αυτοκίνητα έχουν εκτοπίσει τους θρύλους, αφήνοντας πίσω τους μπετόν, άσφαλτο, πολυκατοικίες, φράγματα, πυλώνες της ΔΕΗ και
καμένα δάση. Σε λίγες δεκαετίες ο κόσμος αυτός θα αποτελεί ένα αμετάκλητο παρελθόν "

Θ.Βέμπος, Οι Πύλες του Αλλόκοσμου- Ονειρα και Εφιάλτες της Ελληνικής Γης,
Εκδόση του συγγραφέα, Αθήνα 2007

[vaskos]

" Μια σκοτεινή αφέγγαρη νύχτα, κλείστε τα μάτια σας και αφουγκραστείτε
τους ψιθύρους των μυστικών τόπων.
Προσπαθήστε να ακούσετε τα απόμακρα γραντζουνίσματα των πλασμάτων
του Αλλόκοσμου που σκαλίζουν την πύλη, πασχίζοντας να διαβούν το κατώφλι.
Ήταν πάντα μαζί μας από την αρχή του χρόνου.
Φιγουράρουν στους μύθους όλων των λαών της γης, στα ιστορικά βιβλία και
σύγχρονη φιλολογία του παράξενου.
Τα ονομάζαμε, θεούς, δαίμονες, αγγέλους, άγιους, φαντάσματα, οπτασίες,
εξωγήινους ή τέρατα. Τα προσωπεία που φορούσαν άλλαζαν, αλλά το πρόσωπό
τους έμεινε ίδιο.
Η φράση "ελληνική λαογραφία" είναι συνυφασμένη στο νου του απλού αναγνώστη
με βαρετές και συνήθως γλυκανάλατες αφηγήσεις για τοπικά έθιμα, φορεσιές και
δημοτικά τραγούδια. Όμως δεν υπάρχει πιο παραπλανητική εικόνα.
Γιατί οι ελληνικές παραδόσεις είναι ένα απίστευτο χρονικό γεμάτο περιστατικά και
γεγονότα που καλύπτουν ολόκληρο το φάσμα εκείνου που οναμάζουμε, συμβατικά,
Παραφυσικό. "

Θ.Βέμπος, Οι Πύλες του Αλλόκοσμου- Ονειρα και Εφιάλτες της Ελληνικής Γης,
Εκδόση του συγγραφέα, Αθήνα 2007