ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ
Το νησί των Καβειρίων Μυστηρίων
Η Σαμοθράκη είναι το μοναδικό θρακιώτικο νησί που φαίνεται απ' όλα τα θρακικά παράλια να πυργώνεται στον ορίζοντα κι αποτελεί πειρασμό και πρόσκληση για επίσκεψη. Πρόσκληση στην οποία πολύ εύκολα μπορεί ν' ανταποκριθεί οποιοσδήποτε, αφού καθημερινά δυο κάτασπρα καράβια, άνετα και ταχύπλοα μπορούν να σε μεταφέρουν εκεί μέσα σε 2,5 ώρες από την Αλεξανδρούπολη. Κι' είναι η επίσκεψη στο νησί ένα μαγικό ταξίδι σε χώρους και χρόνους γεμάτους θρύλους και ιστορίες.
Γεμάτα τα καράβια τους θερινούς μήνες για τη Σαμοθράκη. Γέροι Σαμοθρακίτες με τη μαύρη τους βράκα που γυρνούν από κάποια επίσκεψη σε γιατρούς της Αλεξανδρούπολης. Μεσόκοποι νεοέλληνες με αστική κοιλίτσα, που πηγαίνουν στα λουτρά του νησιού τα ξακουστά. Νεανικές συντροφιές με κιθάρες και τρανζίστορς και ξανθόμαλλοι βόρειοι τουρίστες που απορροφούνται από τη θέα του νησιού.
Το βλέπεις καθαρά καθώς το πλησιάζουμε να καταλαμβάνει με τον όγκο του όλο το νότιο μέρος του ορίζοντα. Αυτός ο τιτανικός όγκος με τα 1670 μέτρα στην ψηλότερη κορφή, το Φεγγάρι, τραβά τη ματιά του ταξιδιώτη από πολύ μακριά. Και καθώς μικραίνει η απόσταση ξεχωρίζουν τα περιγράμματα των βουνών και οι χαράδρες.
Στ' ανατολικά με τη σκουροπράσινη σγουράδα στην ακροθαλασσιά είναι η όαση των θέρμων με τα ξακουστά Λουτρά. Δυτικότερα ξεχωρίζει η σιλουέτα ενός μεσαιωνικού πύργου στο φρύδι μιας πέτρινης απότομης πλαγιάς. Δώθε μερικές κολώνες αναδύονται μεσ' απ' το πράσινο φόντο, ενώ πίσω τους στο βάθος των λόφων και των πτυχώσεων ασπρίζουν σπίτια με κόκκινες στέγες ανάμεσα σε γκρίζους όγκους γιγάντιων βράχων.
Νησί των ανέμων και του Αιόλου ονόμαζαν οι αρχαίοι τη Σαμοθράκη από τον αέρα που φυσούσε ολοχρονίς και που τώρα με ειδικές ανεμογεννήτριες θα μπει στη δούλεψη των ανθρώπων. Και καθώς το καράβι πλησιάζει στο λιμάνι της Καμαριώτισσας αρχίζει να ξεδιπλώνεται και το χρονικό της παρουσίας του νησιού μέσα στο Βόρειο Αιγαίο.
Πανάρχαιοι οικισμοί, που αποκαλύπτονται τα τελευταία χρόνια, μαρτυρούν για την ύπαρξη ανθρώπων και την παρουσία τους στο νησί.
" ... από την Τελική Νεολιθική του Αιγαιακού χώρου μέχρι τα όψιμα χρόνια της Μέσης Χαλκοκρατίας".
Η φράση αυτή είναι του νεαρού αρχαιολόγου Δημήτρη Μάτσα, που εδώ και χρόνια ερευνά και ανασκάπτει το νησί και μελετά την προϊστορία του και τις σχέσεις του φυσικού περιβάλλοντος με την ανθρώπινη δραστηριότητα.
Εδώ λοιπόν, για χιλιάδες χρόνια, άνθισε η ανθρώπινη παρουσία, στη Σαμοθράκη, που όντας κοντά στα παράλια της Θράκης, αλλά και της Μικρός Ασίας, αποτέλεσε ρόλο γέφυρας για το πέρασμα από τη μια ήπειρο στην άλλη. Με το ψηλό βουνό της πάνω από από 1600 μέτρα φαίνονταν από πολλά μίλια μακριά, και οι ναυτικοί που την έβλεπαν έλκονταν κοντά της σαν μαγνήτης για να βρουν καταφύγιο στις ακτές της. Πελασγοί και Κάρες φαίνεται πως ήταν οι πρώτοι κάτοικοι της και ίσως, ο αρχαιοελληνικός μύθος ότι από το νησί τούτο ξεκίνησε μετά τον κατακλυσμό ο Δάρδανος, για να περάσει στις απέναντι ακτές της Μικρασίας, όπου ίδρυσε το Τρωικό βασίλειο της Δαρδανίας, να φανερώνει τις σχέσεις της Σαμοθράκης με τις απέναντι ηπειρωτικές ακτές.
Με ποικιλία ονομάτων την αποκαλούν οι αρχαίοι συγγραφείς. Σάμος Θρηϊκίη, Σαόνησος, Λευκανία και Δαρδανία ενώ ο Όμηρος τοποθετεί στο ψηλότερο βουνό της, με τ' όνομα Σάος, τον Ποσειδώνα να παρακολουθεί τη μάχη της Τροίας. Οι σχετικοί στίχοι είναι από τη μετάφραση του Πολυλά.
"Το νόησεν ο Ποσειδών, πoυ εκάθονταν κι' εθώρα
την μάχην απ' την κορυφήν της δασωμένης Σάμου
της Θράκης, όθεν φαίνονταν τ' όρος της Ίδης όλο
και τ' άρμενα των Αχαιών και η πόλις του Πριάμου...".
Τους πρώτους κατοίκους ακολούθησαν οι Θράκες που πέρασαν με τα πρωτόγονα πλεούμενα τους στο νησί κι' ακολούθησαν νησιώτες Αιολείς από τη Λέσβο και τη Μικρασία που έφτασαν γύρω στα 700 π.Χ. Στη βορειοδυτική πλευρά του νησιού, βρήκαν τα προελληνικά ιερά κι' εκεί πλάϊ έχτισαν τη δική τους πόλη. Ένα βραχώδες ύψωμα αποτέλεσε την Ακρόπολη τους ενώ ισχυρό τείχος ασφάλιζε την πόλη αφήνοντας έξω την περιοχή του Ιερού των Καβείρων.
Απ' εδώ οι κάτοικοι του νησιού αγνάντευαν στο βάθος του βορινού ορίζοντα τα βουνά της Θράκης και πολύ νωρίς την επισκέφτηκαν με τα καράβια τους. Βρήκαν εκεί μεγάλους κάμπους κι' εύφορη γη κι' εγκατέστησαν έτσι μια σειρά από οικισμούς, που ονομάστηκαν Περαία της Σαμοθράκης, που αργότερα θα θεωρηθεί ως ιερή χώρα των Μεγάλων της θεών.
Στο μεταξύ το Ιερό της Σαμοθράκης αποχτά μεγάλη φήμη σ' όλον τον τότε γνωστό κόσμο. Όλοι οι αρχαίοι συγγραφείς μιλούν με θαυμασμό για τους Μεγάλους Θεούς της Σαμοθράκης και τη μυστηριακή τους λατρεία στην οποία είχαν μυηθεί όλες οι μεγάλες προσωπικότητες της αρχαιότητας. Ο Ιάσονας, ο Ορφέας, ο Ηρακλής και ο Θησέας. Αθηναίοι ναύαρχοι και Σπαρτιάτες στρατηγοί. Μακεδόνες βασιλείς όπως ο Φίλιππος, που γνωρίστηκε εδώ με την Ολυμπιάδα, και αργότερα Ρωμαίοι στρατηγοί και ανθύπατοι.
Η δημοτικότητα των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης και των Μυστηρίων, που ήταν αφιερωμένα σ' αυτούς, αποδίδονταν και στο ότι ο μυημένος στα Μυστήρια εξασφάλιζε προστασία από θαλάσσιους κινδύνους και ηθική βελτίωση και προσδοκούσε μια ευτυχή μεταθανάτια ζωή. Γι' αυτό και η Σαμοθράκη αναδείχτηκε σε μεγάλο θρησκευτικό κέντρο ιδιαίτερα την Ελληνιστική εποχή. Χιλιάδες οι πιστοί με ποικιλία από αφιερώματα που στόλιζαν τους χώρους των ιερών. Κι' ανάμεσα σ' αυτά και το περίφημο άγαλμα της Φτερωτής Νίκης, πολύτιμο στολίδι τώρα του Μουσείου του Λούβρου στο Παρίσι.
Παράλληλη ήταν και η πνευματική άνοδος που σημειώθηκε στο νησί. Σαμοθρακίτης ήταν ο περιφημότερος γραμματικός της Αλεξάνδρειας, ο Αρίσταρχος ο Σαμόθραξ, που βρήκε και κατέγραψε τα 8 από τα 10 μέρη του λόγου.
Την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή εποχή μεγάλη ήταν και η στρατηγική σπουδαιότητα του νησιού γιατί χρησίμευε ως ναυτική βάση και οχυρό στήριγμα, καθώς και σταθμός στους θαλάσσιους δρόμους από τη Μικρά Ασία στη Βόρεια Ελλάδα. Και να κάπου στα 49-51 μ.Χ. ο Απόστολος Παύλος ξεκινά απ' τα παράλια της Τροίας για τη Μακεδονία.
"Αναχθέντες oυν από της Τρωάδος, ευθυδρομήσαμεν εις Σαμοθράκην τη δε επιούση εις Νεάπολιν...", γράφει στις Πράξεις των Αποστόλων ο Ευαγγελιστής Λουκάς.
Μικρή εκκλησία που ανακαλύφτηκε στην Παλιάπολη, στην άκρη του αρχαίου λιμανιού πιστεύεται πως είχε ανεγερθεί για να τιμήσει το γεγονός της παραμονής για ένα βράδυ του Αποστόλου Παύλου στη Σαμοθράκη.
Τρομερός σεισμός, γύρω στο 200 μ.Χ. προξένησε στο νησί και στο Ιερό μεγάλες καταστροφές, η ακμή όμως συνεχίστηκε για δύο ακόμη αιώνες.
Η επικράτηση του Χριστιανισμού ολοκληρώνεται στα τέλη του 4ου αιώνα και τα ερείπια χριστιανικών εκκλησιών σ' όλο το νησί μαρτυρούν για τον πυκνό πληθυσμό του στα πρώτα βυζαντινά χρόνια. Αργότερα δέχτηκε πολλές επιδρομές Αράβων πειρατών και Σλαύων από τη Θράκη. Για να γλυτώσουν οι κάτοικοι, εγκαταλείπουν την παλιά πόλη πλάϊ στο χώρο των Ιερών και μετοίκησαν στο εσωτερικό του νησιού, όπου αναπτύχτηκε η "Χώρα", η πρωτεύουσα. Οχυροί πύργοι κτίστηκαν για τους κυβερνήτες και σ' αυτούς κατοίκησαν και μερικοί από τους Γατελούζους, τους Γενουάτες κυρίαρχους της Λέσβου, εντοιχίζοντας και τα οικόσημά τους.
Το 1456 η Σαμοθράκη έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Προσπάθεια γι' αποτίναξη του τουρκικού ζυγού λίγο μετά, δεν πέτυχε. Εκατοντάδες αιχμάλωτοι οδηγήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη κι' από τότε το νησί απόμεινε φτωχό και με λίγους κατοίκους. Μόνο στα τέλη του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου θα πάρει λίγο επάνω του το νησί παρουσιάζοντας σχετική ευημερία και πληθυσμιακή αύξηση. Η κατάσταση όμως αυτή άλλαξε με την Επανάσταση του 1821.
Καθώς πλησιάζει το καράβι στο νησί διαβάζω το έξοχο βιβλίο της Σοφής Παπαγεωργίου για τη Σαμοθράκη με την απειρία των τεκμηριωμένων πληροφοριών, καθώς και το αριστούργημα του Ίωνα Δραγούμη "Σαμοθράκη", με τις πληροφορίες που παραθέτουν για τα όσα έγιναν στο νησί τον πρώτο χρόνο της Επανάστασης.
Σύμφωνα λοιπόν με τις πληροφορίες αυτές, Σαμοθρακίτες πρόκριτοι είχαν μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία, είτε περαστικοί από την Κωνσταντινούπολη, είτε από τον Μητροπολίτη Μαρώνειας Κωνστάντιο που καθώς λένε τους έγραψε και ξεχωριστό γράμμα. Σαν έμαθαν λοιπόν οι Σαμοθρακίτες ότι όλα τα νησιά είχαν ξεσηκωθεί, αρνήθηκαν να πληρώσουν τους φόρους τους και ειδοποίησαν τους Τούρκους ότι "δοσίματα δεν έχουν να δώσουν, μονάχα μολύβι και μπαρούτι".
Το φθινόπωρο του 1821 ο Καρά Αλής, υποναύαρχος τότε του τουρκικού στόλου, χτύπησε τη Σαμοθράκη. Η μικρή αντίσταση των λίγων πρόχειρα οπλισμένων Σαμοθρακιτών δεν μπόρεσε να σταματήσει τους πολυάριθμους και πάνοπλους Τούρκους, που σε λίγες ώρες έγιναν κύριοι της Χώρας, της πρωτεύουσας του νησιού.
Την πρωτοσταυρινίτσα την Πέφτη το πουρνό
προβάλανε οι Τούρκοι 'πο πάν' απ' το βουνό
τραγουδούσαν αργότερα οι Σαμοθρακίτισσες.
Κι' άρχισε η σφαγή και η λεηλασία. Όλα τα σπίτια κουρσεύτηκαν και πολλά κάηκαν. Οι εκκλησίες καταστράφηκαν, οι εικόνες τσαλαπατήθηκαν, τα βιβλία σκίστηκαν. Δείγμα της καταστροφής ένα Ευαγγέλιο σκισμένο από τουρκική λόγχη που βρίσκεται σήμερα στο Εθνολογικό και Ιστορικό Μουσείο της Αθήνας.
Εκατοντάδες θανατώθηκαν κι' ανάμεσα τους εφτακόσιοι που οδηγήθηκαν στην είσοδο της Χώρας κι' αποκεφαλίστηκαν εκεί. Σήμερα ο τόπος αυτός λέγεται "Εφκάς" παραφθορά της λέξης "Εφτακάς" που στη γλώσσα των ντόπιων θα πει Εφτακοσιάδα. Από τότε και το παραπονεμένο τραγούδι που κατέγραψε ο Ίων Δραγούμης.
Σήμερα είναι Τρίτη και πρωτοσταυρινιά
όπου μας εχάλασαν οι Τούρκοι τα σκυλιά.
Έπαιρναν τα κεφάλια κι' άφηναν τα κορμιά
γέμισαν τα σοκάκια και όλα τα στενά.
Ολοκληρωτικά καταστραμένο έμεινε το νησί, μ' ελάχιστους κατοίκους, όσοι μπόρεσαν να διασωθούν σε δύσβατες περιοχές και μυστικές σπηλιές.
Όμως αυτή η καταστροφή του νησιού είχε και τη συνέχεια της. Πέντε νέοι, απ' αυτούς που στάλθηκαν ως αιχμάλωτοι στην Κωνσταντινούπολη κι' έγιναν με τη βία Μουσουλμάνοι, αρκετά χρόνια αργότερα γύρισαν στο νησί αλλά και στην αληθινή τους θρησκεία. Οδηγήθηκαν λοιπόν στον Τούρκο διοικητή της περιοχής στη Μάκρη με την κατηγορία της αλλαξοπιστίας. Στη Μάκρη, οι πέντε αυτοί Σαμοθρακίτες αφού βασανίστηκαν φριχτά για ν' αλλάξουν και πάλι την πίστη τους, βρήκαν μαρτυρικό θάνατο. Εκεί βρίσκεται σήμερα μικρό εκκλησάκι επάνω από τον τάφο τους, ενώ τα λείψανα τους διατηρούνται στη Σαμοθράκη. Τώρα, κάθε χρόνο, την Κυριακή του Θωμά, όλο το νησί τιμά τους πέντε Νεομάρτυρες με ειδική Ακολουθία και πανηγυρική αρχιερατική θεία Λειτουργία, ενώ οι Σαμοθρακίτες της Αθήνας βραβεύουν τους καλύτερους μαθητές των σχολείων της Σαμοθράκης. Η υπόμνηση της μεγάλης θυσίας και η βράβευση των καλύτερων νέων του νησιού είναι η καλύτερη τιμή για τη συμμετοχή και την προσφορά των Σαμοθρακιτών στους εθνικούς αγώνες.
Τα μαρτύρια των πέντε Αγίων και το χαλασμό της Σαμοθράκης ιστόρησε και ο Σαμοθρακίτης ιατροφιλόσοφος του περασμένου αιώνα Νικόλαος Φαρδύς. Αξιόλογη προσωπικότητα ο Φαρδύς, δεμένος με το νησί του, αν κι' εργάστηκε ως γιατρός και δάσκαλος στην Κορσική και τη Μασσαλία, ξαναγύρισε σ' αυτό και δημοσίευσε πολλές πραγματείες στις εφημερίδες και τα περιοδικά της εποχής του. Με προοδευτικές ιδέες είναι από τους πρώτους Νεοέλληνες που εισηγήθηκε την απλοποίηση της γραφής χωρίς τόννους και πνεύματα.
(έχει κι άλλο, υπομονή)
ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ (ένα οδοιπορικό)
-
karipis
- "Δεν παίζεται" Ιδεογραφίτης
- Δημοσιεύσεις: 3251
- Εγγραφή: Σάβ 26 Ιαν 2008, 16:15
- Φύλο: Άνδρας
- Τοποθεσία: Θεσσαλονίκη για, μεσ' τη μέση λέμε!
- Επικοινωνία:
Re: ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ (ένα οδοιπορικό)
Ο Ίων Δραγούμης που έγραψε ένα βιβλίο για το νησί, είπε για την προσφορά των Σαμοθρακιτών:
"Ένα έθνος, που γεννά ανθρώπους τέτοιους, που κάνουν ωραίες πράξεις είναι ζωντανό. Κάθε καινούρια πράξη τους ζωντανεύει την εθνική συνείδηση".
Ο Ίων Δραγούμης, που αγωνίστηκε για την εθνική αποκατάσταση των υποδούλων Ελλήνων στις αρχές του αιώνα μας, ήταν στα 1905-1906 πρόξενος της Ελλάδας στο Ντεντέαγατς, τη σημερινή Αλεξανδρούπολη. Έβλεπε καθημερινά ν' αναδύεται απ' το πέλαγος η σιλουέτα της Σαμοθράκης και η θέα της στάθηκε πηγή έμπνευσης για τα οράματα του. Η επίσκεψη του σ' αυτήν τον Ιούνιο του 1906 του έδωσε το υλικό για το λυρικότερο βιβλίο του με τίτλο τ' όνομα του νησιού, "Σαμοθράκη".
" ... το νησί αυτό... το δέρνουν απαλά ο θαλασσινός αέρας και τα νερά, το λούζει ο ήλιος και στο λιόγερμα ισκιώνονται οι ρεματιές και φωτίζονται οι ξερές οι ράχες μενεξεδένιες. Λαχταρά πάλε η ψυχή μου να πάει κοντά στο νησί και να το χαϊδέψει...
... Η τεχνητή Νίκη, η μαρμαρένια, το άγαλμα της Σαμοθράκης είναι η τελενταία ελληνική νίκη, το στερνό λουλούδι της φυλής που ανοίγει άμα αρχίζει και κουράζεται από κάθε νίκη η φυλή...
... Και η Νίκη δημιουργεί πάντα και η Νίκη νομοθετεί ποιος θα την εμποδίσει; Είναι η Ελευθερία και είναι μεγάλη χαρά...".
Το άγαλμα της Νίκης στολίζει τώρα το Μουσείο του Λούβρου. Το βρήκε σε πρόχειρη ανασκαφή στο χώρο του Ιερού των Μεγάλων Θεών ο Γάλλος πρόξενος στην Αδριανούπολη, Σαμπουαζώ (Champoiseau), τον Απρίλη του 1863.
Οι συστηματικές ανασκαφές άρχισαν το 1938 από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Ο χώρος των ανασκαφών μαζί με το Μουσείο είναι ένας από τους μαγνήτες που τραβούν τώρα μεγάλο μέρος των επισκεπτών της Σαμοθράκης. Όμως το καράβι μπαίνει στο λιμάνι της Καμαριώτισσας.
Μια παράταξη κάτασπρων σπιτιών με τα παράθυρα ν' αγναντεύουν τη θάλασσα. Ο τρούλλος μιας εκκλησιάς ξεχωρίζει πάνω από τις σκεπές και πίσω διακρίνονται οι γυμνές πλαγιές των υψωμάτων. Βγαίνουμε στην κατάλευκη πλακόστρωτη πλατεία του λιμανιού, του γεμάτου με καράβια και τράτες.
Τελειώνει έτσι η αναδρομή στα περασμένα, το ταξίδι μέσα στο χρόνο για ν' αρχίσει η επίσκεψη στο χώρο της Σαμοθράκης. Και πρώτα εκεί όπου έζησε από παλιά ο άνθρωπος.
Δύο είναι οι σπουδαιότερες αρχαιολογικές τοποθεσίες. Η μια είναι η Παλιάπολη, η αρχαία πόλη με τα Ιερά των Μεγάλων Θεών.
Η άλλη το Μικρό Βουνί, χαμηλό ύψωμα πλάϊ στην ακρογιαλιά στο νοτιοδυτικό μέρος του νησιού, πανάρχαιος οικισμός που οι αρχαιολόγοι ανάγουν την αρχή του γύρω στο 4000 π.Χ. περίπου. Μικρός χωραφόδρομος φεύγει από την άσφαλτο κοντά στο χωριό Αλώνια και τραβά νότια για την παραλία σ' ένα μικρό ψήλωμα με υψόμετρο γύρω στα δεκατρία μέτρα. Ο Δημήτρης Μάτσας, ο νεαρός αρχαιολόγος που ανασκάφτει συστηματικά εδώ και χρόνια το ύψωμα τούτο, έχει διαπιστώσει πως ο οικισμός έχει "διάρκεια ζωής... από την τελική Νεολιθική του Αιγαιακού χώρου μέχρι τα όψιμα χρόνια της Μέσης χαλκοκρατίας" και ότι οι κάτοικοί του είχαν εμπορικές σχέσεις με τους Μινωΐτες της Κρήτης.
Η πρώτη ανασκαφή έγινε στη βόρεια πλευρά του υψώματος και αποκάλυψε τοίχους καμωμένους με ακατέργαστες μικρές πέτρες και μικρά καμαράκια. Ασπρίζουν και λάμπουν οι πέτρες στο σκληρό καλοκαιριάτικο φως και η θάλασσα γλύφει τα πόδια του λόφου. Εδώ σύμφωνα με τον κ. Μάτσα έμεναν 400-600 ψυχές. Κάποτε όμως εγκαταλείφτηκε ο οικισμός τούτος με πιθανές αιτίες ξαφνικό θανατικό ή ληστρικές επιδρομές. Και οι κάτοικοί του ζήτησαν προφύλαξη κάνοντας μικρούς οικισμούς μέσα στην πυκνή βλάστηση και μακριά από τα παράλια.
Η Παλιάπολη με τον αρχαιολογικό χώρο του Ιερού των Μεγάλων Θεών βρίσκεται στην αντίθετη πλευρά του νησιού στην βορειοδυτική. Ο δρόμος από το λιμάνι της Καμαριώτισσας έχει ασφαλτοστρωθεί εδώ και χρόνια και περνά δίπλα από τη θάλασσα. Εξήμισι χιλιόμετρα διαδρομής και φτάνεις εκεί που κάποτε ήταν το αρχαίο λιμάνι της Σαμοθράκης. Αλίμενο είναι σήμερα το περιγιάλι της με τα μεγάλα βότσαλα. Αιώνων βροχές κατρακύλισαν εκατοντάδες τόννους τα λιθάρια από τις πλαγιές κι' εξαφάνισαν το λιμάνι, εδώ που κάποτε έφταναν τα καράβια με τους προσκυνητές και τα μάρμαρα της Θάσου και της Πάρου που έγιναν κολώνες και αγάλματα.
Οι προσκυνητές έρχονταν εδώ να προσκυνήσουν τους Μεγάλους θεούς, τους Κάβειρους, να μυηθούν στα περιώνυμα Καβείρια Μυστήρια και να εξασφαλίσουν ηθική ζωή και μεταθανάτια ευδαιμονία. Ο Θρακιώτης ιστορικός Κωνσταντίνος Κουρτίδης στην εργασία του για τα αρχαία Ελληνικά Μυστήρια μας πληροφορεί για τους Κάβειρους:
"Είναι αι μεγάλαι θεότητες μιας πρωτογόνου εποχής απομακρυσμένης πλέον εις την νύχταν του χρόνου...". Βρίσκει ομοιότητες της ονομασίας τους με τη Σημιτική λέξη Kabir, που θα πει μεγάλος, την Αραβική Kebir με την ίδια σημασία και την Σανσκριτική Cawiras=δυνατός, ισχυρός. Για τα ονόματα τους παραθέτει απόσπασμα από τα σχολιαστικά στον Απολλώνιο τον Ρόδιο όπου αναφέρονται και τα εξής:
"Μυούνται δε εν Σαμοθράκη τοις Καβείροις, ως Μνασέας φησί και τα ονόματα. Τέσσαρες δ' εισί τον αριθμόν. Αξίερος, Αξιόκερσα, Αξιόκερσος. Αξίερος μεν εστί η Δημήτηρ, Αξιόκερσα δε η Περσεφόνη, Αξιόκερσος δε ο Άδης• ο δε προστιθέμενος τέταρτος, Κάσμιλος, ο Ερμής εστίν, ως ιστορεί ο Διονυσόδωρος".
Δικαίωμα να μυηθούν στα Καβείρια Μυστήρια είχαν όλοι οι άνθρωποι ασχέτως εθνικότητας και κοινωνικής τάξης. Η Μύηση γίνονταν σε δύο στάδια όσα και οι βαθμοί της. Η "Μύηση" και η "Εποπτεία". Οι τελετές γίνονταν νύχτα με το φως πυρσών και λυχναριών. Προηγούνταν θυσίες και ακολουθούσαν συμπόσια.
Μετά απ' αυτή την εισαγωγή ας επισκεφτούμε τα Ιερά των Μεγάλων Θεών.
Ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται σε μια πλαγιά ανάμεσα σε δύο ρεματιές που ενώνονται πριν φτάσουν στη θάλασσα. Η θέα από την παραλία προξενεί δέος. Νοτιοανατολικά υψώνει τις πετρώδεις του πλαγιές το βουνό Φεγγάρι, ο Σάος των αρχαίων. Μια ραχοκοκαλιά του κατηφορίζει απ' την κορφή ως τη θάλασσα και δημιουργεί μικρό ακρωτήρι στεφανωμένο με Μεσαιωνικό πύργο. Η ψυχή των παλιών προγόνων θα αισθάνονταν εδώ ότι και στους Δελφούς, καθώς σε ώρες θύελλας θα έπεφταν οι κεραυνοί στις κορφές και ο βορριάς που έφτανε κατευθείαν από τη Θράκη θα σφύριζε μανιασμένα μέσα στις χαράδρες. Γι' αυτούς φαίνονταν σαν εκδηλώσεις του θυμού των θεών που έπρεπε οπωσδήποτε να εξευμενίσουν.
Κατάσπαρτα είναι σήμερα τ' απομεινάρια των αρχαίων ιερών ανάμεσα στα πουρνάρια. Αφού περάσουμε το Μουσείο που ορθώνεται διακριτικά μέσα στα φυλλώματα με τη γκρίζα του πέτρα, διαβαίνουμε τη ρεματιά με μικρό γεφυράκι και μπαίνουμε στα πρώτα κατάλοιπα των αρχαίων κτιρίων.
Πρώτο το Ανάκτορο, στενόμακρο κτίριο από ασβεστόλιθο με διαστάσεις 27χ11,5 μ., που οι τοίχοι του φτάνουν τα τρία μ. ύψος. Εδώ τελούνταν η μύηση των πιστών στο πρώτο στάδιο. Οι προετοιμασίες γίνονταν σε μικρό δωμάτιο κολλημένο στα νότια του Ανάκτορου, την Ιερή Οικία.
Εφαπτόμενο προς την Ιερή Οικία, στη νοτιά της πλευρά, ήταν ένα εντυπωσιακό κυκλικό οικοδόμημα. Το έχτισε η Αρσινόη, η βασιλοπούλα της Αιγύπτου που παντρεύτηκε το βασιλιά της Θράκης Λυσίμαχο. Ήταν το μεγαλύτερο γνωστό κλειστό στρογγυλό κτίριο της ελληνικής αρχιτεκτονικής με διάμετρο είκοσι μέτρα και χρησιμοποιούνταν για τις επίσημες θρησκευτικές συγκεντρώσεις και τις θυσίες. Τα θεμέλια του από πωρόλιθο χρυσίζουν κάτω από τις ηλιαχτίδες. Εντυπωσιακή η εικόνα της αναπαράστασης όπως την σχεδίασαν οι Αυστριακοί αρχαιολόγοι. Μαρμάρινοι τοίχοι επάνω από την πέτρινη βάση, λεπτές κολώνες κυκλικά και ανάγλυφα γύρω-γύρω έδιναν μια μεγαλοπρεπή εμφάνιση στο κτίσμα τούτο της Αρσινόης που οικοδομήθηκε στα 289-281 περίπου π.Χ. Το παλιότερο ιερό των Μεγάλων Θεών βρίσκεται κάτω από τη θόλο της Αρσινόης και κατά τον Κάρολο Λέμαν, τον Αμερικανό αρχαιολόγο που για τριάντα χρόνια διενεργούσε τις ανασκαφές, "αποδίδεται στους προέλληνες κατοίκους της Σαμοθράκης και χρονολογείται στους πρώτους αιώνες της πρώτης προχριστιανικής χιλιετηρίδας".
Νοτιότερα είναι το Τέμενος, οικοδόμημα που έχτισε ο Φίλιππος Β' της Μακεδονίας με 25 μ. μάκρος και 10 πλάτος, όπου γίνονταν οι θυσίες και η αναπαράσταση ενός ιερού Δράματος, πιθανόν του γάμου της Περσεφόνης. Και πίσω ακριβώς φαντάζουν οι πεντάλευκες κολώνες από το Ιερό που ξανάστησαν οι αρχαιολόγοι το 1956. Φαίνονται μακριά κι' από το καράβι καθώς προσεγγίζει στο νησί σαν λευκές γραμμές μέσα στην πρασινάδα που τις περιβάλλει.
Εδώ ήταν το κτίριο όπου οι πιστοί μυούνταν στον ανώτερο βαθμό των Μυστηρίων την Ε π ο π τ ε ί α, γι’ αυτό και το χαρακτήριζε ξεχωριστή μεγαλοπρέπεια, θεμέλια από πωρόλιθο, μαρμάρινοι τοίχοι που τα κομμάτια τους βρίσκονται ολόγυρα, γλυπτά στ' αετώματα, διακοσμητικά και ακροκέραμα. Λέγεται, πως πριν από το δεύτερο στάδιο της μύησης προηγούνταν εδώ εξομολόγηση του μυούμενου, υπήρχε δε και ειδικός εξομολογητής ιερέας, ο Κ ό η ς με αποκλειστικό έργο την εμπιστευτική αυτή διακονία, ο οποίος μπορούσε να εκτιμήσει την ηθική ποιότητα του κάθε νεοφώτιστου και έκρινε αν έπρεπε να γίνει δεκτός ή ν' απορριφτεί.
Εδώ λοιπόν έφταναν τις βράδυνες ώρες οι θεωρίες των πιστών, κρατώντας λυχνάρια για να πρακολουθήσουν το τελευταίο στάδιο της μύησης την Εποπτεία. Τα μαρμάρινα λεονταρόμορφα στηρίγματα των μεγάλων πάγκων, που βρέθηκαν εδώ, έκαναν τους αρχαιολόγους να συμπεράνουν ότι στις δύο μακριές πλευρές της μεγάλης αίθουσας (40χ13 μ.) βρίσκονταν τα έδρανα όπου κάθονταν οι παλιότεροι μυημένοι για να παρακολουθήσουν τη μύηση των νέων πιστών.
Διαβάζω από το βιβλίο του Κάρολου Λέμαν λίγα για την τελετή:
"Ο επόπτης (ο υποψήφιος δηλ.), φαίνεται πως καθόταν ύστερα στο πίσω μέρος του κτιρίου για να δει με τα ίδια του τα μάτια μια αποκάλυψη, όπως μαρτυρεί και η λέξη εποπτεία. Στο σημείο αυτό ο ιεροφάντης έμπαινε στην αψίδα κι' ανέβαινε πάνω σε μια ειδική πέτρα (βήμα). Έκανε μια λειτουργία και παρουσίαζε τα σύμβολα, ενώ κατά διαστήματα φαίνεται πως εκτελούσε αόρατες λειτουργίες μαζί με τις προσφορές σπονδών στους θεούς του Κάτω κόσμου, πίσω από τα παραπετάσματα που χώριζαν την αψίδα από την αίθουσα όπου κάθονταν οι θεατές".
Άφθονα ήταν τα δώρα που έφερναν οι προσκυνητές στους Μεγάλους Θεούς. Τα αφιερώματα αυτά, τα αναθήματα όπως τα έλεγαν τότε, τα συγκέντρωναν σε διπλανό κτίριο την Αίθουσα των Αναθημάτων. Με μάκρος 22,5 μ. και πλάτος 10,5 μ. το κτίριο αυτό οικοδομήθηκε το 540 π.Χ. περίπου και χρησιμοποιήθηκε για χίλια περίπου χρόνια για τη φύλαξη και έκθεση των αφιερωμάτων. Στα ερείπια του βρέθηκαν πάμπολλα τέτοια αφιερώματα που στολίζουν τώρα τις προθήκες του μουσείου.
Ένας περιφραγμένος χώρος, νότια της αίθουσας των Αναθημάτων και δυτικά του νότιου μισού του Ιερού, ήταν η Αυλή του Βωμού. Μια αυλή με πλευρά 15 μέτρων περίπου, με ψηλό τοίχο ολόγυρα και με δωρικούς κίονες στη δυτική πλευρά. Μνημειώδης βωμός υψώνονταν απέναντι στην ανατολική πλευρά, στην κορφή ενός βράχου και δέχονταν τις θυσίες των πιστών.
Αμέσως δυτικότερα μετά το μικρό ρέμα είναι ακόμα ο χώρος του ανοιχτού θεάτρου χωρίς πια τις σειρές των καθισμάτων από λευκή ασβεστόπετρα και κόκκινο πορφυρίτη που δυστυχώς καταστράφηκαν στ' ασβεστοκάμινο.
Επάνω από το θέατρο, στη νότια πλευρά του, σώζεται ακόμα περιφραγμένος από τις γκρίζες σαμοθρακίτικες πέτρες, ο χώρος όπου ήταν η μικρή τεχνητή λίμνη με το άγαλμα της Νίκης. Δύο δεξαμενές ήταν εδώ η μια χαμηλά, η άλλη ψηλότερα, και μέσα σ'αυτήν ήταν η πλώρη του πλοίου από σταχτί μάρμαρο. Επάνω στην πλώρη στέκονταν το άγαλμα της Νίκης από κατάλευκο παριανό μάρμαρο και οι θεατές του θεάτρου το έβλεπαν να προβάλλεται πίσω τους στον καταγάλανο ουρανό. Και καθώς θα έβλεπαν να παίζεται ένα έργο με υπόθεση παρμένη από τους τοπικούς μύθους, θα γέμιζε το είναι τους από ανεπανάληπτα συναισθήματα ιερής αγαλλίασης και ψυχικής ανάτασης.
Πλάϊ στο θέατρο, όλη η δυτική πλαγιά της περιοχής των Ιερών καταλαμβάνεται από τα κατάλοιπα της μεγάλης Στοάς, του μεγαλύτερου κτιρίου του ιερού χώρου, με μάκρος επάνω από εκατό μέτρα, που χρησίμευε για την υποδοχή των πολυάριθμων επισκεπτών. Βορειότερα και πιο χαμηλά, στις νεότερες ανασκαφές, είναι τα τελευταία ευρήματα, ανάμεσα στα οποία και οι μαρμάρινες βάσεις που στήριζαν ένα καράβι.
Ένα αρχαίο πλοίο ήταν εκτεθειμένο εδώ σε κάποιο υπόστεγο, ένα πλοίο που σύμφωνα με τους αρχαιολόγους είχε αιχμαλωτιστεί στη ναυμαχία της Κω ή της Άνδρου, αφιέρωμα μέγα και πολύτιμο που σήμερα δεν υπάρχει.
Τα ευρήματα των ανασκαφών, όσα δεν πήραν το δρόμο της ξενιτιάς, εκτίθενται τώρα στου Μουσείο. Υπάρχουν εκεί μερικές αναστηλώσεις από τα κτίρια του χώρου των Ιερών. Ένα τμήμα από το κυκλικό κτίριο της Αρσινόης με το επάνω μέρος του τοίχου, τον Θ ρ ι γ κ ό που σκεπάζεται από υδρορρόες με σχήμα κεφαλής λιονταριού. Ένα τμήμα του Ιερού και η ανάγλυφη μαρμάρινη Ζωοφόρος από το Πρόπυλο του Τεμένους. Παριστάνει κορίτσια που χορεύουν πιασμένα από τα χέρια κάτι που μοιάζει με τον πανελλήνιο συρτό χορό μας. Αξιοθαύμαστη η λεπτότητα στις κινήσεις αυτών των κοριτσιών του 340 π.Χ. όπως τ' απεικόνισε ο καλλιτέχνης να κινούνται με χάρη στο θρησκευτικό τους χορό.
Ένα άγαλμα Νίκης από το Ιερό που στόλιζε την πίσω πλευρά του, ωραίο έργο του 130 π.Χ. περίπου σε αφήνει έκθαμβο με τις θαυμάσιες αναλογίες του.
Προθήκες μ' εκατοντάδες ευρήματα από αγγεία κι' εργαλεία της Νεολιθικής και της εποχής του χαλκού μέχρι τη Ρωμαϊκή και τη Βυζαντινή. Πήλινα δοχεία με άριστη εικονογράφηση, στολίδια και πόρπες διαφόρων εποχών ακόμα και παιδικά παιχνίδια οι αστράγαλοι τα σημερινά κότσια από κόκκαλα ζώων που έπαιζαν τα παιδιά της αρχαιότητας. Άφθονα λυχνάρια που τα κρατούσαν οι πιστοί την ώρα την μύησης και γυάλινα βαζάκια και επιγραφές στη Θρακική, την Ελληνική και τη Λατινική.
Και είναι τέλος στην άκρη της τελευταίας αίθουσας, κυρίαρχη μορφή, το γύψινο αντίγραφο του φημισμένου αγάλματος της Νίκης που το πρωτότυπο του βρίσκεται στο Λούβρο. Η Νίκη της Σαμοθράκης είναι η μεγάλη ξενητεμένη του νησιού. Ο Ίων Δραγούμης οιστρηλατημένος απ' τ' όραμα της έγραψε:
"Η Νίκη που κάποιος... την είχε στήσει στην ψηλή ακροθαλασσιά, σ' ένα βράχο στη Σαμοθράκη, κατάντικρα στη Θράκη και στη Μακεδονία, ανέβηκε και στάθηκε στην πλώρη ενός καραβιού και πήρε τις θάλασσες. Άφησε το νησί της και πάει αλλού μα φεύγοντας έκρυψε το κεφάλι της να μην την αναγνωρίσουν οι άνθρωποι• γιατί το πρόσωπο της ήταν παράξενα λυπημένο που άφηνε το νησί της... Ξέχασε όμως να κρύψει και τα φτερά της, λησμόνησε πως τα φορούσε φεύγοντας... Και από τα φτερά της την εγνώρισαν...".
Και ο Γάλλος ποιητής Ρουμπέν Νταριό:
"Το διάσημο τούτο άγαλμα δεν έχει μάτια και βλέπει.
Δεν έχει στόμα και ρίχνει την υπέρτατη κραυγή.
Δεν έχει χέρια και κάνει τη λύρα να δονεί.
Κι' αγκαλιάζουν το άπειρο τα μαρμάρινα φτερά του".
Όμως η Σαμοθράκη δεν είναι μονάχα παρελθόν και ιστορία, αλλά κι' ένα παρόν με ζωντανούς ανθρώπους με ενδιαφέρον περιβάλλον. Και το ενδιαφέρον ξεκινά από το λιμάνι, την Καμαριώτισσα. Πήρε τ' όνομα της από το εικόνισμα της Παναγίας που κλεισμένο σε ξύλινο κιβώτιο το απίθωσε στην αμμουδιά της το κύμα την εποχή της Εικονομαχίας. Οι ψαράδες που βρήκαν το κιβώτιο διάβασαν απ' έξω: Παναγία από Καμάρες". Άνοιξαν το αδιάβροχο κάλυμμα και μέσα ήταν άθικτο το εικόνισμα της Παναγίας με την επιγραφή: "Παναγία η Καμαριώτισσα". Εκεί ανάμεσα στα λιγοστά καλύβια τους όπου τραβούσαν και τις βάρκες, οι Σαμοθρακίτες ψαράδες έστησαν μικρό εικονοστάσι με καντήλι που το άναβαν οι ίδιοι. Έτσι λέει η παλιά ιστορία που την κατέγραψαν οι δάσκαλοι του νησιού σε μικρό βιβλιαράκι.
Πέρασαν τα χρόνια και ο μικρός ψαράδικος οικισμός έγινε το λιμάνι με τη μικρή πολιτεία, απόχτησε και η Παναγία το σπίτι της, μια μεγαλόπρεπη εκκλησιά με σταυρωτή στέγη και ψηλόν τρούλλο.
Αφετηρία των δρόμων για κάθε κατεύθυνση είναι η Καμαριώτισσα. Από δω ξεκινούν τα καράβια για την Αλεξανδρούπολη και την Καβάλα καθώς και τα λεωφορεία για την πρωτεύουσα του νησιού, τη Χώρα και για τα μικρά χωριά. Εκεί στη Χώρα, στα μικρά χωριά και στ' απομονωμένα κτήματα βρίσκονται κυρίως οι ντόπιοι Σαμοθρακίτες, ενώ η Καμαριώτισσα και οι λουτροπηγές των θέρμων κατακλύζονται από τους εποχιακούς επισκέπτες.
Εκεί λοιπόν στα χωριά, οι γέροι με την παραδοσιακή φορεσιά. Τη φαρδιά μαύρη βράκα, όμοια με την Κρητική, το άσπρο υφαντό πουκάμισο και τα ιδιότυπα τσαρούχια, τα "τσιρβούλια" που αφήνουν ακάλυπτη τη φτέρνα. Οι γυναίκες προσφέρουν γλυκό και δροσερό νερό. Εκεί, στα χωριά θα δούμε και χαρακτηριστικές μορφές Σαμοθρακιτών, όπως πολύ χαρακτηριστικά τις σχεδίασε πριν από λίγα χρόνια ο Μυτιλληνιός δημοσιογράφος Μίλτης Παρασκευαΐδης. Μέτριο ανάστημα, πρόσωπο συνήθως στενόμακρο με σαγόνι λεπτό χωρίς γωνιώδη κατάληξη, κανονικό μέτωπο, γαλανά ή γκρίζα μάτια μ' έξυπνο βλέμμα. Μαλλιά πλούσια και κυματιστά με επικρατέστερο χρώμα το καστανό. Και κάτι άξιο παρατήρησης:
"Οι γνήσιοι Σαμοθρακίτες δεν έχουν φαλάκρα". Έχουν μόνο, θα μας πουν οι ντόπιοι, όσοι έρχονται από τη Γερμανία.
Υπάρχει, θάλεγες, ένας τύπος ανθρώπου που έρχεται ίσως από το απώτατο παρελθόν του νησιού και που στη διαμόρφωση του συνετέλεσαν οι ειδικές κλιματολογικές συνθήκες και η απομόνωση του νησιού.
Αυτοί λοιπόν οι άνθρωποι στα χωριά διατηρούν ακόμα μερικές από τις πατρογονικές συνήθειες. Παντρεύονται ακόμα όπως παλιά και στο μεγάλο γλέντι θα παίξουν τους γαμήλιους σκοπούς τα σαμοθρακίτικα όργανα τα "πιχνίδια", μ' επικεφαλής τον Κυριάκο το Στεργίου με το μαγικό βιολί του.
Έξη χιλιόμετρα ψηλότερα από το λιμάνι βρίσκεται η Χώρα, η έδρα του Δήμου της Σαμοθράκης και των άλλων Δημόσιων Υπηρεσιών. Μη ψάχνετε να τη δείτε από μακριά. Η Χώρα μένει άφαντη μέχρι να φτάσετε στην είσοδο της. Χτίστηκε πριν από πέντε αιώνες περίπου όταν οι λιγοστοί κάτοικοι του νησιού αναγκάστηκαν ν' αφήσουν την παραλιακή τους πόλη για να γλυτώσουν από τους πειρατές που έπαιρναν σβάρνα τα νησιά και τις θάλασσες για να κουρσέψουν τα εμπορικά καράβια, το βίος των νησιωτών και νέες κοπέλες.
Είδαν κι' απόειδαν οι Σαμοθρακίτες πως δεν γίνεται τίποτε με τους πειρατές, ειρηνικοί μεροκαματιάρηδες και ξώμαχοι αυτοί, δεν ήταν μπορετό να τα βάλουν με τους κουρσάρους τους πάνοπλους. Αποσύρθηκαν λοιπόν στα βουνά. Τα μπροστινά μας υψώματα έκρυβαν τον οικισμό τους από τη θάλασσα και στην ψηλότερη κορφή έστησαν μόνιμη σκοπιά για να βιγλίζει τις γύρω θάλασσες. Βίγλα λέγεται και σήμερα η κορφή του υψώματος που καλύπτει τη Χώρα από τα δυτικά. Με την παράκαμψη λοιπόν αυτού του υψώματος βλέπετε τα σπίτια της Χώρας ν' απλώνονται αμφιθεατρικά μπροστά σας. Είναι σαν να βρίσκεστε στη σκηνή αρχαίου ανοιχτού θεάτρου κι' έχετε μπροστά σας κυκλικά τις θέσεις των θεατών. Στη θέση των κερκίδων είναι στημένα εκατοντάδες σπίτια που σκαρφαλώνουν στις πλαγιές και στα γύρω υψώματα.
Στη θέση της σκηνής είναι η μικρή πλατεία ακριβώς στην είσοδο της μικρής πόλης με τη στήλη του Ηρώου, όπου σταματούν τα λεωφορεία. Είναι η πλατεία του Εφκά. Εδώ συγκέντρωσαν οι Τούρκοι το φθινόπωρο του 1821 τους εφτακόσιους Σαμοθρακίτες και τους πέρασαν όλους από το λεπίδι του σπαθιού τους.
Ανηφορίζω το στενό δρομάκι ανάμεσα στα πέτρινα παλιά σπίτια, με τις κουρασμένες προσόψεις τα περισσότερα, και τις κόκκινες στέγες, που παλιότερα ήταν ταράτσες. Με πατημένο χώμα ήταν αυτές οι ταράτσες, οι "α έ τ σ ε ς" όπως τις έλεγαν και που είχαν μόνιμα επάνω μια κυλινδρική πέτρα, συνήθως αρχαία κολώνα, για να ισοπεδώνεται και να γίνεται αδιάβροχο το χώμα.
(είπαμε, έχει κι άλλο υπομονή)
"Ένα έθνος, που γεννά ανθρώπους τέτοιους, που κάνουν ωραίες πράξεις είναι ζωντανό. Κάθε καινούρια πράξη τους ζωντανεύει την εθνική συνείδηση".
Ο Ίων Δραγούμης, που αγωνίστηκε για την εθνική αποκατάσταση των υποδούλων Ελλήνων στις αρχές του αιώνα μας, ήταν στα 1905-1906 πρόξενος της Ελλάδας στο Ντεντέαγατς, τη σημερινή Αλεξανδρούπολη. Έβλεπε καθημερινά ν' αναδύεται απ' το πέλαγος η σιλουέτα της Σαμοθράκης και η θέα της στάθηκε πηγή έμπνευσης για τα οράματα του. Η επίσκεψη του σ' αυτήν τον Ιούνιο του 1906 του έδωσε το υλικό για το λυρικότερο βιβλίο του με τίτλο τ' όνομα του νησιού, "Σαμοθράκη".
" ... το νησί αυτό... το δέρνουν απαλά ο θαλασσινός αέρας και τα νερά, το λούζει ο ήλιος και στο λιόγερμα ισκιώνονται οι ρεματιές και φωτίζονται οι ξερές οι ράχες μενεξεδένιες. Λαχταρά πάλε η ψυχή μου να πάει κοντά στο νησί και να το χαϊδέψει...
... Η τεχνητή Νίκη, η μαρμαρένια, το άγαλμα της Σαμοθράκης είναι η τελενταία ελληνική νίκη, το στερνό λουλούδι της φυλής που ανοίγει άμα αρχίζει και κουράζεται από κάθε νίκη η φυλή...
... Και η Νίκη δημιουργεί πάντα και η Νίκη νομοθετεί ποιος θα την εμποδίσει; Είναι η Ελευθερία και είναι μεγάλη χαρά...".
Το άγαλμα της Νίκης στολίζει τώρα το Μουσείο του Λούβρου. Το βρήκε σε πρόχειρη ανασκαφή στο χώρο του Ιερού των Μεγάλων Θεών ο Γάλλος πρόξενος στην Αδριανούπολη, Σαμπουαζώ (Champoiseau), τον Απρίλη του 1863.
Οι συστηματικές ανασκαφές άρχισαν το 1938 από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Ο χώρος των ανασκαφών μαζί με το Μουσείο είναι ένας από τους μαγνήτες που τραβούν τώρα μεγάλο μέρος των επισκεπτών της Σαμοθράκης. Όμως το καράβι μπαίνει στο λιμάνι της Καμαριώτισσας.
Μια παράταξη κάτασπρων σπιτιών με τα παράθυρα ν' αγναντεύουν τη θάλασσα. Ο τρούλλος μιας εκκλησιάς ξεχωρίζει πάνω από τις σκεπές και πίσω διακρίνονται οι γυμνές πλαγιές των υψωμάτων. Βγαίνουμε στην κατάλευκη πλακόστρωτη πλατεία του λιμανιού, του γεμάτου με καράβια και τράτες.
Τελειώνει έτσι η αναδρομή στα περασμένα, το ταξίδι μέσα στο χρόνο για ν' αρχίσει η επίσκεψη στο χώρο της Σαμοθράκης. Και πρώτα εκεί όπου έζησε από παλιά ο άνθρωπος.
Δύο είναι οι σπουδαιότερες αρχαιολογικές τοποθεσίες. Η μια είναι η Παλιάπολη, η αρχαία πόλη με τα Ιερά των Μεγάλων Θεών.
Η άλλη το Μικρό Βουνί, χαμηλό ύψωμα πλάϊ στην ακρογιαλιά στο νοτιοδυτικό μέρος του νησιού, πανάρχαιος οικισμός που οι αρχαιολόγοι ανάγουν την αρχή του γύρω στο 4000 π.Χ. περίπου. Μικρός χωραφόδρομος φεύγει από την άσφαλτο κοντά στο χωριό Αλώνια και τραβά νότια για την παραλία σ' ένα μικρό ψήλωμα με υψόμετρο γύρω στα δεκατρία μέτρα. Ο Δημήτρης Μάτσας, ο νεαρός αρχαιολόγος που ανασκάφτει συστηματικά εδώ και χρόνια το ύψωμα τούτο, έχει διαπιστώσει πως ο οικισμός έχει "διάρκεια ζωής... από την τελική Νεολιθική του Αιγαιακού χώρου μέχρι τα όψιμα χρόνια της Μέσης χαλκοκρατίας" και ότι οι κάτοικοί του είχαν εμπορικές σχέσεις με τους Μινωΐτες της Κρήτης.
Η πρώτη ανασκαφή έγινε στη βόρεια πλευρά του υψώματος και αποκάλυψε τοίχους καμωμένους με ακατέργαστες μικρές πέτρες και μικρά καμαράκια. Ασπρίζουν και λάμπουν οι πέτρες στο σκληρό καλοκαιριάτικο φως και η θάλασσα γλύφει τα πόδια του λόφου. Εδώ σύμφωνα με τον κ. Μάτσα έμεναν 400-600 ψυχές. Κάποτε όμως εγκαταλείφτηκε ο οικισμός τούτος με πιθανές αιτίες ξαφνικό θανατικό ή ληστρικές επιδρομές. Και οι κάτοικοί του ζήτησαν προφύλαξη κάνοντας μικρούς οικισμούς μέσα στην πυκνή βλάστηση και μακριά από τα παράλια.
Η Παλιάπολη με τον αρχαιολογικό χώρο του Ιερού των Μεγάλων Θεών βρίσκεται στην αντίθετη πλευρά του νησιού στην βορειοδυτική. Ο δρόμος από το λιμάνι της Καμαριώτισσας έχει ασφαλτοστρωθεί εδώ και χρόνια και περνά δίπλα από τη θάλασσα. Εξήμισι χιλιόμετρα διαδρομής και φτάνεις εκεί που κάποτε ήταν το αρχαίο λιμάνι της Σαμοθράκης. Αλίμενο είναι σήμερα το περιγιάλι της με τα μεγάλα βότσαλα. Αιώνων βροχές κατρακύλισαν εκατοντάδες τόννους τα λιθάρια από τις πλαγιές κι' εξαφάνισαν το λιμάνι, εδώ που κάποτε έφταναν τα καράβια με τους προσκυνητές και τα μάρμαρα της Θάσου και της Πάρου που έγιναν κολώνες και αγάλματα.
Οι προσκυνητές έρχονταν εδώ να προσκυνήσουν τους Μεγάλους θεούς, τους Κάβειρους, να μυηθούν στα περιώνυμα Καβείρια Μυστήρια και να εξασφαλίσουν ηθική ζωή και μεταθανάτια ευδαιμονία. Ο Θρακιώτης ιστορικός Κωνσταντίνος Κουρτίδης στην εργασία του για τα αρχαία Ελληνικά Μυστήρια μας πληροφορεί για τους Κάβειρους:
"Είναι αι μεγάλαι θεότητες μιας πρωτογόνου εποχής απομακρυσμένης πλέον εις την νύχταν του χρόνου...". Βρίσκει ομοιότητες της ονομασίας τους με τη Σημιτική λέξη Kabir, που θα πει μεγάλος, την Αραβική Kebir με την ίδια σημασία και την Σανσκριτική Cawiras=δυνατός, ισχυρός. Για τα ονόματα τους παραθέτει απόσπασμα από τα σχολιαστικά στον Απολλώνιο τον Ρόδιο όπου αναφέρονται και τα εξής:
"Μυούνται δε εν Σαμοθράκη τοις Καβείροις, ως Μνασέας φησί και τα ονόματα. Τέσσαρες δ' εισί τον αριθμόν. Αξίερος, Αξιόκερσα, Αξιόκερσος. Αξίερος μεν εστί η Δημήτηρ, Αξιόκερσα δε η Περσεφόνη, Αξιόκερσος δε ο Άδης• ο δε προστιθέμενος τέταρτος, Κάσμιλος, ο Ερμής εστίν, ως ιστορεί ο Διονυσόδωρος".
Δικαίωμα να μυηθούν στα Καβείρια Μυστήρια είχαν όλοι οι άνθρωποι ασχέτως εθνικότητας και κοινωνικής τάξης. Η Μύηση γίνονταν σε δύο στάδια όσα και οι βαθμοί της. Η "Μύηση" και η "Εποπτεία". Οι τελετές γίνονταν νύχτα με το φως πυρσών και λυχναριών. Προηγούνταν θυσίες και ακολουθούσαν συμπόσια.
Μετά απ' αυτή την εισαγωγή ας επισκεφτούμε τα Ιερά των Μεγάλων Θεών.
Ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται σε μια πλαγιά ανάμεσα σε δύο ρεματιές που ενώνονται πριν φτάσουν στη θάλασσα. Η θέα από την παραλία προξενεί δέος. Νοτιοανατολικά υψώνει τις πετρώδεις του πλαγιές το βουνό Φεγγάρι, ο Σάος των αρχαίων. Μια ραχοκοκαλιά του κατηφορίζει απ' την κορφή ως τη θάλασσα και δημιουργεί μικρό ακρωτήρι στεφανωμένο με Μεσαιωνικό πύργο. Η ψυχή των παλιών προγόνων θα αισθάνονταν εδώ ότι και στους Δελφούς, καθώς σε ώρες θύελλας θα έπεφταν οι κεραυνοί στις κορφές και ο βορριάς που έφτανε κατευθείαν από τη Θράκη θα σφύριζε μανιασμένα μέσα στις χαράδρες. Γι' αυτούς φαίνονταν σαν εκδηλώσεις του θυμού των θεών που έπρεπε οπωσδήποτε να εξευμενίσουν.
Κατάσπαρτα είναι σήμερα τ' απομεινάρια των αρχαίων ιερών ανάμεσα στα πουρνάρια. Αφού περάσουμε το Μουσείο που ορθώνεται διακριτικά μέσα στα φυλλώματα με τη γκρίζα του πέτρα, διαβαίνουμε τη ρεματιά με μικρό γεφυράκι και μπαίνουμε στα πρώτα κατάλοιπα των αρχαίων κτιρίων.
Πρώτο το Ανάκτορο, στενόμακρο κτίριο από ασβεστόλιθο με διαστάσεις 27χ11,5 μ., που οι τοίχοι του φτάνουν τα τρία μ. ύψος. Εδώ τελούνταν η μύηση των πιστών στο πρώτο στάδιο. Οι προετοιμασίες γίνονταν σε μικρό δωμάτιο κολλημένο στα νότια του Ανάκτορου, την Ιερή Οικία.
Εφαπτόμενο προς την Ιερή Οικία, στη νοτιά της πλευρά, ήταν ένα εντυπωσιακό κυκλικό οικοδόμημα. Το έχτισε η Αρσινόη, η βασιλοπούλα της Αιγύπτου που παντρεύτηκε το βασιλιά της Θράκης Λυσίμαχο. Ήταν το μεγαλύτερο γνωστό κλειστό στρογγυλό κτίριο της ελληνικής αρχιτεκτονικής με διάμετρο είκοσι μέτρα και χρησιμοποιούνταν για τις επίσημες θρησκευτικές συγκεντρώσεις και τις θυσίες. Τα θεμέλια του από πωρόλιθο χρυσίζουν κάτω από τις ηλιαχτίδες. Εντυπωσιακή η εικόνα της αναπαράστασης όπως την σχεδίασαν οι Αυστριακοί αρχαιολόγοι. Μαρμάρινοι τοίχοι επάνω από την πέτρινη βάση, λεπτές κολώνες κυκλικά και ανάγλυφα γύρω-γύρω έδιναν μια μεγαλοπρεπή εμφάνιση στο κτίσμα τούτο της Αρσινόης που οικοδομήθηκε στα 289-281 περίπου π.Χ. Το παλιότερο ιερό των Μεγάλων Θεών βρίσκεται κάτω από τη θόλο της Αρσινόης και κατά τον Κάρολο Λέμαν, τον Αμερικανό αρχαιολόγο που για τριάντα χρόνια διενεργούσε τις ανασκαφές, "αποδίδεται στους προέλληνες κατοίκους της Σαμοθράκης και χρονολογείται στους πρώτους αιώνες της πρώτης προχριστιανικής χιλιετηρίδας".
Νοτιότερα είναι το Τέμενος, οικοδόμημα που έχτισε ο Φίλιππος Β' της Μακεδονίας με 25 μ. μάκρος και 10 πλάτος, όπου γίνονταν οι θυσίες και η αναπαράσταση ενός ιερού Δράματος, πιθανόν του γάμου της Περσεφόνης. Και πίσω ακριβώς φαντάζουν οι πεντάλευκες κολώνες από το Ιερό που ξανάστησαν οι αρχαιολόγοι το 1956. Φαίνονται μακριά κι' από το καράβι καθώς προσεγγίζει στο νησί σαν λευκές γραμμές μέσα στην πρασινάδα που τις περιβάλλει.
Εδώ ήταν το κτίριο όπου οι πιστοί μυούνταν στον ανώτερο βαθμό των Μυστηρίων την Ε π ο π τ ε ί α, γι’ αυτό και το χαρακτήριζε ξεχωριστή μεγαλοπρέπεια, θεμέλια από πωρόλιθο, μαρμάρινοι τοίχοι που τα κομμάτια τους βρίσκονται ολόγυρα, γλυπτά στ' αετώματα, διακοσμητικά και ακροκέραμα. Λέγεται, πως πριν από το δεύτερο στάδιο της μύησης προηγούνταν εδώ εξομολόγηση του μυούμενου, υπήρχε δε και ειδικός εξομολογητής ιερέας, ο Κ ό η ς με αποκλειστικό έργο την εμπιστευτική αυτή διακονία, ο οποίος μπορούσε να εκτιμήσει την ηθική ποιότητα του κάθε νεοφώτιστου και έκρινε αν έπρεπε να γίνει δεκτός ή ν' απορριφτεί.
Εδώ λοιπόν έφταναν τις βράδυνες ώρες οι θεωρίες των πιστών, κρατώντας λυχνάρια για να πρακολουθήσουν το τελευταίο στάδιο της μύησης την Εποπτεία. Τα μαρμάρινα λεονταρόμορφα στηρίγματα των μεγάλων πάγκων, που βρέθηκαν εδώ, έκαναν τους αρχαιολόγους να συμπεράνουν ότι στις δύο μακριές πλευρές της μεγάλης αίθουσας (40χ13 μ.) βρίσκονταν τα έδρανα όπου κάθονταν οι παλιότεροι μυημένοι για να παρακολουθήσουν τη μύηση των νέων πιστών.
Διαβάζω από το βιβλίο του Κάρολου Λέμαν λίγα για την τελετή:
"Ο επόπτης (ο υποψήφιος δηλ.), φαίνεται πως καθόταν ύστερα στο πίσω μέρος του κτιρίου για να δει με τα ίδια του τα μάτια μια αποκάλυψη, όπως μαρτυρεί και η λέξη εποπτεία. Στο σημείο αυτό ο ιεροφάντης έμπαινε στην αψίδα κι' ανέβαινε πάνω σε μια ειδική πέτρα (βήμα). Έκανε μια λειτουργία και παρουσίαζε τα σύμβολα, ενώ κατά διαστήματα φαίνεται πως εκτελούσε αόρατες λειτουργίες μαζί με τις προσφορές σπονδών στους θεούς του Κάτω κόσμου, πίσω από τα παραπετάσματα που χώριζαν την αψίδα από την αίθουσα όπου κάθονταν οι θεατές".
Άφθονα ήταν τα δώρα που έφερναν οι προσκυνητές στους Μεγάλους Θεούς. Τα αφιερώματα αυτά, τα αναθήματα όπως τα έλεγαν τότε, τα συγκέντρωναν σε διπλανό κτίριο την Αίθουσα των Αναθημάτων. Με μάκρος 22,5 μ. και πλάτος 10,5 μ. το κτίριο αυτό οικοδομήθηκε το 540 π.Χ. περίπου και χρησιμοποιήθηκε για χίλια περίπου χρόνια για τη φύλαξη και έκθεση των αφιερωμάτων. Στα ερείπια του βρέθηκαν πάμπολλα τέτοια αφιερώματα που στολίζουν τώρα τις προθήκες του μουσείου.
Ένας περιφραγμένος χώρος, νότια της αίθουσας των Αναθημάτων και δυτικά του νότιου μισού του Ιερού, ήταν η Αυλή του Βωμού. Μια αυλή με πλευρά 15 μέτρων περίπου, με ψηλό τοίχο ολόγυρα και με δωρικούς κίονες στη δυτική πλευρά. Μνημειώδης βωμός υψώνονταν απέναντι στην ανατολική πλευρά, στην κορφή ενός βράχου και δέχονταν τις θυσίες των πιστών.
Αμέσως δυτικότερα μετά το μικρό ρέμα είναι ακόμα ο χώρος του ανοιχτού θεάτρου χωρίς πια τις σειρές των καθισμάτων από λευκή ασβεστόπετρα και κόκκινο πορφυρίτη που δυστυχώς καταστράφηκαν στ' ασβεστοκάμινο.
Επάνω από το θέατρο, στη νότια πλευρά του, σώζεται ακόμα περιφραγμένος από τις γκρίζες σαμοθρακίτικες πέτρες, ο χώρος όπου ήταν η μικρή τεχνητή λίμνη με το άγαλμα της Νίκης. Δύο δεξαμενές ήταν εδώ η μια χαμηλά, η άλλη ψηλότερα, και μέσα σ'αυτήν ήταν η πλώρη του πλοίου από σταχτί μάρμαρο. Επάνω στην πλώρη στέκονταν το άγαλμα της Νίκης από κατάλευκο παριανό μάρμαρο και οι θεατές του θεάτρου το έβλεπαν να προβάλλεται πίσω τους στον καταγάλανο ουρανό. Και καθώς θα έβλεπαν να παίζεται ένα έργο με υπόθεση παρμένη από τους τοπικούς μύθους, θα γέμιζε το είναι τους από ανεπανάληπτα συναισθήματα ιερής αγαλλίασης και ψυχικής ανάτασης.
Πλάϊ στο θέατρο, όλη η δυτική πλαγιά της περιοχής των Ιερών καταλαμβάνεται από τα κατάλοιπα της μεγάλης Στοάς, του μεγαλύτερου κτιρίου του ιερού χώρου, με μάκρος επάνω από εκατό μέτρα, που χρησίμευε για την υποδοχή των πολυάριθμων επισκεπτών. Βορειότερα και πιο χαμηλά, στις νεότερες ανασκαφές, είναι τα τελευταία ευρήματα, ανάμεσα στα οποία και οι μαρμάρινες βάσεις που στήριζαν ένα καράβι.
Ένα αρχαίο πλοίο ήταν εκτεθειμένο εδώ σε κάποιο υπόστεγο, ένα πλοίο που σύμφωνα με τους αρχαιολόγους είχε αιχμαλωτιστεί στη ναυμαχία της Κω ή της Άνδρου, αφιέρωμα μέγα και πολύτιμο που σήμερα δεν υπάρχει.
Τα ευρήματα των ανασκαφών, όσα δεν πήραν το δρόμο της ξενιτιάς, εκτίθενται τώρα στου Μουσείο. Υπάρχουν εκεί μερικές αναστηλώσεις από τα κτίρια του χώρου των Ιερών. Ένα τμήμα από το κυκλικό κτίριο της Αρσινόης με το επάνω μέρος του τοίχου, τον Θ ρ ι γ κ ό που σκεπάζεται από υδρορρόες με σχήμα κεφαλής λιονταριού. Ένα τμήμα του Ιερού και η ανάγλυφη μαρμάρινη Ζωοφόρος από το Πρόπυλο του Τεμένους. Παριστάνει κορίτσια που χορεύουν πιασμένα από τα χέρια κάτι που μοιάζει με τον πανελλήνιο συρτό χορό μας. Αξιοθαύμαστη η λεπτότητα στις κινήσεις αυτών των κοριτσιών του 340 π.Χ. όπως τ' απεικόνισε ο καλλιτέχνης να κινούνται με χάρη στο θρησκευτικό τους χορό.
Ένα άγαλμα Νίκης από το Ιερό που στόλιζε την πίσω πλευρά του, ωραίο έργο του 130 π.Χ. περίπου σε αφήνει έκθαμβο με τις θαυμάσιες αναλογίες του.
Προθήκες μ' εκατοντάδες ευρήματα από αγγεία κι' εργαλεία της Νεολιθικής και της εποχής του χαλκού μέχρι τη Ρωμαϊκή και τη Βυζαντινή. Πήλινα δοχεία με άριστη εικονογράφηση, στολίδια και πόρπες διαφόρων εποχών ακόμα και παιδικά παιχνίδια οι αστράγαλοι τα σημερινά κότσια από κόκκαλα ζώων που έπαιζαν τα παιδιά της αρχαιότητας. Άφθονα λυχνάρια που τα κρατούσαν οι πιστοί την ώρα την μύησης και γυάλινα βαζάκια και επιγραφές στη Θρακική, την Ελληνική και τη Λατινική.
Και είναι τέλος στην άκρη της τελευταίας αίθουσας, κυρίαρχη μορφή, το γύψινο αντίγραφο του φημισμένου αγάλματος της Νίκης που το πρωτότυπο του βρίσκεται στο Λούβρο. Η Νίκη της Σαμοθράκης είναι η μεγάλη ξενητεμένη του νησιού. Ο Ίων Δραγούμης οιστρηλατημένος απ' τ' όραμα της έγραψε:
"Η Νίκη που κάποιος... την είχε στήσει στην ψηλή ακροθαλασσιά, σ' ένα βράχο στη Σαμοθράκη, κατάντικρα στη Θράκη και στη Μακεδονία, ανέβηκε και στάθηκε στην πλώρη ενός καραβιού και πήρε τις θάλασσες. Άφησε το νησί της και πάει αλλού μα φεύγοντας έκρυψε το κεφάλι της να μην την αναγνωρίσουν οι άνθρωποι• γιατί το πρόσωπο της ήταν παράξενα λυπημένο που άφηνε το νησί της... Ξέχασε όμως να κρύψει και τα φτερά της, λησμόνησε πως τα φορούσε φεύγοντας... Και από τα φτερά της την εγνώρισαν...".
Και ο Γάλλος ποιητής Ρουμπέν Νταριό:
"Το διάσημο τούτο άγαλμα δεν έχει μάτια και βλέπει.
Δεν έχει στόμα και ρίχνει την υπέρτατη κραυγή.
Δεν έχει χέρια και κάνει τη λύρα να δονεί.
Κι' αγκαλιάζουν το άπειρο τα μαρμάρινα φτερά του".
Όμως η Σαμοθράκη δεν είναι μονάχα παρελθόν και ιστορία, αλλά κι' ένα παρόν με ζωντανούς ανθρώπους με ενδιαφέρον περιβάλλον. Και το ενδιαφέρον ξεκινά από το λιμάνι, την Καμαριώτισσα. Πήρε τ' όνομα της από το εικόνισμα της Παναγίας που κλεισμένο σε ξύλινο κιβώτιο το απίθωσε στην αμμουδιά της το κύμα την εποχή της Εικονομαχίας. Οι ψαράδες που βρήκαν το κιβώτιο διάβασαν απ' έξω: Παναγία από Καμάρες". Άνοιξαν το αδιάβροχο κάλυμμα και μέσα ήταν άθικτο το εικόνισμα της Παναγίας με την επιγραφή: "Παναγία η Καμαριώτισσα". Εκεί ανάμεσα στα λιγοστά καλύβια τους όπου τραβούσαν και τις βάρκες, οι Σαμοθρακίτες ψαράδες έστησαν μικρό εικονοστάσι με καντήλι που το άναβαν οι ίδιοι. Έτσι λέει η παλιά ιστορία που την κατέγραψαν οι δάσκαλοι του νησιού σε μικρό βιβλιαράκι.
Πέρασαν τα χρόνια και ο μικρός ψαράδικος οικισμός έγινε το λιμάνι με τη μικρή πολιτεία, απόχτησε και η Παναγία το σπίτι της, μια μεγαλόπρεπη εκκλησιά με σταυρωτή στέγη και ψηλόν τρούλλο.
Αφετηρία των δρόμων για κάθε κατεύθυνση είναι η Καμαριώτισσα. Από δω ξεκινούν τα καράβια για την Αλεξανδρούπολη και την Καβάλα καθώς και τα λεωφορεία για την πρωτεύουσα του νησιού, τη Χώρα και για τα μικρά χωριά. Εκεί στη Χώρα, στα μικρά χωριά και στ' απομονωμένα κτήματα βρίσκονται κυρίως οι ντόπιοι Σαμοθρακίτες, ενώ η Καμαριώτισσα και οι λουτροπηγές των θέρμων κατακλύζονται από τους εποχιακούς επισκέπτες.
Εκεί λοιπόν στα χωριά, οι γέροι με την παραδοσιακή φορεσιά. Τη φαρδιά μαύρη βράκα, όμοια με την Κρητική, το άσπρο υφαντό πουκάμισο και τα ιδιότυπα τσαρούχια, τα "τσιρβούλια" που αφήνουν ακάλυπτη τη φτέρνα. Οι γυναίκες προσφέρουν γλυκό και δροσερό νερό. Εκεί, στα χωριά θα δούμε και χαρακτηριστικές μορφές Σαμοθρακιτών, όπως πολύ χαρακτηριστικά τις σχεδίασε πριν από λίγα χρόνια ο Μυτιλληνιός δημοσιογράφος Μίλτης Παρασκευαΐδης. Μέτριο ανάστημα, πρόσωπο συνήθως στενόμακρο με σαγόνι λεπτό χωρίς γωνιώδη κατάληξη, κανονικό μέτωπο, γαλανά ή γκρίζα μάτια μ' έξυπνο βλέμμα. Μαλλιά πλούσια και κυματιστά με επικρατέστερο χρώμα το καστανό. Και κάτι άξιο παρατήρησης:
"Οι γνήσιοι Σαμοθρακίτες δεν έχουν φαλάκρα". Έχουν μόνο, θα μας πουν οι ντόπιοι, όσοι έρχονται από τη Γερμανία.
Υπάρχει, θάλεγες, ένας τύπος ανθρώπου που έρχεται ίσως από το απώτατο παρελθόν του νησιού και που στη διαμόρφωση του συνετέλεσαν οι ειδικές κλιματολογικές συνθήκες και η απομόνωση του νησιού.
Αυτοί λοιπόν οι άνθρωποι στα χωριά διατηρούν ακόμα μερικές από τις πατρογονικές συνήθειες. Παντρεύονται ακόμα όπως παλιά και στο μεγάλο γλέντι θα παίξουν τους γαμήλιους σκοπούς τα σαμοθρακίτικα όργανα τα "πιχνίδια", μ' επικεφαλής τον Κυριάκο το Στεργίου με το μαγικό βιολί του.
Έξη χιλιόμετρα ψηλότερα από το λιμάνι βρίσκεται η Χώρα, η έδρα του Δήμου της Σαμοθράκης και των άλλων Δημόσιων Υπηρεσιών. Μη ψάχνετε να τη δείτε από μακριά. Η Χώρα μένει άφαντη μέχρι να φτάσετε στην είσοδο της. Χτίστηκε πριν από πέντε αιώνες περίπου όταν οι λιγοστοί κάτοικοι του νησιού αναγκάστηκαν ν' αφήσουν την παραλιακή τους πόλη για να γλυτώσουν από τους πειρατές που έπαιρναν σβάρνα τα νησιά και τις θάλασσες για να κουρσέψουν τα εμπορικά καράβια, το βίος των νησιωτών και νέες κοπέλες.
Είδαν κι' απόειδαν οι Σαμοθρακίτες πως δεν γίνεται τίποτε με τους πειρατές, ειρηνικοί μεροκαματιάρηδες και ξώμαχοι αυτοί, δεν ήταν μπορετό να τα βάλουν με τους κουρσάρους τους πάνοπλους. Αποσύρθηκαν λοιπόν στα βουνά. Τα μπροστινά μας υψώματα έκρυβαν τον οικισμό τους από τη θάλασσα και στην ψηλότερη κορφή έστησαν μόνιμη σκοπιά για να βιγλίζει τις γύρω θάλασσες. Βίγλα λέγεται και σήμερα η κορφή του υψώματος που καλύπτει τη Χώρα από τα δυτικά. Με την παράκαμψη λοιπόν αυτού του υψώματος βλέπετε τα σπίτια της Χώρας ν' απλώνονται αμφιθεατρικά μπροστά σας. Είναι σαν να βρίσκεστε στη σκηνή αρχαίου ανοιχτού θεάτρου κι' έχετε μπροστά σας κυκλικά τις θέσεις των θεατών. Στη θέση των κερκίδων είναι στημένα εκατοντάδες σπίτια που σκαρφαλώνουν στις πλαγιές και στα γύρω υψώματα.
Στη θέση της σκηνής είναι η μικρή πλατεία ακριβώς στην είσοδο της μικρής πόλης με τη στήλη του Ηρώου, όπου σταματούν τα λεωφορεία. Είναι η πλατεία του Εφκά. Εδώ συγκέντρωσαν οι Τούρκοι το φθινόπωρο του 1821 τους εφτακόσιους Σαμοθρακίτες και τους πέρασαν όλους από το λεπίδι του σπαθιού τους.
Ανηφορίζω το στενό δρομάκι ανάμεσα στα πέτρινα παλιά σπίτια, με τις κουρασμένες προσόψεις τα περισσότερα, και τις κόκκινες στέγες, που παλιότερα ήταν ταράτσες. Με πατημένο χώμα ήταν αυτές οι ταράτσες, οι "α έ τ σ ε ς" όπως τις έλεγαν και που είχαν μόνιμα επάνω μια κυλινδρική πέτρα, συνήθως αρχαία κολώνα, για να ισοπεδώνεται και να γίνεται αδιάβροχο το χώμα.
(είπαμε, έχει κι άλλο υπομονή)
-
karipis
- "Δεν παίζεται" Ιδεογραφίτης
- Δημοσιεύσεις: 3251
- Εγγραφή: Σάβ 26 Ιαν 2008, 16:15
- Φύλο: Άνδρας
- Τοποθεσία: Θεσσαλονίκη για, μεσ' τη μέση λέμε!
- Επικοινωνία:
Re: ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ (ένα οδοιπορικό)
Διατηρητέος οικισμός έχει χαρακτηριστεί η Χώρα της Σαμοθράκης, που θα πει ότι κάθε τι που χτίζεται πρέπει να γίνεται στο ρυθμό και στο ύφος των παλιών σπιτιών με την πέτρα και το ξύλο ως υλικά. Και οι κάτοικοι της Χώρας με το μικρό εισόδημα, την εποχή του μπετόν και των μεγάλων τούβλων, αδυνατούν να υποβληθούν στη μεγάλη δαπάνη της χρήσης των ακριβών παραδοσιακών υλικών για να διατηρήσουν το παλιό ύφος του οικισμού τους. Έτσι πολλά σπίτια είναι έτοιμα να καταρρεύσουν. Η ανάπτυξη εξάλλου του παραθαλάσσιου οικισμού της Καμαριώτισσας, με το λιμάνι και τη διασταύρωση των δρόμων για όλα τα σημεία του νησιού απορροφά εκεί κάθε επιχειρηματική δραστηριότητα κι' έτσι η Χώρα μαραζώνει μένοντας με την έδρα του Δήμου και των υπηρεσιών, με υποτυπώδεις συνθήκες στέγασης αφού δεν γίνονται νέες οικοδομές.
Ξεφύλλισμα παλιού εικονογραφημένου βιβλίου μοιάζει η περιδιάβαση στις γειτονιές της Χώρας. Πεντακάθαροι οι στενοί δρομάκοι με το πέτρινο καλντερίμι. Ανηφορίζει ο κεντρικός δρόμος, μόνο δύο μέτρα πλάτος με τα μικρά μαγαζιά στα πλευρά του, τα παλιά μπακάλικα και τα καφενεία όπου κάθονται το καλοκαιριάτικο δειλινό της Κυριακής λιγοστοί ηλικιωμένοι. Εικόνα βραδυνής μελαγχολίας που θυμίζει κάτι στίχους του Ζαχαρία Παπαντωνίου.
"Στις γειτονιάς της φτωχικής
γυρίζει ο νους μου, τα στενά
τα λυπημένα δειλινά στοχάζομαι της Κυριακής...".
Ακινησία κι' ερημιά στις απάνω συνοικίες. Μερικοί μεσόκοποι δροσίζονται στην κεντρική τη μικροσκοπική πλατεία. Στην άκρη της στέκει κατάλευκη στο μάρμαρο η λυπημένη μορφή του Σαμοθρακίτη ιατροφιλόσοφου του Νικόλαου Φαρδύ. Σπουδασμένος στην Αθήνα και τη Γαλλία, ο Φαρδύς δίδαξε ως δάσκαλος στην Κορσική και γύρισε μετά στο νησί του γιατρεύοντας τους συντοπίτες του, μελετώντας τις παλιές πέτρες και γράφοντας μελέτες για την ιστορία της πατρίδας του και άρθρα για την χωρίς τόννους και πνεύματα γραφής. Έγινε δήμαρχος στο νησί του και μολονότι πέθανε στα τέλη του προηγούμενου αιώνα οι κάτοικοι τον θυμούνται και τον μνημονεύουν γιατί στάθηκε ο σπουδαιότερος Σαμοθρακίτης της εποχής του.
Εκεί κοντά βρίσκεται και το Λαογραφικό Μουσείο όπου τα τελευταία χρόνια οι κάτοικοι συγκέντρωσαν ότι σώθηκε από τα παλιά κατάλοιπα της παραδοσιακής ζωής των προγόνων τους.
Και πιο πάνω υψώνεται η εκκλησία της Κοίμησης της Παναγίας όπου φυλάγονται τα λείψανα των πέντε Αγίων της Σαμοθράκης. Άγιοι τώρα πια οι πέντε Νεομάρτυρες θεωρούνται προστάτες του νησιού. Το μικρό σπιτάκι, του ενός απ' αυτούς, του Μιχαήλ, είναι τώρα κάτασπρο εκκλησάκι κι' εκεί μέσα βρίσκεται και η εικόνα τους. Ένα κερί στη μνήμη τους και συνέχιση της πορείας για το ψηλότερο σημείο της Χώρας μεσ' απ' τα στενοσόκακα.
Γριές ποτίζουν τις γλάστρες τους και μερικά παιδιά παραθεριστών κυνηγιούνται έξω από το κάστρο ταράζοντας τον ύπνο του τον αιώνιο. Στον ψηλό και απότομο βράχο είναι θεμελιωμένο τούτο το κάστρο που όρθωσαν οι Γατελούζοι, οι Γενοβέζοι αυθέντες όταν το 1430 έκαμαν δικό τους το νησί. Σώζονται ακόμα οι πύργοι με τις εντοιχισμένες επιγραφές στις μαρμάρινες πλάκες.
ΚΑΙ ΤΟΥΤΟΝ ΑΝΕΙΓΕΙΡΕΝ ΕΚ
ΒΑΘΡΩΝ ΠΥΡΓΟΝ Ο ΜΕΓΑΣ
ΑΡΙΣΤΕΥΣ ΦΙΛΟΠΟΛΙΣ
ΑΥΘΕΝΤΗΣ ΑΙΝΟΥ ΛΑΜΠΡΑΣ
ΠΟΛΕΩΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΤΕ ΝΗΣΟΥ ΠΑ
ΛΑΜΗΔΗΣ ΕΝΔΟΞΟΣ ΓΑΤΕΛΙΟΥΖΟΣ
Γυαλίζει η θάλασσα στο βάθος, απ' τις ακτίνες του ήλιου που γέρνει στη Δύση του, μια λουρίδα θάλασσα, όση αφήνουν να φαίνεται οι γύρω λόφοι. Απέναντι είναι ο λόφος της Βίγλας απ' όπου βλέπεις τα λαμπρότερα ηλιοβασιλέματα. Ο Ίων Δραγούμης τον ανέβηκε το καλοκαίρι του 1906 κι' εκστασιάστηκε με τη θέα. Και η Σαμοθρακίτισσα ποιήτρια Μαρία Βερβέρη-Κράουζε έψαλε:
"Και πες μου που περπάτησες κι' αγάπησες μαζί
λίμνες, βουνά και θάλασσα με κάμπο χρυσαφί;
Ποιος ουρανός πιο γαλανός στεφάνωσε άλλη γη;
Μόνο τη Βίγλα απ' την αυγή ως το αποσπερί".
Όμορφη είναι η δύση και από τη "Σωτέρα" όπως την λεν εδώ, το εκκλησάκι, δηλαδή, της Μεταμόρφωσης ένα χιλιόμετρο έξω από τα τελευταία σπίτια της Χώρας. Είναι σε μια καταπράσινη ρεματιά πνιγμένη στις φυλλωσιές. Καρυδιές και πλατάνια αναδύονται μεσ' απ' το τραχύ έδαφος κι' οι τρίλλιες των αηδονιών συνθέτουν μαγευτική συμφωνία με των νερών τα κελαρύσματα. Ένα εξοχικό κέντρο παραθέτει εκεί τις τοπικές λιχουδιές του. Καθώς ο ήλιος βασιλεύει οι ακτίνες του πέφτουν στα νερά της λίμνης του Αγίου Ανδρέα και αντικατοπτρίζονται με χρυσές μαρμαρυγές δημιουργώντας ένα κομπολόϊ από φωτεινά είδωλα.
Πιο κοντά το μικρό χωριό, τ' Αλώνια με τα σπίτια του μέσα στην πρασινάδα των δέντρων και των περιβολιών. Στις παρυφές του χωριού είναι το παλιό μοναστήρι του Αγίου Αθανασίου, μετόχι της Μονής Ιβήρων του Αγίου Όρους. Η επίσκεψη σ' αυτό του Ίωνα Δραγούμη, το καλοκαίρι του 1906, του έδωσε την ευκαιρία να γράψει αριστουργηματικές σελίδες για τη μοίρα του Ελληνισμού:
"Να, το έθνος μου είναι κακομοιριασμένο, πάει να χαθή και τη δυστυχία του την αγαπώ. Ο καθένας κοιτάζει τις δουλειές του και γω άλλη δουλειά δεν έχω παρά να μαθαίνω τις σκόρπιες δυνάμεις της φυλής μου... Καθένας που καταγίνεται με τη φυλή του δυναμώνει την ψυχή της, της προσθέτει έναν κόκκο ακόμα κοντά στους τόσους άλλους... Είναι πλούσια η ψυχή της πολύ παλιάς φυλής μου, μα πάντα χρειάζεται καινούριους κόκκους για να τη δυναμώνουν... Στα σχολειά δακρύζει κάποτε μυστικά η ψυχή μου, που ακούω τα παιδιά του έθνους μου να τραγουδούν παλιά γνωστά τραγούδια...".
Έρημο κι' απ' ανθρώπους παρατημένο είναι σήμερα το μετόχι, μέσα στις πέτρινες πλαγιές έξω απ' τ' Αλώνια με κάμποσα πουρνάρια να το σκιάζουν. Μικρή πετρόχτιστη η εκκλησιά κι' απέναντι εγκαταλειμένος ο ξενώνας που για πολλά χρόνια έχει να γνωρίσει την ανθρώπινη φροντίδα. Η σιδερένια πόρτα της εκκλησιάς ανοίγει με δυνατό σκούντημα. Πλάκες στο πάτωμα, μυρουδιά μούχλας και κεριού στον αέρα. Στασίδια σαρακοφαγωμένα κι' οι μπογιές στις εικόνες φαγώθηκαν από την πολυκαιρία. Πολλά αφιερώματα είναι κρεμασμένα μπροστά στο εικόνισμα του Αη-Θανάση που μερικοί λένε ότι είναι έργο του Πανσέληνου. Άνθρωποι που βρήκαν γιατρειά κατάθεσαν εδώ τ' αφιερώματα τους ως πιστοποιητικά της θεραπείας τους.
Βιβλία εκκλησιαστικά βρίσκοναι ακόμα σε μια κόχη του Ιερού, μερικά με αφιερώσεις των ψαλτάδων από το 1940.
Μερικές εκατοντάδες μέτρα κάτω από το Μετόχι περνά ο δρόμος για τα χωριά, τον Ξηροπόταμο, τον Προφήτη Ηλία και το Λάκκωμα. Γεμάτο από ροδοδάφνες είναι το ποτάμι και το ρόδινο χρώμα των λουλουδιών μαζί με το πράσινο από τις φυλλωσιές είναι μια φευγαλέα χαρά για το μάτι καθώς το αυτοκίνητο καταπίνει τις αποστάσεις.
Μικρό χωριό ο Ξηροπόταμος και οι κάτοικοι του όλο και λιγοστεύουν. Αν φτάσεις όμως ως εκεί θ' ακούσεις να σου λένε για το Τουρκόκαστρο και για το βαθύ κι' ανεξερεύνητο πηγάδι το Αγριολίναρο. θα σε καλέσουν να επισκεφτείς τις βάθρες του Κώστα και της Γριάς και να δροσιστείς στο Σφιντάμι, την περίφημη πηγή με το θεραπευτικό και χωνευτικό νερό που εντυπωσίασε τον Ηρόδοτο και το αναφέρει ο Άγγλος περιηγητής Tozer.
Λίγα χιλιόμετρα ανατολικότερα και σε ψηλό αντέρεισμα, στο φρύδι καλύτερα του βουνού, είναι ο Προφήτης Ηλίας. Νερά κυλούν από παντού και γι' αυτό ολούθε οργιάζει η βλάστηση. Σπίτια πεντακάθαρα μέσα στους καταπράσινους κήπους και μια μαγευτική θέα απλώνεται στα νότια του νησιού. Αν ο καιρός είναι καθαρός φαίνεται η Ίμβρος, η Λήμνος, η κορφή του Άθω και η Θάσος στα δυτικά. Και μαζί με τη θέα μπορεί ν' απολαύσει κανένας τη νόστιμη μυζήθρα και το ψητό κατσίκι που ξέρουν να μαγειρεύουν μερακλίδικα στις ψησταριές καθώς και τα τοπικά φρούτα χωρίς ορμόνες και χημικά λιπάσματα.
Πραγματικός εξώστης προς το Νοτιά είναι το ύψωμα με το μικρό εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία. Κατάντικρυ στη θάλασσα είναι η πόρτα και η μικρή ασβεστωμένη αυλή με τα χαμηλά πεζούλια όπου ξεκουράζεται ο επισκέπτης. Μικρό και ταπεινό το εκκλησάκι με τις παλιές εικόνες κι' ανάμεσα τους και των πέντε Αγίων της Σαμοθράκης με τις φουστανέλλες και τα σαμοθρακίτικα τσαρούχια.
Κάτω από τον Προφήτη Ηλία ασπρίζουν μέσα σε βαθούλωμα τα σπίτια απ' το άλλο χωριό, το Λάκκωμα. Δρόμοι στενοί και στριφογυριστοί, παραδοσιακά σπίτια με φούρνους στις αυλές και τα κεραμίδια φορτωμένα με βαριές πέτρες για να μην τα σηκώνει ο αγέρας όταν φυσά μανιασμένα. Παλιά εκκλησάκια κι' ελαιοτριβεία, μάρτυρες μιας άλλης εποχής. Στο παλιό λιοτρίβι του Αναστασιάδη σώζεται ακόμα και η χρονολογία της ανέγερσης του: 1898.
Ένας μεγάλος τροχός ξεχωρίζει στο πίσω μέρος. Είναι η φτερωτή ρόδα η "Ροδάνα". Κινούνταν με το νερό που έρχονταν από το βουνό κι' έδινε την κίνηση στις μεγάλες πέτρες για να λιώσουν τις ελιές και να δώσουν το περίφημο σαμοθρακίτικο λάδι.
Όλη αυτή η περιοχή είναι γεμάτη μ' ελιές. "Μακρυλιές" λέγεται και η παραθαλάσσια περιοχή που έπιαναν παλιότερα τα καράβια και όπου αποβιβάστηκαν οι Τούρκοι το 1821 για να καταπνίξουν τον επαναστατικό ξεσηκωμό των νησιωτών.
Καινούριος δρόμος, ανοιγμένος πρόσφατα, βαδίζει ανατολικά. Σκαρφαλώνει στα ψηλώματα και στις πλαγιές και φιδογυρίζει στις νεροσυρμές ανάμεσα σ' αιωνόβιες ελιές, βελανιδιές και πλατάνια, για να καταλήξει στο μικρό κλειστό όρμο της Παχειάς Άμμου. Αξίζει τον κόπο η ταλαιπωρία. Γιατί ο όρμος αυτός είναι ο μόνος τόπος στο νησί, η μοναδική παραλία που είναι στρωμένη με άσπρη ψιλή άμμο. Κατακάθαρη θάλασσα κι' ο αγέρας που έρχεται από τα ψηλώματα φέρνει άρωμα από αγριορίγανη και σπαθόχορτο.
Ψηλά στις πλαγιές του ολόγυμνου βουνού ορθώνεται ένα πέτρινο ύψωμα κι' η κορφή του είναι στεφανωμένη με κατάλευκο εκκλησάκι. Είναι η Παναγιά η Κρημνιώτισσα που η παλιά της ιστορία μοιάζει με παραμύθι.
Κάτω στον όρμο της Παχειάς Άμμου, την εποχή της Εικονομαχίας βρήκαν Σαμοθρακίτες βοσκοί την εικόνα της Παναγίας και την τοποθέτησαν προσωρινά σε μικρή σπηλιά κοντά στην παραλία. Την άλλη μέρα η εικόνα έλειπε. Ύστερ' από καιρό μερικά βοσκόπουλα την ανακάλυψαν στην κορφή του βράχου, εκεί που τώρα είναι η εκκλησία της. Την ξανάφεραν και πάλι στην παραλιακή σπηλιά μα και πάλι η εικόνα έγινε άφαντη για να ξαναβρεθεί στην κορφή του βράχου. Κατάλαβαν τότε ότι εκεί έπρεπε να κτίσουν την εκκλησία της. Έσκαψαν λοιπόν στον βράχο πάνω από πενήντα σκαλοπάτια, ανέβασαν τ' απαραίτητα υλικά, έκτισαν την εκκλησία κι' εγκατέστησαν εκεί την εικόνα της Παναγίας που της έδωσαν την ονομασία της περιοχής. Παναγία η Κρημνιώτισσα. Αυτά διηγούνται όμορφα και παραστατικά οι δάσκαλοι της Σαμοθράκης στην ενδιαφέρουσα εργασία τους "Η Ακριτική Σαμοθράκη".
Δύσκολος ο ανήφορος, σε αποζημιώνει όμως η ψυχική έξαρση και η αισθητική απόλαυση της θέας από το ύψωμα της εκκλησίας. Αγριοκάτσικα βόσκουν στις πλαγιές κι' εξαφανίζονται αλαφιασμένα στο αντίκρυσμα σου. Κατάλευκο το εκκλησάκι μ' ένα μοναχικό δέντρο πουρναριού στο πλάϊ του όπου κρέμεται και η μικρή καμπάνα. Ο χτύπος αντηχεί στις πλαγιές και τον επαναλαμβάνει ο αντίλαλος στις χαράδρες και τα κουδουνίσματα απ' τα κοπάδια των κατσικιών που τα βγάζουν για τη βοσκή.
Αυτή είναι η νότια πλευρά του νησιού, ολοφώτεινη και ζεστή μια και οι κορφές των βουνών την προφυλάγουν από τους παγερούς βοριάδες.
Άλλη όψη παρουσιάζει η βόρεια πλευρά.
Ασφαλτοστρωμένος είναι ο δρόμος που ξεκινά από το λιμάνι της Καμαριώτισσας και πορεύεται πλάϊ στην παραλία για πολλά χιλιόμετρα, περνώντας από ψησταριές και μεμονωμένα σπίτια με ενοικιαζόμενα δωμάτια. Αφού περάσει την Παλιάπολη και κάτω από το ύψωμα απ' όπου επισκοπεί το πέλαγος ο πύργος που έκτισαν εδώ οι Γατελούζοι τον 15ο αιώνα, ο δρόμος μπαίνει σε παραθαλάσσιες κυματοειδείς εκτάσεις, αλλού πλάϊ σε θάμνους με σπαθόχορτα με τη χαρακτηριστική μυρουδιά τους κι' αλλού σε πλατανόφυτες κοίτες χειμάρρων και κάπου-κάπου περνά δίπλα από μικρά καλλιεργημένα κτήματα.
Οι Άνω και Κάτω Καρυώτες είναι οικισμοί χαμένοι μέσα στα πλατάνια, κατοικημένοι μόνο το καλοκαίρι από Σαμοθρακίτες που κατεβαίνουν από τα σπίτια τους στη Χώρα, για να καλλιεργήσουν τα λιγοστά τους χωράφια.
Όλη αυτή η πλαγιά του νησιού είναι καταπράσινη. Δεν κάνει εξαίρεση και ο οικισμός των θερμών Λουτρών που κατακλύζεται τους θερινούς μήνες από χιλιάδες επισκέπτες. Η τοποθεσία ήταν γνωστή για τα ιαματικά νερά της από πολύ παλιά. Εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα πριν, οι περιηγητές που επεσκέφτηκαν το νησί μνημονεύουν και τα Λουτρά του. Διαβάζω μερικές περιγραφές για να φανεί η διαφορά από τη σημερινή τους εμφάνιση.
Ο Αυστριακός αρχαιολόγος Alexander Gonze περιγράφει το 1858:
"Αυτές (οι πηγές) αναβλύζουν από δυο σημεία στην πλαγιά του βουνού σε κάποια απόσταση από την ακτή. Στα επιπεδοκυκλικά υψώματα που έχουν σχηματιστεί από την απόθεση σταλακτιτών ασβέστου έχουν σκαλιστεί σε πολλές θέσεις κοιλότητες για τα λουτρά... έρχονται ορισμένοι επισκέπτες το καυτό καλοκαίρι από τη Ρουμελία και τη Θάσο, και οι οποίοι για το διάστημα της παραμονής τους εδώ αναζητούν καταλύματα γύρω από τις πηγές σε καλύβες, που μόλις πληρούν τις ανάγκες... Το έδαφος είναι τόσο υπέροχο που δεν μπορούσε κανείς να το χαρακτηρίσει καλύτερα παρά με το ρητό: "Αν θάψεις εδώ έναν πεθαμένο τότε αυτός θα ανασηκωθεί πάλι ζωντανός".
Ο Άγγλος κληρικός Henry Franshaw Tozer αναφέρει το 1889:
"... Εκεί που οι λόφοι πλησιάζουν τη θάλασσα βρίσκονται τα Λουτρά, δίπλα από ένα ρυάκι. Ανάμεσα στο ρυάκι αυτό και στη θάλασσα πολυάριθμα φρουτόδεντρα μαρτυρούν ανθρώπινη καλλιέργεια και ανάμεσα σ' αυτά βρίσκεται ένα διώροφο σπίτι και κοντά σ' αυτό ένα οίκημα με τέσσερα δωμάτια• αυτά είναι η μοναδική μόνιμη πρόνοια για τους επισκέπτες και η πλειονότητα των λουομένων ζούνε ή σε σκηνές ή σε καλύβες κατασκευασμένες από κλαδιά δέντρων... κατά το καλοκαίρι που είναι η εποχή των λουτρών έρχονται πολλοί ασθενείς και ανάμεσα σ' αυτούς ο ... πρόξενος στο Δεδεαγάτς που έρχεται με την οικογένεια του. Καθώς εδώ φυσούν δροσερές βορεινές αύρες θα πρέπει ν' αποτελούν ένα θαυμάσιο θέρετρο. Οι ιαματικές πηγές είναι τοποθετημένες πέρα από ένα ρυάκι... και όλη η περιοχή μυρίζει θειάφι. Εδώ βρήκα μια πηγή πολύ ζεστή και το νερό πολύ αλμυρό στη γεύση. Ένα κανάλι συνδέει την πηγή μ' ένα κτίριο, τώρα κατεστραμμένο που φαίνεται να χρονολογείται από τα βυζαντινά χρόνια• μέσα σ' αυτό υπάρχει ένα βαθύ ντεπόζιτο, 30χ20 πόδια, γεμάτο πρασινισμένο νερό. Λένε ότι στο ντεπόζιτο υπάρχουν και άλλες πηγές".
Αυτά όλα παραθέτει στο βιβλίο της "Σαμοθράκη" η Σοφή Παπαγεωργίου.
Φαίνεται όμως πως ο τόπος αυτός δεν ήταν γνωστός για τις ιαματικές του ιδιότητες μόνο στους νεότερους αλλά ήταν κατοικημένος από την αρχαιότητα. Επιβεβαιώνεται αυτό από τις πρόσφατες, (καλοκαίρι του 1990), ανασκαφές που ενήργησε στην περιοχή ο αρχαιολόγος Δημήτρης Μάτσας και που αποκόμισε πλούσια καρποφορία ευρημάτων. Ένα εργαστήριο πηλοπλαστικής ήταν εδώ που παρήγαγε σε αφθονία πήλινα αγγεία, αγγεία με τα μονογράμματα των κατασκευαστών παρόμοια με αυτά που κατασκευάζονταν στη νότια Ελλάδα.
Πολιτεία ολόκληρη είναι πια ο οικισμός των Λουτρών. Πολιτεία που ζει μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες ενώ το χειμώνα βυθίζεται στη σιωπή και στην προσμονή της επόμενης χρονιάς. Κάτω από τη σκιά των πλατανιών που εξακολουθούν να υψώνονται πελώρια και καταπράσινα, τα παλιά καλύβια αντικαταστάθηκαν με διώροφες πολιτισμένες πανσιόν, φανταχτερές πιτσαρίες και εστιατόρια, καφετέριες και ψησταριές κι' ένα συμπαθητικό και πεντακάθαρο ξενοδοχείο που στις αίθουσες του φιλοξενεί τοπικά και διεθνή συνέδρια για την οικολογική προστασία της χερσαίας και της υγρής πανίδας του Έβρου.
Ζωντανό μένει ακόμα στη μνήμη μου το πρωινό ξύπνημα από το μουρμούρισμα της νεροσυρμής και τα κουδούνια των κατσικιών έξω από τον περίβολο του ξενοδοχείου.
Οι αρχέγονες χαφούζες με το ζεστό νερό που αναβλύζει από τη γη υπάρχουν πια μόνο στα γραπτά των περιηγητών και στη μνήμη των παλιών επισκεπτών των λουτρών. Ένα σύγχρονο κτίριο, άχαρο μεν στην εμφάνιση με αρκετές όμως ανέσεις, στεγάζει τώρα τη Δημοτική Επιχείρηση των Θερμών Λουτρών της Σαμοθράκης. Εκτός από τις δύο μεγάλες ομαδικές δεξαμενές για λουόμενους, μια για το κάθε φύλο, υπάρχουν πολλοί ατομικοί θάλαμοι με λουτήρες στη διάθεση των επισκεπτών. Δεν έχουν φτάσει βέβαια τα Λουτρά της Σαμοθράκης από την πλευρά των ανέσεων στο ύψος της λουτρόπολης των Καμένων Βούρλων, όμως η ποιότητα των νερών τους τα συναγωνίζεται.
Με θειούχο και ραδιούχο μεταλλικό και αλκαλικό νερό και μεγάλη περιεκτικότητα οξυγόνου τα νερά αυτά είναι κατάλληλα για ρευματισμούς και αρθριτικά, ισχυαλγίες και ηπατικές παθήσεις.
Δεν διαμένουν όμως μόνο λουόμενοι στα Λουτρά. Τ' άφθονα νερά και το πράσινο τα κάνουν να είναι αγαπημένος τόπος διαμονής και άλλων παραθεριστών που έχουν την ευχέρεια της μετακίνησης. Άλλωστε υπάρχουν τόσα πολλά να δει κανείς στην περιοχή.
Είναι πρώτα η "Γριά Βάθρα" μια καταβόθρα όπου κατά τον θρύλο των ντόπιων μια γριά έπεσε στη λίμνη και το νερό την έφερε υπογείως στη θάλασσα. Ο δρόμος ξεκινά από την πλατεία των Λουτρών και προχωρεί σε κατάχλωτες βραγιές. Τεράστιες καστανιές σαν υπερφυσικά παρασόλια σκιάζουν τις απλωσιές μαζί με αιωνόβιες καρυδιές και μουριές κατάφορτες τον καιρό της καρποφορίας τους. Ψηλότερα υπάρχουν μόνο πλατάνια και φτέρη. Αντίσκηνα πολύχρωμα με ξένους τουρίστες βρίσκονται ομαδικά ή μοναχικά στις ρίζες των δέντρων. Ακολουθώντας το τσιμεντένιο αυλάκι και το βουητό του νερού φτάνεις σ' ένα μικρό καταρράκτη με μια μικρή λίμνη στη βάση των βράχων. Η δροσιά σε αναζωογονεί μέσα στο καλοκαιριάτικο κάμα κι' αν έχεις τη δύναμη να σκαρφαλώσεις ψηλότερα θα δεις σειρά ολόκληρη από μικρούς καταρράκτες στην "Κρέμαση" με τα χιλιάδες πουλιά.
Όμως οι περισσότερες Βάθρες είναι στο ποτάμι του Φονιά που έρχεται από τα βουνά λίγα χιλιόμετρα ανατολικότερα.
Ξεκινώντας από τη διασταύρωση του δρόμου που έρχεται από την Καμαριώτισσα μπαίνεις στο σκυρόστρωτο φαρδύ δρόμο που σε φέρνει στο κάμπινγκ που έστησε ο Δήμος Σαμοθράκης. Από τη μια τσιμεντωμένος ο δρόμος από την άλλη η γαλάζια ολοκάθαρη θάλασσα με τα μεγάλα χρωματιστά βότσαλα και στη μέση η σκιερή πλατανόφυτη ακτή με το άφθονο νερό και το ηλεκτρικό ρεύμα.
Λίγα χιλιόμετρα ακόμη και φτάνεις στο ποτάμι του Φονιά, το ύπουλο, που σαν κατεβάζει απότομα και απροειδοποίητα τα νερά του, πνίγει ανθρώπους και ζώα. Πύργο του Φονιά ονόμασαν και τον Φράγκικο πύργο που ύψωσαν κι' εδώ οι Γατελούζοι κατακτητές πλάϊ στην εκβολή του ποταμού και στο ακροθαλάσσι. Μοιάζει πια με συνταξιούχο τούτος ο μοναχικός πύργος που αφού πάλαιψε με τις φουρτούνες της ιστορίας κάθεται τώρα και αναθυμάται τα περασμένα. Κι' αν φτάσετε στον πύργο του Φονιά και βρείτε εκεί κανένα γέροντα Σαμοθρακίτη παρακαλέστε τον να σας πει για τη βασιλοπούλα που κατοικούσε εδώ με τους δύο αδελφούς της. Είναι ένα γοητευτικό παραμύθι που κατέγραψε και ο Νικόλαος Πολίτης ο πατέρας της Ελληνικής Λαογραφίας.
Μπορείς να το ακούς το παραμύθι αυτό καθώς ανηφορίζεις το δρόμο δίπλα στο ποτάμι, κάτω από τα φυλλώματα των πλατανιών για να επισκεφτείς τους ονομαστούς καταρράκτες του Φονιά που με την πτώση τους σχηματίζουν μικρές λίμνες. Είναι οι λίμνες αυτές μεγαλύτερες από τη Γριά Βάθρα των Λουτρών και βρίσκονται πολύ ψηλότερα. Από 15 μέτρα πέφτει το νερό στη μεγάλη λίμνη που την έχει σκάψει σε τόσο βάθος όσο δεν φαίνεται ο βυθός της. Πανέμορφο το τοπίο και χιονάτο το νερό που κατεβαίνει από τη γκρίζα πέτρα και τα πουρνάρια τα πράσινα. Πολύχρωμοι ιριδισμοί δημιουργούνται από τις σταγόνες καθώς πέφτει το φως του ήλιου επάνω της και το βουητό των νερών θυμίζει μυκηθμό μυθικών τεράτων. Παρόμοιες χαρές βρίσκονται κι' άλλες ψηλότερα και τις χαίρονται όσοι έχουν ορειβατικές ικανότητες.
Κάτω ο δρόμος συνεχίζεται ακόμα για πολλά χιλιόμετρα μέχρι τους Κήπους, τον ανοιχτό κόρφο με τα μαύρα βότσαλα. Για τους εραστές της θάλασσας τούτες οι παραλίες με τις χοντρές κροκάλες, τα βαθιά καταγάλανα νερά και το άφθονο ψάρι είναι αληθινός παράδεισος. Δεν υπάρχουν εδώ οι μικροί κόρφοι με την ψιλή άμμο. Εδώ βρίσκεσαι αμέσως αντιμέτωπος με το ανοιχτό πέλαγος, έτοιμος για τη μάχη σου με τη βαθειά γαλάζια θάλασσα.
Το ίδιο και με τους ορειβάτες που φιλοδοξούν να κατακτήσουν τις κορφές των βουνών του νησιού. Εδώ υπάρχει κάτι το αντρίκειο, το απότομο και το παρθενικό. Τα ψηλά βουνά σε καλούν σε τιτανικά ανεβάσματα. Κι' αν φτάσεις στην κορφή ύστερα από πολύωρη κοπιαστική ανάβαση, σωστή μάχη με την κακοτράχηλη πέτρα, θ' απολαύσεις από κει από το Σάος των αρχαίων, το Φεγγάρι των Σαμοθρακιτών και θα αισθανθείς αυτό που περιέγραψε ο Ίων Δραγούμης.
"Εκεί στεκόμουν, που είχε σταθεί ο θεός θυμωμένος και χολόσκανε με τον Δία. Κάθε πέτρα ελληνική τι ευγενική που είναι. Κάθε μια πατημένη και από κάποιο θεό. Στάθηκα και κύτταξα. Τόσο ήταν πυκνά φορτωμένος από τους καλοκαιριάτικους αχνούς ο αέρας που μόλις φαινόταν η Ίμπρο, η Λήμνο, η Μυτιλήνη, το Άγιον Όρος, η Θάσο, η Ρούμελη. Από κάτω μου απλωνόταν ολάκερο το νησί με τα γραμμένα σύνορα του. Η ανατολική μεριά όλη ξερή φαλακρά καύκαλα βουνών και μύτες καψάλα... Το βορινό το πλάγι ολοσκέπαστο από φυτά και ρεματιές. Στο νότιο πλάγι είναι αμμουδιές και ελαιώνες...".
Τελειώνει τούτη η οδοιπορία στο απόμακρο νησί του Βόρειου Αιγαίου με φωνές Σαμοθρακιτών. Πρώτα μ' ένα απόσπασμα από το βιβλίο "Η Ακριτική Σαμοθράκη" που το έγραψαν με αγάπη οι δάσκαλοι Δημήτρης Αγγελώνιας, Αντώνης Ατζανός, Γιάννης Πετρούδας και Δημήτρης Στέργιου:
"Όποιος κολύμπησε στα γαλανά νερά της Σαμοθράκης, απόλαψε με μάσκα τον καταπληκτικό βυθό, γεύτηκε τη νοστιμιά από το ψάρι ή το κατσίκι του νησιού, το μυρωδάτο μέλι και τη μοναδική σε γεύση μυζύθρα, όποιος άκουσε τη συναυλία των κουδουνιών, τα κελαηδήματα των αηδονιών, το φλοίσβο της ακρογιαλιάς κάτω από την πανσέληνο κάποιας νύχτας στον Ιερό χώρο των Μεγάλων Θεών, σίγουρα θα καταλάβει τι τράβηξε τους αρχαίους προγόνους μας εκεί και η Σαμοθράκη θα του αφήσει κάτι το ιδιαίτερο μέσα στην ψυχή...".
Και με τους στίχους αυτούς από τα "Γαλάζια Λόγια" της Σαμοθρακίτισσας ποιήτριας και ζωγράφου Μαρίας Βερβέρη-Κράουζε.
Θ' αφήσω τη βάρκα να φύγει
στα γαλάζια νερά μαλακά να κυλήσει
τα δίχτυα θα ρίξω στο γυαλένιο βυθό
να παίζουν με φύκια μακριά απ' τον αφρό.
(τέλος)
Πηγή: Το υπέροχο οδοιπορικό Θράκης του Κου Μόσχου Κούκου, Στα βήματα του Ορφέα.
Πηγή2: www.e-istoria.com
Ξεφύλλισμα παλιού εικονογραφημένου βιβλίου μοιάζει η περιδιάβαση στις γειτονιές της Χώρας. Πεντακάθαροι οι στενοί δρομάκοι με το πέτρινο καλντερίμι. Ανηφορίζει ο κεντρικός δρόμος, μόνο δύο μέτρα πλάτος με τα μικρά μαγαζιά στα πλευρά του, τα παλιά μπακάλικα και τα καφενεία όπου κάθονται το καλοκαιριάτικο δειλινό της Κυριακής λιγοστοί ηλικιωμένοι. Εικόνα βραδυνής μελαγχολίας που θυμίζει κάτι στίχους του Ζαχαρία Παπαντωνίου.
"Στις γειτονιάς της φτωχικής
γυρίζει ο νους μου, τα στενά
τα λυπημένα δειλινά στοχάζομαι της Κυριακής...".
Ακινησία κι' ερημιά στις απάνω συνοικίες. Μερικοί μεσόκοποι δροσίζονται στην κεντρική τη μικροσκοπική πλατεία. Στην άκρη της στέκει κατάλευκη στο μάρμαρο η λυπημένη μορφή του Σαμοθρακίτη ιατροφιλόσοφου του Νικόλαου Φαρδύ. Σπουδασμένος στην Αθήνα και τη Γαλλία, ο Φαρδύς δίδαξε ως δάσκαλος στην Κορσική και γύρισε μετά στο νησί του γιατρεύοντας τους συντοπίτες του, μελετώντας τις παλιές πέτρες και γράφοντας μελέτες για την ιστορία της πατρίδας του και άρθρα για την χωρίς τόννους και πνεύματα γραφής. Έγινε δήμαρχος στο νησί του και μολονότι πέθανε στα τέλη του προηγούμενου αιώνα οι κάτοικοι τον θυμούνται και τον μνημονεύουν γιατί στάθηκε ο σπουδαιότερος Σαμοθρακίτης της εποχής του.
Εκεί κοντά βρίσκεται και το Λαογραφικό Μουσείο όπου τα τελευταία χρόνια οι κάτοικοι συγκέντρωσαν ότι σώθηκε από τα παλιά κατάλοιπα της παραδοσιακής ζωής των προγόνων τους.
Και πιο πάνω υψώνεται η εκκλησία της Κοίμησης της Παναγίας όπου φυλάγονται τα λείψανα των πέντε Αγίων της Σαμοθράκης. Άγιοι τώρα πια οι πέντε Νεομάρτυρες θεωρούνται προστάτες του νησιού. Το μικρό σπιτάκι, του ενός απ' αυτούς, του Μιχαήλ, είναι τώρα κάτασπρο εκκλησάκι κι' εκεί μέσα βρίσκεται και η εικόνα τους. Ένα κερί στη μνήμη τους και συνέχιση της πορείας για το ψηλότερο σημείο της Χώρας μεσ' απ' τα στενοσόκακα.
Γριές ποτίζουν τις γλάστρες τους και μερικά παιδιά παραθεριστών κυνηγιούνται έξω από το κάστρο ταράζοντας τον ύπνο του τον αιώνιο. Στον ψηλό και απότομο βράχο είναι θεμελιωμένο τούτο το κάστρο που όρθωσαν οι Γατελούζοι, οι Γενοβέζοι αυθέντες όταν το 1430 έκαμαν δικό τους το νησί. Σώζονται ακόμα οι πύργοι με τις εντοιχισμένες επιγραφές στις μαρμάρινες πλάκες.
ΚΑΙ ΤΟΥΤΟΝ ΑΝΕΙΓΕΙΡΕΝ ΕΚ
ΒΑΘΡΩΝ ΠΥΡΓΟΝ Ο ΜΕΓΑΣ
ΑΡΙΣΤΕΥΣ ΦΙΛΟΠΟΛΙΣ
ΑΥΘΕΝΤΗΣ ΑΙΝΟΥ ΛΑΜΠΡΑΣ
ΠΟΛΕΩΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΤΕ ΝΗΣΟΥ ΠΑ
ΛΑΜΗΔΗΣ ΕΝΔΟΞΟΣ ΓΑΤΕΛΙΟΥΖΟΣ
Γυαλίζει η θάλασσα στο βάθος, απ' τις ακτίνες του ήλιου που γέρνει στη Δύση του, μια λουρίδα θάλασσα, όση αφήνουν να φαίνεται οι γύρω λόφοι. Απέναντι είναι ο λόφος της Βίγλας απ' όπου βλέπεις τα λαμπρότερα ηλιοβασιλέματα. Ο Ίων Δραγούμης τον ανέβηκε το καλοκαίρι του 1906 κι' εκστασιάστηκε με τη θέα. Και η Σαμοθρακίτισσα ποιήτρια Μαρία Βερβέρη-Κράουζε έψαλε:
"Και πες μου που περπάτησες κι' αγάπησες μαζί
λίμνες, βουνά και θάλασσα με κάμπο χρυσαφί;
Ποιος ουρανός πιο γαλανός στεφάνωσε άλλη γη;
Μόνο τη Βίγλα απ' την αυγή ως το αποσπερί".
Όμορφη είναι η δύση και από τη "Σωτέρα" όπως την λεν εδώ, το εκκλησάκι, δηλαδή, της Μεταμόρφωσης ένα χιλιόμετρο έξω από τα τελευταία σπίτια της Χώρας. Είναι σε μια καταπράσινη ρεματιά πνιγμένη στις φυλλωσιές. Καρυδιές και πλατάνια αναδύονται μεσ' απ' το τραχύ έδαφος κι' οι τρίλλιες των αηδονιών συνθέτουν μαγευτική συμφωνία με των νερών τα κελαρύσματα. Ένα εξοχικό κέντρο παραθέτει εκεί τις τοπικές λιχουδιές του. Καθώς ο ήλιος βασιλεύει οι ακτίνες του πέφτουν στα νερά της λίμνης του Αγίου Ανδρέα και αντικατοπτρίζονται με χρυσές μαρμαρυγές δημιουργώντας ένα κομπολόϊ από φωτεινά είδωλα.
Πιο κοντά το μικρό χωριό, τ' Αλώνια με τα σπίτια του μέσα στην πρασινάδα των δέντρων και των περιβολιών. Στις παρυφές του χωριού είναι το παλιό μοναστήρι του Αγίου Αθανασίου, μετόχι της Μονής Ιβήρων του Αγίου Όρους. Η επίσκεψη σ' αυτό του Ίωνα Δραγούμη, το καλοκαίρι του 1906, του έδωσε την ευκαιρία να γράψει αριστουργηματικές σελίδες για τη μοίρα του Ελληνισμού:
"Να, το έθνος μου είναι κακομοιριασμένο, πάει να χαθή και τη δυστυχία του την αγαπώ. Ο καθένας κοιτάζει τις δουλειές του και γω άλλη δουλειά δεν έχω παρά να μαθαίνω τις σκόρπιες δυνάμεις της φυλής μου... Καθένας που καταγίνεται με τη φυλή του δυναμώνει την ψυχή της, της προσθέτει έναν κόκκο ακόμα κοντά στους τόσους άλλους... Είναι πλούσια η ψυχή της πολύ παλιάς φυλής μου, μα πάντα χρειάζεται καινούριους κόκκους για να τη δυναμώνουν... Στα σχολειά δακρύζει κάποτε μυστικά η ψυχή μου, που ακούω τα παιδιά του έθνους μου να τραγουδούν παλιά γνωστά τραγούδια...".
Έρημο κι' απ' ανθρώπους παρατημένο είναι σήμερα το μετόχι, μέσα στις πέτρινες πλαγιές έξω απ' τ' Αλώνια με κάμποσα πουρνάρια να το σκιάζουν. Μικρή πετρόχτιστη η εκκλησιά κι' απέναντι εγκαταλειμένος ο ξενώνας που για πολλά χρόνια έχει να γνωρίσει την ανθρώπινη φροντίδα. Η σιδερένια πόρτα της εκκλησιάς ανοίγει με δυνατό σκούντημα. Πλάκες στο πάτωμα, μυρουδιά μούχλας και κεριού στον αέρα. Στασίδια σαρακοφαγωμένα κι' οι μπογιές στις εικόνες φαγώθηκαν από την πολυκαιρία. Πολλά αφιερώματα είναι κρεμασμένα μπροστά στο εικόνισμα του Αη-Θανάση που μερικοί λένε ότι είναι έργο του Πανσέληνου. Άνθρωποι που βρήκαν γιατρειά κατάθεσαν εδώ τ' αφιερώματα τους ως πιστοποιητικά της θεραπείας τους.
Βιβλία εκκλησιαστικά βρίσκοναι ακόμα σε μια κόχη του Ιερού, μερικά με αφιερώσεις των ψαλτάδων από το 1940.
Μερικές εκατοντάδες μέτρα κάτω από το Μετόχι περνά ο δρόμος για τα χωριά, τον Ξηροπόταμο, τον Προφήτη Ηλία και το Λάκκωμα. Γεμάτο από ροδοδάφνες είναι το ποτάμι και το ρόδινο χρώμα των λουλουδιών μαζί με το πράσινο από τις φυλλωσιές είναι μια φευγαλέα χαρά για το μάτι καθώς το αυτοκίνητο καταπίνει τις αποστάσεις.
Μικρό χωριό ο Ξηροπόταμος και οι κάτοικοι του όλο και λιγοστεύουν. Αν φτάσεις όμως ως εκεί θ' ακούσεις να σου λένε για το Τουρκόκαστρο και για το βαθύ κι' ανεξερεύνητο πηγάδι το Αγριολίναρο. θα σε καλέσουν να επισκεφτείς τις βάθρες του Κώστα και της Γριάς και να δροσιστείς στο Σφιντάμι, την περίφημη πηγή με το θεραπευτικό και χωνευτικό νερό που εντυπωσίασε τον Ηρόδοτο και το αναφέρει ο Άγγλος περιηγητής Tozer.
Λίγα χιλιόμετρα ανατολικότερα και σε ψηλό αντέρεισμα, στο φρύδι καλύτερα του βουνού, είναι ο Προφήτης Ηλίας. Νερά κυλούν από παντού και γι' αυτό ολούθε οργιάζει η βλάστηση. Σπίτια πεντακάθαρα μέσα στους καταπράσινους κήπους και μια μαγευτική θέα απλώνεται στα νότια του νησιού. Αν ο καιρός είναι καθαρός φαίνεται η Ίμβρος, η Λήμνος, η κορφή του Άθω και η Θάσος στα δυτικά. Και μαζί με τη θέα μπορεί ν' απολαύσει κανένας τη νόστιμη μυζήθρα και το ψητό κατσίκι που ξέρουν να μαγειρεύουν μερακλίδικα στις ψησταριές καθώς και τα τοπικά φρούτα χωρίς ορμόνες και χημικά λιπάσματα.
Πραγματικός εξώστης προς το Νοτιά είναι το ύψωμα με το μικρό εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία. Κατάντικρυ στη θάλασσα είναι η πόρτα και η μικρή ασβεστωμένη αυλή με τα χαμηλά πεζούλια όπου ξεκουράζεται ο επισκέπτης. Μικρό και ταπεινό το εκκλησάκι με τις παλιές εικόνες κι' ανάμεσα τους και των πέντε Αγίων της Σαμοθράκης με τις φουστανέλλες και τα σαμοθρακίτικα τσαρούχια.
Κάτω από τον Προφήτη Ηλία ασπρίζουν μέσα σε βαθούλωμα τα σπίτια απ' το άλλο χωριό, το Λάκκωμα. Δρόμοι στενοί και στριφογυριστοί, παραδοσιακά σπίτια με φούρνους στις αυλές και τα κεραμίδια φορτωμένα με βαριές πέτρες για να μην τα σηκώνει ο αγέρας όταν φυσά μανιασμένα. Παλιά εκκλησάκια κι' ελαιοτριβεία, μάρτυρες μιας άλλης εποχής. Στο παλιό λιοτρίβι του Αναστασιάδη σώζεται ακόμα και η χρονολογία της ανέγερσης του: 1898.
Ένας μεγάλος τροχός ξεχωρίζει στο πίσω μέρος. Είναι η φτερωτή ρόδα η "Ροδάνα". Κινούνταν με το νερό που έρχονταν από το βουνό κι' έδινε την κίνηση στις μεγάλες πέτρες για να λιώσουν τις ελιές και να δώσουν το περίφημο σαμοθρακίτικο λάδι.
Όλη αυτή η περιοχή είναι γεμάτη μ' ελιές. "Μακρυλιές" λέγεται και η παραθαλάσσια περιοχή που έπιαναν παλιότερα τα καράβια και όπου αποβιβάστηκαν οι Τούρκοι το 1821 για να καταπνίξουν τον επαναστατικό ξεσηκωμό των νησιωτών.
Καινούριος δρόμος, ανοιγμένος πρόσφατα, βαδίζει ανατολικά. Σκαρφαλώνει στα ψηλώματα και στις πλαγιές και φιδογυρίζει στις νεροσυρμές ανάμεσα σ' αιωνόβιες ελιές, βελανιδιές και πλατάνια, για να καταλήξει στο μικρό κλειστό όρμο της Παχειάς Άμμου. Αξίζει τον κόπο η ταλαιπωρία. Γιατί ο όρμος αυτός είναι ο μόνος τόπος στο νησί, η μοναδική παραλία που είναι στρωμένη με άσπρη ψιλή άμμο. Κατακάθαρη θάλασσα κι' ο αγέρας που έρχεται από τα ψηλώματα φέρνει άρωμα από αγριορίγανη και σπαθόχορτο.
Ψηλά στις πλαγιές του ολόγυμνου βουνού ορθώνεται ένα πέτρινο ύψωμα κι' η κορφή του είναι στεφανωμένη με κατάλευκο εκκλησάκι. Είναι η Παναγιά η Κρημνιώτισσα που η παλιά της ιστορία μοιάζει με παραμύθι.
Κάτω στον όρμο της Παχειάς Άμμου, την εποχή της Εικονομαχίας βρήκαν Σαμοθρακίτες βοσκοί την εικόνα της Παναγίας και την τοποθέτησαν προσωρινά σε μικρή σπηλιά κοντά στην παραλία. Την άλλη μέρα η εικόνα έλειπε. Ύστερ' από καιρό μερικά βοσκόπουλα την ανακάλυψαν στην κορφή του βράχου, εκεί που τώρα είναι η εκκλησία της. Την ξανάφεραν και πάλι στην παραλιακή σπηλιά μα και πάλι η εικόνα έγινε άφαντη για να ξαναβρεθεί στην κορφή του βράχου. Κατάλαβαν τότε ότι εκεί έπρεπε να κτίσουν την εκκλησία της. Έσκαψαν λοιπόν στον βράχο πάνω από πενήντα σκαλοπάτια, ανέβασαν τ' απαραίτητα υλικά, έκτισαν την εκκλησία κι' εγκατέστησαν εκεί την εικόνα της Παναγίας που της έδωσαν την ονομασία της περιοχής. Παναγία η Κρημνιώτισσα. Αυτά διηγούνται όμορφα και παραστατικά οι δάσκαλοι της Σαμοθράκης στην ενδιαφέρουσα εργασία τους "Η Ακριτική Σαμοθράκη".
Δύσκολος ο ανήφορος, σε αποζημιώνει όμως η ψυχική έξαρση και η αισθητική απόλαυση της θέας από το ύψωμα της εκκλησίας. Αγριοκάτσικα βόσκουν στις πλαγιές κι' εξαφανίζονται αλαφιασμένα στο αντίκρυσμα σου. Κατάλευκο το εκκλησάκι μ' ένα μοναχικό δέντρο πουρναριού στο πλάϊ του όπου κρέμεται και η μικρή καμπάνα. Ο χτύπος αντηχεί στις πλαγιές και τον επαναλαμβάνει ο αντίλαλος στις χαράδρες και τα κουδουνίσματα απ' τα κοπάδια των κατσικιών που τα βγάζουν για τη βοσκή.
Αυτή είναι η νότια πλευρά του νησιού, ολοφώτεινη και ζεστή μια και οι κορφές των βουνών την προφυλάγουν από τους παγερούς βοριάδες.
Άλλη όψη παρουσιάζει η βόρεια πλευρά.
Ασφαλτοστρωμένος είναι ο δρόμος που ξεκινά από το λιμάνι της Καμαριώτισσας και πορεύεται πλάϊ στην παραλία για πολλά χιλιόμετρα, περνώντας από ψησταριές και μεμονωμένα σπίτια με ενοικιαζόμενα δωμάτια. Αφού περάσει την Παλιάπολη και κάτω από το ύψωμα απ' όπου επισκοπεί το πέλαγος ο πύργος που έκτισαν εδώ οι Γατελούζοι τον 15ο αιώνα, ο δρόμος μπαίνει σε παραθαλάσσιες κυματοειδείς εκτάσεις, αλλού πλάϊ σε θάμνους με σπαθόχορτα με τη χαρακτηριστική μυρουδιά τους κι' αλλού σε πλατανόφυτες κοίτες χειμάρρων και κάπου-κάπου περνά δίπλα από μικρά καλλιεργημένα κτήματα.
Οι Άνω και Κάτω Καρυώτες είναι οικισμοί χαμένοι μέσα στα πλατάνια, κατοικημένοι μόνο το καλοκαίρι από Σαμοθρακίτες που κατεβαίνουν από τα σπίτια τους στη Χώρα, για να καλλιεργήσουν τα λιγοστά τους χωράφια.
Όλη αυτή η πλαγιά του νησιού είναι καταπράσινη. Δεν κάνει εξαίρεση και ο οικισμός των θερμών Λουτρών που κατακλύζεται τους θερινούς μήνες από χιλιάδες επισκέπτες. Η τοποθεσία ήταν γνωστή για τα ιαματικά νερά της από πολύ παλιά. Εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα πριν, οι περιηγητές που επεσκέφτηκαν το νησί μνημονεύουν και τα Λουτρά του. Διαβάζω μερικές περιγραφές για να φανεί η διαφορά από τη σημερινή τους εμφάνιση.
Ο Αυστριακός αρχαιολόγος Alexander Gonze περιγράφει το 1858:
"Αυτές (οι πηγές) αναβλύζουν από δυο σημεία στην πλαγιά του βουνού σε κάποια απόσταση από την ακτή. Στα επιπεδοκυκλικά υψώματα που έχουν σχηματιστεί από την απόθεση σταλακτιτών ασβέστου έχουν σκαλιστεί σε πολλές θέσεις κοιλότητες για τα λουτρά... έρχονται ορισμένοι επισκέπτες το καυτό καλοκαίρι από τη Ρουμελία και τη Θάσο, και οι οποίοι για το διάστημα της παραμονής τους εδώ αναζητούν καταλύματα γύρω από τις πηγές σε καλύβες, που μόλις πληρούν τις ανάγκες... Το έδαφος είναι τόσο υπέροχο που δεν μπορούσε κανείς να το χαρακτηρίσει καλύτερα παρά με το ρητό: "Αν θάψεις εδώ έναν πεθαμένο τότε αυτός θα ανασηκωθεί πάλι ζωντανός".
Ο Άγγλος κληρικός Henry Franshaw Tozer αναφέρει το 1889:
"... Εκεί που οι λόφοι πλησιάζουν τη θάλασσα βρίσκονται τα Λουτρά, δίπλα από ένα ρυάκι. Ανάμεσα στο ρυάκι αυτό και στη θάλασσα πολυάριθμα φρουτόδεντρα μαρτυρούν ανθρώπινη καλλιέργεια και ανάμεσα σ' αυτά βρίσκεται ένα διώροφο σπίτι και κοντά σ' αυτό ένα οίκημα με τέσσερα δωμάτια• αυτά είναι η μοναδική μόνιμη πρόνοια για τους επισκέπτες και η πλειονότητα των λουομένων ζούνε ή σε σκηνές ή σε καλύβες κατασκευασμένες από κλαδιά δέντρων... κατά το καλοκαίρι που είναι η εποχή των λουτρών έρχονται πολλοί ασθενείς και ανάμεσα σ' αυτούς ο ... πρόξενος στο Δεδεαγάτς που έρχεται με την οικογένεια του. Καθώς εδώ φυσούν δροσερές βορεινές αύρες θα πρέπει ν' αποτελούν ένα θαυμάσιο θέρετρο. Οι ιαματικές πηγές είναι τοποθετημένες πέρα από ένα ρυάκι... και όλη η περιοχή μυρίζει θειάφι. Εδώ βρήκα μια πηγή πολύ ζεστή και το νερό πολύ αλμυρό στη γεύση. Ένα κανάλι συνδέει την πηγή μ' ένα κτίριο, τώρα κατεστραμμένο που φαίνεται να χρονολογείται από τα βυζαντινά χρόνια• μέσα σ' αυτό υπάρχει ένα βαθύ ντεπόζιτο, 30χ20 πόδια, γεμάτο πρασινισμένο νερό. Λένε ότι στο ντεπόζιτο υπάρχουν και άλλες πηγές".
Αυτά όλα παραθέτει στο βιβλίο της "Σαμοθράκη" η Σοφή Παπαγεωργίου.
Φαίνεται όμως πως ο τόπος αυτός δεν ήταν γνωστός για τις ιαματικές του ιδιότητες μόνο στους νεότερους αλλά ήταν κατοικημένος από την αρχαιότητα. Επιβεβαιώνεται αυτό από τις πρόσφατες, (καλοκαίρι του 1990), ανασκαφές που ενήργησε στην περιοχή ο αρχαιολόγος Δημήτρης Μάτσας και που αποκόμισε πλούσια καρποφορία ευρημάτων. Ένα εργαστήριο πηλοπλαστικής ήταν εδώ που παρήγαγε σε αφθονία πήλινα αγγεία, αγγεία με τα μονογράμματα των κατασκευαστών παρόμοια με αυτά που κατασκευάζονταν στη νότια Ελλάδα.
Πολιτεία ολόκληρη είναι πια ο οικισμός των Λουτρών. Πολιτεία που ζει μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες ενώ το χειμώνα βυθίζεται στη σιωπή και στην προσμονή της επόμενης χρονιάς. Κάτω από τη σκιά των πλατανιών που εξακολουθούν να υψώνονται πελώρια και καταπράσινα, τα παλιά καλύβια αντικαταστάθηκαν με διώροφες πολιτισμένες πανσιόν, φανταχτερές πιτσαρίες και εστιατόρια, καφετέριες και ψησταριές κι' ένα συμπαθητικό και πεντακάθαρο ξενοδοχείο που στις αίθουσες του φιλοξενεί τοπικά και διεθνή συνέδρια για την οικολογική προστασία της χερσαίας και της υγρής πανίδας του Έβρου.
Ζωντανό μένει ακόμα στη μνήμη μου το πρωινό ξύπνημα από το μουρμούρισμα της νεροσυρμής και τα κουδούνια των κατσικιών έξω από τον περίβολο του ξενοδοχείου.
Οι αρχέγονες χαφούζες με το ζεστό νερό που αναβλύζει από τη γη υπάρχουν πια μόνο στα γραπτά των περιηγητών και στη μνήμη των παλιών επισκεπτών των λουτρών. Ένα σύγχρονο κτίριο, άχαρο μεν στην εμφάνιση με αρκετές όμως ανέσεις, στεγάζει τώρα τη Δημοτική Επιχείρηση των Θερμών Λουτρών της Σαμοθράκης. Εκτός από τις δύο μεγάλες ομαδικές δεξαμενές για λουόμενους, μια για το κάθε φύλο, υπάρχουν πολλοί ατομικοί θάλαμοι με λουτήρες στη διάθεση των επισκεπτών. Δεν έχουν φτάσει βέβαια τα Λουτρά της Σαμοθράκης από την πλευρά των ανέσεων στο ύψος της λουτρόπολης των Καμένων Βούρλων, όμως η ποιότητα των νερών τους τα συναγωνίζεται.
Με θειούχο και ραδιούχο μεταλλικό και αλκαλικό νερό και μεγάλη περιεκτικότητα οξυγόνου τα νερά αυτά είναι κατάλληλα για ρευματισμούς και αρθριτικά, ισχυαλγίες και ηπατικές παθήσεις.
Δεν διαμένουν όμως μόνο λουόμενοι στα Λουτρά. Τ' άφθονα νερά και το πράσινο τα κάνουν να είναι αγαπημένος τόπος διαμονής και άλλων παραθεριστών που έχουν την ευχέρεια της μετακίνησης. Άλλωστε υπάρχουν τόσα πολλά να δει κανείς στην περιοχή.
Είναι πρώτα η "Γριά Βάθρα" μια καταβόθρα όπου κατά τον θρύλο των ντόπιων μια γριά έπεσε στη λίμνη και το νερό την έφερε υπογείως στη θάλασσα. Ο δρόμος ξεκινά από την πλατεία των Λουτρών και προχωρεί σε κατάχλωτες βραγιές. Τεράστιες καστανιές σαν υπερφυσικά παρασόλια σκιάζουν τις απλωσιές μαζί με αιωνόβιες καρυδιές και μουριές κατάφορτες τον καιρό της καρποφορίας τους. Ψηλότερα υπάρχουν μόνο πλατάνια και φτέρη. Αντίσκηνα πολύχρωμα με ξένους τουρίστες βρίσκονται ομαδικά ή μοναχικά στις ρίζες των δέντρων. Ακολουθώντας το τσιμεντένιο αυλάκι και το βουητό του νερού φτάνεις σ' ένα μικρό καταρράκτη με μια μικρή λίμνη στη βάση των βράχων. Η δροσιά σε αναζωογονεί μέσα στο καλοκαιριάτικο κάμα κι' αν έχεις τη δύναμη να σκαρφαλώσεις ψηλότερα θα δεις σειρά ολόκληρη από μικρούς καταρράκτες στην "Κρέμαση" με τα χιλιάδες πουλιά.
Όμως οι περισσότερες Βάθρες είναι στο ποτάμι του Φονιά που έρχεται από τα βουνά λίγα χιλιόμετρα ανατολικότερα.
Ξεκινώντας από τη διασταύρωση του δρόμου που έρχεται από την Καμαριώτισσα μπαίνεις στο σκυρόστρωτο φαρδύ δρόμο που σε φέρνει στο κάμπινγκ που έστησε ο Δήμος Σαμοθράκης. Από τη μια τσιμεντωμένος ο δρόμος από την άλλη η γαλάζια ολοκάθαρη θάλασσα με τα μεγάλα χρωματιστά βότσαλα και στη μέση η σκιερή πλατανόφυτη ακτή με το άφθονο νερό και το ηλεκτρικό ρεύμα.
Λίγα χιλιόμετρα ακόμη και φτάνεις στο ποτάμι του Φονιά, το ύπουλο, που σαν κατεβάζει απότομα και απροειδοποίητα τα νερά του, πνίγει ανθρώπους και ζώα. Πύργο του Φονιά ονόμασαν και τον Φράγκικο πύργο που ύψωσαν κι' εδώ οι Γατελούζοι κατακτητές πλάϊ στην εκβολή του ποταμού και στο ακροθαλάσσι. Μοιάζει πια με συνταξιούχο τούτος ο μοναχικός πύργος που αφού πάλαιψε με τις φουρτούνες της ιστορίας κάθεται τώρα και αναθυμάται τα περασμένα. Κι' αν φτάσετε στον πύργο του Φονιά και βρείτε εκεί κανένα γέροντα Σαμοθρακίτη παρακαλέστε τον να σας πει για τη βασιλοπούλα που κατοικούσε εδώ με τους δύο αδελφούς της. Είναι ένα γοητευτικό παραμύθι που κατέγραψε και ο Νικόλαος Πολίτης ο πατέρας της Ελληνικής Λαογραφίας.
Μπορείς να το ακούς το παραμύθι αυτό καθώς ανηφορίζεις το δρόμο δίπλα στο ποτάμι, κάτω από τα φυλλώματα των πλατανιών για να επισκεφτείς τους ονομαστούς καταρράκτες του Φονιά που με την πτώση τους σχηματίζουν μικρές λίμνες. Είναι οι λίμνες αυτές μεγαλύτερες από τη Γριά Βάθρα των Λουτρών και βρίσκονται πολύ ψηλότερα. Από 15 μέτρα πέφτει το νερό στη μεγάλη λίμνη που την έχει σκάψει σε τόσο βάθος όσο δεν φαίνεται ο βυθός της. Πανέμορφο το τοπίο και χιονάτο το νερό που κατεβαίνει από τη γκρίζα πέτρα και τα πουρνάρια τα πράσινα. Πολύχρωμοι ιριδισμοί δημιουργούνται από τις σταγόνες καθώς πέφτει το φως του ήλιου επάνω της και το βουητό των νερών θυμίζει μυκηθμό μυθικών τεράτων. Παρόμοιες χαρές βρίσκονται κι' άλλες ψηλότερα και τις χαίρονται όσοι έχουν ορειβατικές ικανότητες.
Κάτω ο δρόμος συνεχίζεται ακόμα για πολλά χιλιόμετρα μέχρι τους Κήπους, τον ανοιχτό κόρφο με τα μαύρα βότσαλα. Για τους εραστές της θάλασσας τούτες οι παραλίες με τις χοντρές κροκάλες, τα βαθιά καταγάλανα νερά και το άφθονο ψάρι είναι αληθινός παράδεισος. Δεν υπάρχουν εδώ οι μικροί κόρφοι με την ψιλή άμμο. Εδώ βρίσκεσαι αμέσως αντιμέτωπος με το ανοιχτό πέλαγος, έτοιμος για τη μάχη σου με τη βαθειά γαλάζια θάλασσα.
Το ίδιο και με τους ορειβάτες που φιλοδοξούν να κατακτήσουν τις κορφές των βουνών του νησιού. Εδώ υπάρχει κάτι το αντρίκειο, το απότομο και το παρθενικό. Τα ψηλά βουνά σε καλούν σε τιτανικά ανεβάσματα. Κι' αν φτάσεις στην κορφή ύστερα από πολύωρη κοπιαστική ανάβαση, σωστή μάχη με την κακοτράχηλη πέτρα, θ' απολαύσεις από κει από το Σάος των αρχαίων, το Φεγγάρι των Σαμοθρακιτών και θα αισθανθείς αυτό που περιέγραψε ο Ίων Δραγούμης.
"Εκεί στεκόμουν, που είχε σταθεί ο θεός θυμωμένος και χολόσκανε με τον Δία. Κάθε πέτρα ελληνική τι ευγενική που είναι. Κάθε μια πατημένη και από κάποιο θεό. Στάθηκα και κύτταξα. Τόσο ήταν πυκνά φορτωμένος από τους καλοκαιριάτικους αχνούς ο αέρας που μόλις φαινόταν η Ίμπρο, η Λήμνο, η Μυτιλήνη, το Άγιον Όρος, η Θάσο, η Ρούμελη. Από κάτω μου απλωνόταν ολάκερο το νησί με τα γραμμένα σύνορα του. Η ανατολική μεριά όλη ξερή φαλακρά καύκαλα βουνών και μύτες καψάλα... Το βορινό το πλάγι ολοσκέπαστο από φυτά και ρεματιές. Στο νότιο πλάγι είναι αμμουδιές και ελαιώνες...".
Τελειώνει τούτη η οδοιπορία στο απόμακρο νησί του Βόρειου Αιγαίου με φωνές Σαμοθρακιτών. Πρώτα μ' ένα απόσπασμα από το βιβλίο "Η Ακριτική Σαμοθράκη" που το έγραψαν με αγάπη οι δάσκαλοι Δημήτρης Αγγελώνιας, Αντώνης Ατζανός, Γιάννης Πετρούδας και Δημήτρης Στέργιου:
"Όποιος κολύμπησε στα γαλανά νερά της Σαμοθράκης, απόλαψε με μάσκα τον καταπληκτικό βυθό, γεύτηκε τη νοστιμιά από το ψάρι ή το κατσίκι του νησιού, το μυρωδάτο μέλι και τη μοναδική σε γεύση μυζύθρα, όποιος άκουσε τη συναυλία των κουδουνιών, τα κελαηδήματα των αηδονιών, το φλοίσβο της ακρογιαλιάς κάτω από την πανσέληνο κάποιας νύχτας στον Ιερό χώρο των Μεγάλων Θεών, σίγουρα θα καταλάβει τι τράβηξε τους αρχαίους προγόνους μας εκεί και η Σαμοθράκη θα του αφήσει κάτι το ιδιαίτερο μέσα στην ψυχή...".
Και με τους στίχους αυτούς από τα "Γαλάζια Λόγια" της Σαμοθρακίτισσας ποιήτριας και ζωγράφου Μαρίας Βερβέρη-Κράουζε.
Θ' αφήσω τη βάρκα να φύγει
στα γαλάζια νερά μαλακά να κυλήσει
τα δίχτυα θα ρίξω στο γυαλένιο βυθό
να παίζουν με φύκια μακριά απ' τον αφρό.
(τέλος)
Πηγή: Το υπέροχο οδοιπορικό Θράκης του Κου Μόσχου Κούκου, Στα βήματα του Ορφέα.
Πηγή2: www.e-istoria.com
-
Spirit oF Fire
- Ιδεογραφίτης Υψηλών Ταχυτήτων
- Δημοσιεύσεις: 2366
- Εγγραφή: Δευ 21 Μάιος 2007, 17:45
- Irc ψευδώνυμο: Spirit_Of_Fire
- Φύλο: Γυναίκα
Re: ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ (ένα οδοιπορικό)
Μου πήρε λίγο καιρό όμως βρήκα τελικά τον χρόνο να το διαβάσω =). Πραγματικά έχει γίνει εξαιρετική δουλειά από τον συγγραφέα αυτού του οδοιπορικού, αλλά δεν νομίζω πως ο συγγραφέας έχει ανάγκη από εμένα να περιγράψω το πόσο ωραία γράφει =). Τα κείμενα αυτά θα το εκτυπώσω το πρωί γιατί θέλω να τα έχω να τα διαβάζω στην εκδρομή μου =).
Να φανταστείς είναι τόσο ωραία γραμμένα όλα αυτά που έβαλα και μπυρίτσα να πιω διαβάζοντάς τα, απολαυστικό απόσπασμα και ευχαριστώ πολύ που τα ανέβασες =) για τον κόπο που έκανες αλλά προπάντων για την σκέψη που έκανες =).
υ.γ. πωπω χαμόγελα =)
Να φανταστείς είναι τόσο ωραία γραμμένα όλα αυτά που έβαλα και μπυρίτσα να πιω διαβάζοντάς τα, απολαυστικό απόσπασμα και ευχαριστώ πολύ που τα ανέβασες =) για τον κόπο που έκανες αλλά προπάντων για την σκέψη που έκανες =).
υ.γ. πωπω χαμόγελα =)
Ο αληθινός πολεμιστής διατηρεί την ανθρωπιά του ακόμη και στη μάχη. Κερδίζοντας έναν βάρβαρο θρίαμβο εξακολουθείς να διακυβεύεις την ψυχή σου. Αυτοί που πολεμούν τον δράκο μπορούν να γίνουν ο δράκος.
Η φωτιά δεν καταστρέφει μόνο, μπορεί και να καθαρίζει τις ψυχές μας.
Η φωτιά δεν καταστρέφει μόνο, μπορεί και να καθαρίζει τις ψυχές μας.